Chronisch slechte slaper getuigt: ‘Slaaptekort verandert me als mens’

Ik slaap slecht

Men zegt soms dat je jezelf moet tonen om gezien te kunnen worden. Welnu, hier ben ik. 35 jaar, jonge papa, twee zonen, gepassioneerd schrijver, fietser en lezer. Liefhebber van absurde humor.

‘Slecht slapen is een onlosmakelijk deel van wie ik ben.’

Daarnaast ben ik een chronisch slechte slaper.

Dat stukje van mezelf weegt onnoemelijk veel zwaarder dan ik aan de buitenwereld toegeef. Eigenlijk is het al lang geen ‘stukje’ meer, maar een onlosmakelijk deel van wie ik ben, wat ik doe en hoe ik naar de toekomst kijk.

Nachtrust als verliespost

Het begon met een burn-out in 2016.

Plots lag ik ’s nachts wakker. Niet eventjes, maar uren aan een stuk. Ik was te lang doorgegaan op het werk en gunde mijn overactieve brein onvoldoende ont-prikkeling. Dat was een individuele keuze, maar zeker ook het gevolg van een doorgedraaide prestatiemaatschappij en de opgedrongen wens om ‘alles’ uit je leven te halen.

Welke plaats krijgt slaap in zo’n samenleving? Ik vrees dat we onze broodnodige nachtrust zijn beginnen beschouwen als een verliespost. Elk uur slaap wordt in die betekenis afgeschreven als verloren tijd. Een uur waarin je geen verslag kan afwerken, geen vrienden kan zien en geen boek lezen dat al zo lang bovenaan je verlanglijstje staat. Ja, ook ik viel ten prooi aan ‘Fear of missing out’.

Zo loop je vroeg of laat tegen een muur.

Hoewel het lukte om opnieuw aan de slag te gaan en ik beter grenzen leerde stellen, bleken de slechte nachten een hardnekkig blijvertje. De stress en onrust die vroeger geen uitweg vonden, braken in volle glorie door in de slaapkamer. Het was alsof ze mijn slaap ontdekten en vervolgens kaapten als een triviaal speeltje.

Door het huis dwalen

Ik sliep zeer licht, werd vaak wakker, lag soms lange periodes wakker. Daarnaast had ik nachtmerries en dwaalde ik in nachtelijke uren doorheen het huis. Het resultaat van al die capriolen? Overdag was ik vaak heel erg moe.

‘Soms lijkt de ochtend op een avond en voel je je klaar om na een lange, bewogen dag (nacht) onder de wol te kruipen. Met het verschil dat de dag nog maar net begonnen is.’

We hebben opvallend weinig woorden voor dat ‘moe zijn’. Ofwel ben je moe en heb je slecht geslapen, ofwel ben je het niet en sliep je goed. Die zwart-witopdeling maakt het moeilijk om precies uit te leggen wat vermoeidheid door een chronisch slaaptekort betekent.

Hierbij toch een poging. Wat betekent het voor mij?

Misselijkmakende vermoeidheid

Soms lijkt de ochtend op een avond en voel je je klaar om na een lange, bewogen dag (nacht) onder de wol te kruipen. Met het verschil dat de dag nog maar net begonnen is. In een versuft gebrek aan helderheid vergeet je dat laatste soms gewoon. Je weet even niet meer welk moment van de dag het is. Zo nam ik enkele winters geleden eens ’s morgens een slaappil in. En vloeken maar. Gelukkig had ik die dag verlof.

Soms voelt de vermoeidheid alsof je gaat overgeven. Hoe harder je je tevergeefs probeert te concentreren op je werk, hoe misselijker je wordt. De minuten tikken langzaam weg en je weet niet hoe je het einde van de dag zal halen op een enigszins voorkomende, laat staan productieve manier.

‘Soms ben je zo moe dat je lijkt los te komen van jezelf.’

Soms heb je een langdurige en onbedwingbare drang om luidkeels te geeuwen, vaak op ongepaste momenten. Tijdens een live-overleg, als de buurman vertelt over een overleden familielid of als je moeder je opbelt. Als je die geeuwdrang probeert te verstoppen, valt het nog meer op want beginnen je ogen te tranen of hou je de hele tijd je hand voor je mond.

