Saar Pelgrims: ‘Down the road maakt van mij een sterkere leerkracht’

Down the road

Lange tijd wilde Saar Pelgrims kleuterjuf worden. In de lagere school begaf ze zich tijdens de speeltijd naar de kleuters om met hen te spelen. Maar toen ze in het middelbaar een kijkstage deed in een kleuterklas van het buitengewoon onderwijs, veranderde dat idee. “Toen wist ik het”, vertelt ze. “Ik wilde werken met kinderen met extra noden.”

Na haar studies orthopedagogie volgde Saar nog een opleiding buitengewoon onderwijs. Zeven jaar is ze intussen aan de slag in een school voor buitengewoon secundair onderwijs (BuSO) in Mechelen, waar ze les geeft aan leerlingen in Opleidingsvorm 1. “Mijn leerlingen hebben een matige tot ernstige mentale beperking. Na hun schoolcarrière komen ze meestal in een dagcentrum terecht, vaak gecombineerd met enkele uren begeleid werk per week.”

Sinds 2019 kent Vlaanderen haar van het Eén-programma ‘Down the road’, waar ze samen met tv-maker Dieter Coppens en zes mensen met het syndroom van Down op reis gaat. De bedoeling? Avontuur opzoeken en grenzen verleggen. Saar staat daarbij minder centraal dan de zes reizigers of de immer sympathieke Dieter Coppens. Maar ze is vandaag zonder twijfel de bekendste sociale professional van Vlaanderen.

‘Saar is vandaag zonder twijfel de bekendste sociale professional van Vlaanderen.’

Het feelgood-programma viel internationaal al in de prijzen en blijft een waar kijkcijferkanon. De eerste aflevering van het vierde seizoen van eind november haalde maar liefst anderhalf miljoen kijkers. Daarin zagen we hoe dezelfde zes deelnemers als in het eerste seizoen op reis vertrokken naar Lapland.

Voor Saar was het de derde deelname aan het programma. “Ik was een fan van het eerste uur. Dus toen de makers na het eerste seizoen een nieuwe begeleider zochten, twijfelde ik niet om me kandidaat te stellen”, vertelt Saar. “Het is een unieke en hemelse ervaring. Ik besef dat ik met mijn gat in de boter ben gevallen.”

“We verschijnen met acht mensen voor de camera, maar er gaat nog een hele crew mee op reis. In het totaal zijn we met 24 man op stap. Het voelt als een familie. Samen willen we de zes reizigers met het syndroom van Down de tijd van hun leven geven. Hun gezichtsuitdrukking wanneer ze een grens hebben verlegd, is onbetaalbaar.”

“Ja. Het is veel losser. Op school is er een vaste structuur en probeer je leerdoelen te bereiken. Het doel van ‘Down the road’ is wel dat de zes reizigers zoveel mogelijk activiteiten meedoen. Maar als dat niet zo is, dan is dat zo. Op school ligt mijn verantwoordelijkheid anders. Als ik les tandenpoetsen geef, is het de bedoeling dat iedereen op het einde van de rit zijn tanden kan poetsen. En dan nog liefst twee keer per dag.”

“Nog een belangrijk verschil: op school ga je ’s avonds naar huis. Op zo’n reis ben je 24 op 24 samen. Dat maakt de begeleiding heel intens. Je bent getuige van verliefdheid, vriendschappen en verdriet. En je smeedt banden voor het leven.”

“Ik ben niet de leider, die rol is voor Dieter weggelegd. Ik ben de ‘mede-over-de-streep-trekker’. Onze belangrijkste taak is om iedereen mee te krijgen, zonder iemand te pushen.”

‘Komaan, we doen het voor de vriendschap.’

“Maar het mooie is dat de reizigers elkaar ook aanmoedigen. Daar is soms maar één zin voor nodig: ‘Komaan, we doen het voor de vriendschap.’”

“Verder probeer ik ervoor te zorgen dat iedereen zich op zijn gemak voelt en ben ik hun steun en toeverlaat. Wanneer iemand over iets wil praten, bied ik een luisterend oor. En dan zijn er ook kleine onvoorziene problemen die ik help oplossen. Zoals toen er op een plek waar we verbleven een trap zonder leuning was, dan hielp ik iedereen met naar boven en beneden gaan.”

“De deelnemers trekken het meest naar Dieter. Al zijn ze zo sociaal dat ze naar eender wie van de crew stappen voor een knuffel of een babbel. Maar zodra de camera’s opnieuw draaien, kunnen ze wonderwel hun knop omschakelen en is het alsof enkel Dieter en ik er nog zijn.”

