Conflicten oplossen, is angst en boosheid doorprikken

Is een conflict altijd een probleem?

Een conflict is niet noodzakelijk negatief. Door een conflict verandert een mens, vaak ten goede. Het is eigenlijk een kans om jezelf en anderen beter te leren kennen en gemakkelijker door het leven te gaan. Een conflict is pas een probleem als het aansleept en energie vreet. Wat mensen meestal in zo’n slepend conflict brengt, is een vastgeroeste, bijna reflexmatige manier om onmiddellijk en gewapenderhand ten strijde te trekken. Ons ego speelt ons daar veel parten. Bij een aanval grijpen we voorspelbaar naar wraak en ‘ons niet laten doen’. Maar daardoor rijden we ons vast in een moeras van boosheid en frustratie.

‘Een conflict is pas een probleem als het aansleept en energie vreet.’

Hoe geraak je daar uit?

Door afstand te nemen van het conflict. Vanuit een vogelperspectief kan je beter het totale plaatje overschouwen. Het aanslepend conflict komt dan naast heel veel andere dingen te staan. Dan komen ook de mogelijke gevolgen op lange termijn in beeld, mocht je geen afstand kunnen nemen van het conflict. Wie na een scheiding enkel nog focust op het onderuit halen van de ex-partner, zet ook zijn band met de kinderen op het spel. Pas als je door je frustratie en boosheid heen kijkt, zie je de oorzaak van het conflict. Vaak is dat angst. Ik probeer mensen die angst te laten doorstaan, de confrontatie ermee aan te gaan en daardoor te overwinnen.

Hebben mensen dan geen recht op wraakgevoelens als ze onrecht ervaren?

Het is niet de bedoeling dat je negatieve gevoelens tegenover de ander negeert. Veel mensen voelen zich soms schuldig als ze boos zijn of wraakgevoelens hebben. Die gevoelens hebben alle recht van bestaan, zeker als het over fundamentele miskenning van je persoon gaat. Maar jammer genoeg laten te veel mensen zich er blind door leiden. Het klopt dat we recht hebben op ‘genoegdoening’, een soort herstel voor het onrecht dat ons werd aangedaan. Maar dat doel bereik je niet met wraak. Er is een belangrijk verschil tussen je gevoelens toelaten en je er door laten meeslepen in een richting die alleen maar leidt tot gevecht en nog meer negatieve gevoelens.

Hoe kan je daarbij een duw in de rug geven?

Door te bemiddelen. Je zou een bemiddelaar kunnen zien als een trainer in communicatie, een vertaler die aandacht heeft voor gevoelens, welke die ook zijn. De bemiddelaar helpt ook bij de vertaling van die gevoelens in realistische acties: “Wat ga je daar nu mee doen?”, “Wat wil je bereiken?”. Op die manier maak je ook ruimte om stil te staan bij het eigen aandeel in het conflict en te zoeken wat je er zelf kunt aan doen. Het helpt losweken uit de strijd die de ‘schuld’ bij de ander legt. Dit moet altijd de eerste doelstelling van een bemiddelingsgesprek zijn.

Slaat ons juridisch bestel de bal daar mis?

Ons juridisch bestel is niet gericht op conflictbeheersing maar op uit handen nemen van eigen verantwoordelijkheid. Het is hier de gewoonte om met je probleem langs te gaan bij advocaten en de oplossing ervan in hun handen te leggen. Zoals je bij de garage je auto achterlaat om hem weer op te pikken zodra hij helemaal in orde is. Alleen gaat die vergelijking niet op omdat mensen baas zijn van hun eigen conflicten. Mensen hebben de competentie om conflicten zelf op te lossen. Conflicten beheersen, kan alleen maar als mensen er het volle beheer over houden, als ze zelf nadenken over wat ze nu echt willen en hoe ze dat realistisch kunnen bereiken. Als je kind aangereden werd door een dronken chauffeur, dan wil je het gezond terug. Maar is dat wel haalbaar? Hoe kan de chauffeur die schade en dat leed herstellen? Met geld, een alcoholstop, een rijverbod of een verontschuldigingsbrief? Nu denken de betrokken partijen veelal aan gelijk halen en hard terugslaan, terwijl het toch erg eervol is om respectvol en realistisch te blijven. Daar worden mensen zelden bij geholpen. De pogingen die daartoe dan toch nog ondernomen worden, komen vaak veel te laat. Mensen zijn dan al te diep weggezakt in hun moeras van wraak, langs de kant opgejut door advocaten, experten en adviseurs. De juridische strijd zorgt meestal voor olie op het vuur in plaats van brand blussen.

‘De juridische strijd zorgt meestal voor olie op het vuur.’

Vertelt dat geloof in de kracht van bemiddeling ook veel over wie jij bent?

Van opleiding ben ik juriste. Ik was ook lang advocate, maar ben te veel idealist om dat een leven lang vol te houden. Het blijft mijn droom om bij te dragen tot een betere wereld. Daarbij ligt het werken met ‘mensen’ het dichtst bij mijn aard. Het klinkt misschien tegenstrijdig maar ik ben ook wel een grote ‘liberaal’ in die zin dat ik mensen blijf overtuigen om hun lot zelf in handen te nemen. Ik ben pas tevreden indien mijn cliënten min of meer tevreden zijn. Een vonnis dat mij als advocaat gelijk gaf, bezorgde me zelden voldoening. Ik zag dat het mensen niet altijd gelukkiger maakt.

We kennen scheidings-, ouderschaps-, schuld- of burenbemiddeling. Is het aanbod in Vlaanderen niet overdreven versnipperd?

‘De versnippering van het bemiddelingsaanbod is een spijtige zaak.’

