Op reportage bij KOTlab: ‘Je kan niet alles in je eentje oplossen’

Vertrouwen

Bij onze begroeting houdt Mohamed afstand. Hij ontwijkt mijn blik en wil eerst niet dat ik het gesprek opneem. “Ik vertrouw moeilijk nieuwe mensen”, zal hij later toegeven. “Al lukt het vandaag beter dan vroeger.”

‘De geestelijke gezondheidszorg en jeugdhulp doen fantastische dingen, maar werken te vaak op eilandjes.’

Mohamed woont bijna twee jaar samen met vier andere jongeren in het KOTlab-huis in Leuven. KOTlab is een vorm van groepswonen, georganiseerd door De Hulster.

De Hulster is een organisatie die mensen begeleidt met een complexe en langdurige psychische kwetsbaarheid. Samen met andere diensten en hulpverleners zetten ze in op integrale begeleiding binnen kleinschalige woonvormen of outreachend naar de eigen woonplek. Ze werken ook activeringstrajecten uit naar zinvolle dagbesteding.

Rugzak

Ergens onderweg raakte Mohamed de weg kwijt. Dat geldt ook voor zijn kotgenoten. Een moeilijke thuissituatie of thuisloosheid, psychische problemen, schooluitval: iedereen heeft een rugzak. “Het klikt tussen ons”, vertelt hij. “We gaan samen uit, maar luisteren ook naar elkaars moeilijkheden. Voor het eerst sinds lang heb ik het gevoel dat ik ergens bij hoor.”

“KOTlab is een labo van herstel, hechting en groei in een huislijke, real life-setting”, vertelt Michiel Panis. Hij is psycholoog en een van de begeleiders van Mohamed. “We verwelkomen jongeren één tot twee jaar in een krachtgerichte samenlevingsvorm. Jongeren zijn betrokken bij elk teamoverleg. We beslissen niets over hen, zonder hen. Die verantwoordelijkheid werkt empowerend.”

Geen eiland

“Als woonbegeleiders vanuit beschut wonen vormen we slechts één schakel”, vervolgt Panis. “In Mohameds’ traject zijn bijvoorbeeld ook Staf vzw, Arktos vzw en Capacity Building betrokken. Staf vzw ondersteunt mensen met een beperking in het zelfstandig wonen, Arktos en Capacity building begeleiden jongeren in hun zoektocht naar een opleiding, vrijwilligerswerk of een betaalde job.”

“De geestelijke gezondheidszorg en jeugdhulp doen fantastische dingen, maar werken te vaak op eilandjes”, vervolgt Panis. “KOTlab verbindt expertise. We werken aan elk levensdomein en maken afspraken rond wie wat wanneer doet. Zo spannen we een fijnmazig net van waaruit jongeren kunnen opveren.”

Donkere periode

Op driejarige leeftijd verruilde Mohamed een Ethiopisch weeshuis voor een Belgisch adoptiegezin. “Tot mijn tiende woonde graag bij mijn nieuwe ouders. Niet alles liep perfect, maar ik kon bij hen terecht. Dat voelde goed.”

‘Hoewel ik bij mijn ouders woonde, moest ik jarenlang voor mezelf zorgen. Na hun scheiding was het letterlijk overleven.’

Daarna volgde een lange, donkere periode. “Mijn ouders maakten vaak ruzie. Mama dronk veel, ze sliep haar roes uit in de zetel. Papa was zelden thuis, hij vluchtte in zijn werk. Hoewel ik officieel bij hen inwoonde, moest ik jarenlang voor mezelf zorgen. Zeker na hun scheiding was het letterlijk overleven.”

“Soms bracht mijn moeder me midden in haar week naar mijn vader. Alsof ze me liever kwijt was. Ook met mijn vader liep het stroef. Hij betrok me nooit bij grote beslissingen of kwam onverwacht thuis met zijn nieuwe vriendin. Ze zorgden niet voor mij zoals ouders dat zouden moeten doen.”

“Ik spijbelde en uitte negatieve gevoelens in agressie. Meermaals zetten scholen me aan de deur. Steeds vaker kreeg ik het gevoel dat ik nergens thuishoorde of terechtkon. In de pubertijd kwamen daar racisme en vragen over mijn afkomst bij. Wie zijn mijn biologische ouders? Waar kom ik vandaan?”

Ontheemding

Het droeg bij aan een diepgeworteld gevoel van ontheemding. Mohamed: “Een familiebezoek voelde erg dubbel. Ja, mijn vaders en moeders bloedverwanten zijn familie, maar tegelijk ook niet. Want zorgt familie niet voor elkaar?”

“Ik was daar eerlijk over tegen mijn vader. Op een bepaald moment bekende ik dat ik hem niet langer als vader zag. Dat kwam hard aan. Het gesprek dat ik zo graag wilde hebben, botste op stilzwijgen en rollende ogen. Met hoogoplopende ruzies als gevolg. Ik schopte wild om me heen, enkele deuren in huis moesten het ontgelden.”