“Zeker. Soms zegt iemand per ongeluk de naam van iemand van de crew wanneer de camera’s aan staan, maar dat gebeurt niet vaak. In elk seizoen is er een aflevering waar de reizigers ‘alleen wonen’ en zich alleen moeten zien te behelpen. Dan ligt alles volledig in hun handen en die kans grijpen ze. Niemand vraagt iets aan de cameraman of de geluidsman.”

“Ik ben daar zelf niet bij betrokken want alle voorbereidingen gebeuren terwijl ik nog voor mijn klas sta. Eerst wordt de bestemming gekozen. Een tof argument om bijvoorbeeld naar Zuid-Afrika te trekken was dat de taal lijkt op het Nederlands. Dit jaar wilden de programmamakers iets in de sneeuw doen: het werd Lapland. Op basis van de bestemming worden activiteiten gekozen.”

“Ik weet vooraf niet wie de reizigers zijn. Het productiehuis krijgt heel veel spontane sollicitaties en maakt daaruit een selectie. Daar gaan wel wat gesprekken en cameratesten aan vooraf om te zien hoe communicatief de kandidaten zijn. Er wordt ook gekeken naar wie zou matchen in de groep.”

“Toch wel. De bestemmingen en de meeste activiteiten liggen vast, maar de programmamakers hebben na het eerste seizoen gemerkt dat het niet nodig is om alles tot in de puntjes voor te bereiden. Net tijdens de vrije momenten ontstaan vanzelf gesprekken over interessante onderwerpen. Dat levert mooi beeldmateriaal op.”

‘Het programma toont mooi hoe de deelnemers echt zijn op reis: open, eerlijk en met het hart op de tong. Als ze beginnen praten over hun kinderwens, is dat niet in scène gezet.’

“In vergelijking met de eerste edities zijn er nu meer vrije momenten die de reizigers zelf invullen. En dan gebeuren er ook spontaan dingen, zoals iemand die zijn sportoutfit aantrekt om een toertje te gaan lopen of iemand die een kamp begint te bouwen. Dat staat helemaal niet in de planning.”

“Het programma toont mooi hoe de deelnemers echt zijn op reis: open, eerlijk en met het hart op de tong. Als ze beginnen praten over hun kinderwens, is dat niet in scène gezet. De dingen die ze daarover zeggen, zijn echt hun mening. Soms zal de regisseur een onderwerp voorstellen om over te praten, maar dan geven wij niet meer dan een klein voorzetje. Meestal is dat zelfs niet eens nodig.”

“Ik ben de enige die echt werkervaring heeft met personen met een beperking. De anderen zijn allemaal tv-makers: redacteurs, producers, camera- en geluidsmensen. Eén van hen is de zus van deelnemer Lore, Ans. Zij is vanaf het begin zeer betrokken geweest bij het ontwikkelen en draaien van het programma. Je kan haar ook als ervaringsdeskundige zien.”

“Ik neem deze mensen mee in mijn hart. Ook al ken je elkaar vooraf niet, toch zijn de vriendschappen die ik daar maakte enorm intens. We hebben met de deelnemers een WhatsApp-groep om contact te houden. Ik kan de klok erop gelijkzetten: om negen uur ’s ochtends klinkt het in de WhatsApp-groep ‘goeiemorgen’, ’s middags ‘goeiemiddag’ en tegen negen uur ’s avonds ‘slaapwel’. De meest gestelde vraag is ‘wat gaan jullie eten vanavond?’ Soms videobellen we ook. Ik merk dat daar door corona nu meer nood aan is.”

“Ja, grotendeels wel. Maar het is zeer vermoeiend. Zeker bij lange draaidagen, wanneer je pas laat in je bed kan kruipen. Korte nachten volgen elkaar op. Wanneer ik na die drie weken terug in België ben, is mijn kaars volledig uit.”

‘Wanneer ik terug in België ben, is mijn kaars volledig uit.’

“Het algemene gevoel dat ik overhoud aan de reis, hangt heel erg af van de groep. Het groepsgevoel is zeer sterk. Wanneer iemand er minder zin in heeft, kan die de hele groep aansteken. Dat werkt ook in de omgekeerde richting: zijn er een paar dolenthousiast, dan heeft dat effect op de rest.”

“Maar de negatievere puntjes wegen niet op tegen al het goede dat erbij komt kijken. De vriendschappen overstijgen alles. Dat maakt het zo uniek.”

“Ik heb de reiskriebel te pakken gekregen. Als kind ben ik nooit buiten de landsgrenzen geweest. Nu zoek ik zelf naar leuke reisbestemmingen. Mijn droombestemming is Madagaskar. Volgens mij is de fauna en flora daar fantastisch.”

‘Als kind ben ik nooit buiten de landsgrenzen geweest.’