De versnippering van het bemiddelingsaanbod is een spijtige zaak. Het maakt het er voor Jan Modaal niet gemakkelijker op. Bemiddeling als conflictoplossing kent hier geen traditie. Dat er zo veel soorten en vormen bestaan, komt de transparantie en kwaliteit niet ten goede. Voor een bekwame bemiddelaar maakt het niet uit in welke materie hij bemiddelt. Het zijn dezelfde basisprincipes en –technieken die overal terugkomen. De juridische context kan verschillen, maar niet de basis die je hanteert om met de betrokkenen om te gaan. Je moet het in je vingers hebben, op je gevoel durven werken, erg flexibel zijn en altijd weer je aanpak aanpassen aan de mensen die voor je zitten. Telkens met dezelfde doelstelling voor ogen: het conflict beheersen door tot de kern van de frustratie door te dringen, de communicatie te verbeteren en meer begrip na te streven.

Bemiddelen is dus veeleer een basishouding dan een technische deskundigheid?

We mogen technische aspecten van bemiddeling niet minimaliseren. Het oefenen van bemiddelingsvaardigheden krijgt nog te weinig aandacht. Je moet ook je theoretische bagage voortdurend uitbreiden. Communicatie, menselijke gedragingen of juridische valkuilen: je weet er nooit genoeg van. Maar dat is slechts de basis. Het moeilijke is hoe je al die vaardigheden en kennis integreert om spontaan en vlot aan de slag te gaan.

Kan je dat leren?

‘Dat mensen worstelen met bemiddeling, zegt veel over onze opvoeding.’

Dat mensen worstelen met bemiddeling, zegt veel over onze opvoeding. Zelf ben ik moeder van vier opgroeiende kinderen. Ik word dagelijks uitgedaagd om met hen te zoeken naar een manier van uiten van gevoelens, ontleden van situaties en ontladen van frustraties. Opvoeding legt de basis om later goed met conflicten te kunnen omgaan. Niet alleen in het gezin, maar ook op school of in de jeugdbeweging kunnen kinderen de juiste vaardigheden leren.

Moeten conflicterende partijen rond de tafel zitten of kan pendeldiplomatie ook werken?

Voor mij is bemiddelen vooral samenzitten. Dat is het beste scenario om tot een diepgaande oplossing te komen. Toch moeten mensen ook eens in een persoonlijk gesprek aan het woord kunnen komen. Ik start een bemiddeling altijd op vanuit afzonderlijke gesprekken. Zolang je daar transparante afspraken hebt, kan dat het verdere verloop bevorderen. Soms kom je zelfs tot een goede, bevredigende oplossing zonder samen te zitten. Misschien zal een overeenkomst in zo’n geval wat minder gedetailleerd uitgewerkt zijn, maar nog steeds met meer conflictoplossend vermogen dan bij een vonnis.

Bestaan er conflicten waarbij er niet bemiddeld kan worden?

‘Niet alle mensen kunnen een bemiddeling aan.’

Vaak lukt het ‘rond de tafel zitten’ niet om heel uiteenlopende redenen: de afstand is te groot, er is onvoldoende tijd. Niet alle mensen kunnen een bemiddeling aan. Ze voelen zich niet mondig of sterk genoeg, kunnen geen empathie opbrengen, weigeren hun trots opzij zetten of missen de energie om aan zichzelf te werken. Ook in zo’n situaties kan je nog conflictbeheersend werken door enkel met de partij die wel kan of wil samenwerken aan de slag te gaan. Allerlei creatieve oplossingen zijn dan mogelijk. Door coachend of therapeutisch te werken met degene die wel komt en je ook in de afwezige in te leven, kun je de situatie wel ‘beïnvloeden’. Je kan ook samenwerken met advocaten zodat er afgewisseld kan worden tussen bemiddelen, onderhandelen en het inschakelen van een rechter voor dringend punten waar men niet uitkomt. In Nederland staat men daar al veel verder.

Zijn sociaal werkers conflictbeheersers?

Conflicten zijn structureel ingebakken in onze Westerse samenleving. ‘The struggle for life’, de strijd van ons allen om een beperkt aantal middelen, mondt uit in een conflict tussen rijk en arm, tussen de have en de have-nots. Het is een kerntaak van sociaal werk om dat conflict te beheersen en de gevolgen ervan in te dijken. Kwetsbare mensen dragen dat conflict in zich en komen bij het sociaal werk aankloppen voor hulp en ondersteuning. Eigenlijk vragen zij om de gevolgen van een structureel conflict onder controle te houden. Het sociaal werk heeft daarvoor een arsenaal van specialismen ter beschikking.

Beheerst sociaal werk goed die conflicten?

‘Meer pro-actief moet sociaal werk sleutelen aan een meer rechtvaardige herverdeling.’

Door gebrek aan samenwerking blijft hun potentieel onderbenut. Neem het voorbeeld van relatiebemiddeling. De ene hulpverlener ontfermt zich over de vrouw, de andere begeleider over de man en nog een andere therapeut over de kinderen. En komt er ook nog een expert school en een deskundige tewerkstelling over de vloer. Allen geven ze vanuit de eigen opdracht gedeeltelijke adviezen en ondersteuning. Dat versterkt het conflict. Sociaal werkers moeten in dit geval nog beter leren om relatieproblemen en –conflicten niet te individualiseren en te isoleren. Gezinsleden moeten, over specialismen en expertises heen, meer en vlugger rond de tafel zitten. Daarnaast moet het sociaal werk werken aan conflictreductie. Meer pro-actief moet sociaal werk sleutelen aan een meer rechtvaardige herverdeling. Dat zou het ingebakken conflictgehalte van onze samenleving fundamenteel reduceren. Sociaal werk mag die conflictreductie niet uit de weg gaan.