‘Ik verloor de connectie met mezelf, met alles en iedereen.’

“Stilaan verloor ik de connectie met mezelf, met mijn ouders, met school, met alles en iedereen. Ik bekeek het dag per dag. De toekomst? Ik heb lang gedacht dat die er niet was. Vele uren bracht ik alleen door op mijn kamer. Playstation spelen, in bed liggen, me alleen voelen. Vaak had ik geen zin om op te staan. Waarom zou ik? Mentaal was het een zeer moeilijke periode.”

In maart 2020 ging de wereld in lockdown. Mohameds’ isolement piekte. Hij werd twee keer opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis maar dat bracht weinig soelaas. Bij thuiskomst wachtten een zwart gat en nieuwe existentiële vragen over verleden, heden en toekomst.

Beschut wonen

Zijn vader voelde dat het zo niet verder kon en maakte zonder zijn medeweten een plan. “Ik vond zakken met mijn kleren onder het bed van papa. Er werd aangebeld, een vrouw vertelde dat ik mijn nieuwe woonplek mocht bezoeken.”

‘De eerste kennismaking verliep ongedwongen. We konden praten over gewone dingen.’

“Plots woonde ik in een voorziening voor beschut wonen. Ik was de jongste, sommige bewoners waren dertig jaar ouder dan ik. Dat bemoeilijkte het contact. Echt thuis voelde ik me er niet. Al waren er ook goede momenten.”

Eén jaar later verhuisde Mohamed opnieuw, deze keer naar KOTlab in Leuven. “De eerste kennismaking met begeleider Michiel, zijn collega’s en mijn toekomstige huisgenoten verliep ongedwongen. We spraken af op café. Ik had veel stress, maar die verdween toen ik merkte dat de anderen ongeveer mijn leeftijd hadden. We konden praten over gewone dingen.”

Mohamed herinnert zich die eerste contacten haarfijn. Hij licht alles chronologisch en uitvoerig toe. Het toont hoe belangrijk de beslissing was om naar hier te komen. Om zichzelf en zijn leven een nieuwe kans te geven. “Wie ik vandaag ben en waar ik vandaag sta: ik zou het tien jaar geleden nooit geloofd hebben”, vertelt hij trots.

Persoonlijke groei

Michiel treedt hem bij: “Ik zag Mohamed de afgelopen twee jaar sterk evolueren. Aanvankelijk lukte het niet om aan zijn verleden te ontsnappen. Hij praatte veel over vroeger en had de neiging om daarin te blijven hangen.” Hij richt zich tot Mohamed: “Vandaag durf je opnieuw vooruitkijken. Ik zie motivatie en een groeigerichte mindset. Ook als iets niet onmiddellijk lukt of een langdurige inspanning vraagt, zet je door. Dat is een grootse prestatie.”

Maar het ging niet vanzelf. Samenleven en werken aan jezelf stelde Mohamed voor uitdagingen. “Ik merkte hoeveel begeleiding en overlegmomenten gepland stonden en vroeg me af of dat wel nodig was. Voor 2022 probeerde ik elk probleem zelf op te lossen, ook als dat onmogelijk was. Dat ging plots niet meer.”

Vrijheid en verantwoordelijkheid

Michiel: “We geven bewoners veel vrijheid, maar verwachten ook enkele zaken. Een huishouden runnen vergt immers planning, dialoog en verantwoordelijkheid. Een keer per week is er een huisvergadering, het zogenaamde kringmoment. Er is ook overleg rond papierwerk en we plannen wekelijks een groepsactiviteit: samen koken, een museum bezoeken, iets herstellen in de tuin…”

“Het kringmoment start meestal om negen uur ‘s morgens”, reageert Mohamed. “Eerst had ik geen zin om zo vroeg op te staan. Maar Michiel sprak me daarop aan, hij wilde dat ik deelnam. Na een tijd accepteerde ik het. Ergens geen zin in hebben, betekent niet dat het slecht voor je is.”

‘Jongeren leren hoe ze van mening kunnen verschillen.’

Michiel: “We investeren in een gezonde groepsdynamiek. Daar horen leuke activiteiten maar ook conflicten bij. Jongeren leren hoe ze van mening kunnen verschillen, hoe je in dialoog gaat en wat gelijkwaardigheid betekent bij het nemen van beslissingen.”

“Ze weten wanneer we in huis zijn en hoe ze ons kunnen bereiken. Maar we zijn er niet altijd. Ze moeten geregeld zelf de touwtjes in handen nemen. Dat lukt aardig. Mohamed en zijn huisgenoten zijn intussen een goed geoliede machine.”