“Maar dat is niet het enige. Ik merk dat ‘Down the road’ me ook in de klas zachter maakt. Van nature ben ik de strenge, consequente leerkracht. Deze ervaring heeft daar wat kantjes van afgevijld. Op reis is de sfeer veel gemoedelijker dan op school. Wanneer ik net terugkom, wil ik mijn leerlingen al eens dichter tegen mijn gilet trekken.”

“Leerlingen kunnen heel hard opfleuren van een mopje hier of een schouderklopje daar. Die zachtheid wil ik nog meer naar voor schuiven. ‘Down the road’ maakt van mij een sterkere leerkracht.”

“Het is niet altijd gemakkelijk, zeker voor onze leerlingen. Sommigen weten niet wat anderhalve meter is. Veel afspraken proberen we duidelijk te maken met stickers. In de klas hebben leerlingen een vaste plaats en op de speelplaats hebben ze een vaste speelgroep. Dus ook al mogen ze naar school komen, het sociaal contact blijft beperkt.”

“Als leerkracht moet je rekening houden met zo veel verschillende extra dingen. Begrijp me niet verkeerd, ik ben blij dat we terug open zijn. Onze leerlingen hebben nood aan de structuur die de school hun geeft. Een extra lockdown zou niet goed aflopen.”

“Ja. Het begint al met de benaming ‘personen met een beperking’. De nadruk ligt zo hard op de beperking. Niet op de persoon achter de beperking. Dat is wat we met het programma duidelijk willen maken. Ook zij hebben wensen, gevoelens, uitdagingen en grenzen. Ze zijn zo veel meer dan hun beperking, maar de samenleving blijft daarin vasthangen.”

“We zijn goed bezig en krijgen daar ook erkenning voor. We wonnen een internationale prijs voor programma’s met sociale impact. Dat was een mooie bekroning. Ook de ouders vertellen me dat zij het gevoel hebben dat de samenleving meer openstaat voor hun kinderen. Dat ze minder scheef bekeken worden.”

‘Ons doel is om de kijker voorbij de beperking te laten kijken.’

“Er is natuurlijk een kanttekening. Wij kunnen niet alles tonen. Wij zijn niet ‘Het leven zoals het is: een persoon met een beperking’. Onlangs kregen we de kritiek dat we een onrealistisch beeld scheppen. Maar ik denk dat de verwachtingen van sommige mensen niet op dezelfde lijn liggen als ons doel. En dat is om de kijker voorbij de beperking te laten kijken. In dat opzicht denk ik dat we op de goede weg zijn.”

“Uiteraard kan je nog veel meer vertellen over personen met een beperking. Ik denk dat het gros van onze kijkers dat ook begrijpt. Wat mij betreft zou het goed zijn als er eens een programma komt zoals ‘Het leven zoals het is’. Ik denk dat veel mensen daar met grote ogen naar zouden kijken.”

Lees ook

Inclusie van personen met een handicap: de wet van de remmende voorsprong

“Wat ik ook las in de nasleep van die kritiek, was dat het zinvol is dat mensen met een beperking ook opduiken in programma’s waar de focus niet op hen staat. Zoals een persoon met dwerggroei die meedoet in ‘De Mol’ of peutertjes met downsyndroom die meespelen in ‘TikTak.’ Daar ben ik het helemaal mee eens. Dat is heel waardevol en moet nog meer gebeuren. Maar dat neemt niet weg dat ‘Down the road’ ook haar meerwaarde heeft.”

“Ik ben een grote voorstander van inclusie, maar je moet kijken naar de noden en wensen van het individu. Mijn leerlingen van Opleidingsvorm 1 hebben bijzonder specifieke aandacht en zorg nodig. Ze zouden niet gelukkiger zijn in een reguliere school. Voor sommige leerlingen van andere opleidingsvormen kan dat anders liggen. Daarom is het cruciaal dat we als school voortdurend de vraag blijven stellen of een leerling wel in de juiste opleidingsvorm zit.”

‘Mocht iedereen een collega hebben met een beperking, dat zou toch de max zijn?’

“Ik denk dat de kloof tussen mensen met en zonder een beperking kleiner aan het worden is. Al is de kloof nog steeds te groot. We zouden bijvoorbeeld nog meer moeten kijken of personen met een beperking niet aan de slag kunnen binnen bedrijven. Welke jobs zijn er voor hen?”

“Kijk bijvoorbeeld naar Julie, een meisje dat mee was naar Zuid-Afrika. Zij heeft een job in het gemeentehuis van haar dorp. Dat heeft twee voordelen. Allereerst haalt Julie voldoening uit haar job. En ten tweede komen al haar collega’s in contact met iemand met een beperking. Mocht iedereen een collega hebben met een beperking, dat zou toch de max zijn?”