Gemeenschap

“Hoe vaak wordt er gepoetst? Wat spreken we af rond bezoek? Mag die kader tegen de muur? Samenleven dwingt je om je een mening te vormen”, vervolgt Michiel. “Het betekent compromissen maken over grote en kleine zaken. Sommige bewoners verkondigen assertief hun idee, anderen praten moeilijker. En iedereen heeft zijn kwetsuren.”

“De jongeren zijn voor alles mee verantwoordelijk. Dat vertrouwen smeedt een hechte gemeenschap. Het herijkt hoe je naar jezelf kijkt en hoe je jezelf ziet in groep. Wat kan ik goed en wat doe ik graag? Welk soort relaties vind ik belangrijk? Iedereen is zoekende en iedereen weet dat ook van elkaar.”

‘Ik beschouw mijn huisgenoten als goede vrienden.’

“Die zoektocht naar jezelf en een toekomst, in verbinding: dat is de motor van KOTlab en De Hulster”, zegt Michiel nog. Opnieuw verbinden klinkt eenvoudig, maar voor Mohamed was het dat niet. “Als iemand me vroeger aansprak, dacht ik: het zal wel, laat maar. Waarschijnlijk ben ik te vaak ontgoocheld geraakt om nog veel te verwachten van mensen. KOTlab herstelde dat vertrouwen een stukje. Ik weet nu hoe belangrijk anderen kunnen zijn.”

“Ik beschouw mijn huisgenoten als goede vrienden. Als ik ergens mee zit, stuur ik een WhatsApp-bericht in de groep en dan praten we erover. Ik kan ook terecht bij onze begeleiders. Ze helpen me elk op een andere manier. Je kan niet alles op je eentje oplossen. Hulp toelaten was een grote stap voor mij.”

Papa’s trouwfeest

Vorig jaar verbeterde ook het contact tussen Mohamed en zijn vader. Op advies van Michiel gingen ze in gesprek. Stap voor stap groeit er ruimte voor gesprekken die niet automatisch uitmonden in ruzie. Stilaan vinden ze een nieuw evenwicht.

‘Vorig jaar verbeterde ook het contact tussen Mohamed en zijn vader.’

Michiel: “Je voelt hoe betrokken zijn vader is. Hij wil weten waar Mohamed mee bezig is, welke stappen hij zet. Ik vind het ontroerend. Ze praten over hoe ze elkaar zien, over de betekenis van graag zien.”

Mohamed: “Nogal onverwacht vroeg papa me als getuige op de trouw met zijn nieuwe vriendin. Hij voeg me zelfs om een speech te geven. Ik voelde weerstand en enorm veel stress, maar zegde toe.”

“Samen met mijn huisgenoten zochten we een kostuum in de stad. Michiel hielp me met mijn speech. Ik heb die ingeoefend en voorgedragen in de woonkamer. Voor iedereen. Ze hebben me enorm gesteund, wat ermee voor zorgde dat het trouwfeest een positieve ervaring werd.”

Reis naar Ethiopië

“Ook toen ik recent en voor het eerst Ethiopië bezocht, hielden we nauw contact. Dat hielp want het was een confronterende reis. We bezochten het weeshuis waar ik de eerste drie jaren van mijn leven woonde. Ik doe vaak stoer maar toen voelde ik me heel klein en emotioneel. Dat mijn adoptievader de reis mee financierde, betekent veel. Dankzij hem weet ik nu waar mijn wortels liggen.”

‘Aan de afwas of tijdens het eten wordt verrassend veel gedeeld.’

Binnenkort neemt Mohamed afscheid van KOTlab. Hij zoekt een appartement. “Mijn rijbewijs haalde ik al”, lacht hij trots. “Ik voel me klaar om voor het eerst zelfstandig te wonen. Daarnaast wil ik graag een job, liefst als hondentrainer of in een steunende rol voor kwetsbare jongeren zoals ik. Je kan echt een verschil maken als je spreekt uit ervaring. Kennis uit de boeken is mooi, maar ik haal het meest uit gesprekken met lotgenoten.”

Lees ook

Wachthuis dat vooral leefhuis is: ‘Waar niets moet, gebeurt vaak veel’

“Ik zal Mohamed missen”, vertelt begeleider Michiel. “Voor ik aan de slag ging bij KOTlab, was ik psycholoog in een psychiatrisch ziekenhuis. De stijlbreuk met hoe we hier werken, is groot. We maken echt deel uit van elkaars leven, in een alledaagse setting. We spenderen we heel wat tijd met elkaar en beleven avonturen samen.”

“Ik zie mezelf als een skilled compagnon”, besluit hij. “We staan zo authentiek mogelijk in contact met de jongeren en proberen betrouwbaar aanwezig te zijn. Aan de afwas of tijdens het eten wordt verrassend veel gedeeld. Uiteraard hebben we onze professionele achtergrond. Toch verhouden we ons in de eerste plaats van mens tot mens. Daar zit onze grootste kracht.”