Soms ben je zo moe dat je lijkt los te komen van jezelf. Ik weet niet of dissociatie gepast is in deze context maar een beter woord vind ik niet. Je ziet jezelf bepaalde dingen uitvoeren, maar weet niet meer of je daar zelf de impulsen voor geeft of iemand anders. Je handelt niet langer vanuit eigen gevoelens of gedachtes maar vanuit een – verrassend adequate – automatische piloot.

En soms, eigenlijk heel vaak, begrijp je niet wat je overkomt en waarom dat zo is. Je zoekt antwoorden, verklaringen en helpende strategieën maar vindt er weinig. Eigenlijk doe je constant aan crisisbeheer, want de gevolgen van slecht slapen sijpelen door in alle levensdomeinen.

Hoe blijf ik voortdoen?

Hoe blijf ik presteren op mijn job zonder mezelf helemaal uit te putten? Hoe red ik mijn relatie en vermijd ik dat mijn partner vervelt tot een persoonlijke hulpverlener? Wat doe je met eenvoudige sociale verplichtingen waarvoor je de energie mist? En hoe ga je vervolgens om met onbegrip als je beslist om een familiebezoek, verjaardag of etentje voor de zoveelste keer af te zeggen?

‘Je voelt je uitgeput en wil niets liever dan crashen in een stil huis waar niemand nog iets van je verwacht.’

De lijst met problemen, groot en klein, is eindeloos. Ze vergen creatieve oplossingen die je vaak ontglippen omdat je zo moe bent. Daarmee kom ik naadloos tot mijn volgende punt: de sociale en mentale impact van slecht slapen.

Veel mensen met jonge kinderen begrijpen hoe een chronisch slaaptekort je psychisch onderuit kan halen. Het bezwaart je stemming, maakt je humeurig, cynisch of opvliegend. Je kan niet meer helder nadenken en vergeet dingen die je vroeger nooit vergat. Praten met anderen verloopt moeizamer, in sociale situaties hol je geregeld achter de feiten aan. Je voelt je uitgeput en wil niets liever dan crashen in een stil huis waar niemand nog iets van je verwacht.

Wanhoop

Een aanhoudend slaaptekort kan tot grote wanhoop leiden vanuit een gebrek aan perspectief op de korte en middellange termijn. Wanneer precies zal je kind doorslapen? Niemand weet het. Onvoorspelbaarheid past niet in onze strak geregisseerde levens. Het is een vorm van controleverlies die ons angstig en onzeker maakt.

‘Slechte nachten verankerden zich diep in mijn systeem.’

Maar bijna altijd hebben jonge ouders wel een langetermijnperspectief. Dit blijft niet duren. Bovendien krijg je, als je geluk hebt, begrip. Veel mensen weten wat het is om kinderen groot te brengen. Vandaaruit kunnen ze luisteren en je gevoel van wanhoop bestaansrecht geven. Iedereen spreekt je ook moed in. “Dit gaat beteren”, zeggen ze. En ze hebben gelijk.

Maar wat doe je als het niet verbetert? In 2016 dacht ik dat mijn slaapproblemen op enkele weken opgelost konden zijn. Meer dan vijf jaar later moet ik vaststellen dat slechte nachten zich diep verankerden in mijn systeem.

Dan wordt het plots veel moeilijker om nog juiste woorden te vinden. Mensen weten niet goed meer wat te zeggen. Zelf val je enkel nog in herhaling: ja het is zwaar, nee dat heb ik al geprobeerd. Je spreekt er minder over. Mensen stellen geen vragen meer. Ze beschouwen je slaapprobleem als een gegeven en slaan de bladzijde om. Dat kan ik hen niet eens kwalijk nemen. Maar op hetzelfde moment voel je: ik sta er alleen voor.

Onzeker over toekomst

Als iemand zoals ik, die woorden kan geven aan lastige gevoelens, die kan steunen op een stevig sociaal netwerk, zich desondanks eenzaam voelt in zijn kwetsbaarheid, dan doet dat het ergste vermoeden voor mensen die niet dat geluk hebben.

‘Ik volgde mindfulness, slaap- en piekertrainingen. Maar de slechte slaapperiodes komen altijd terug.’

Hulpverleners deden hun best en boden me enkele handvatten aan. Ik volgde mindfulness, slaap- en piekertrainingen en ging in psychotherapie om uit te vissen wat de oorzaak van mijn probleem is.

De vele adviezen hielpen echt, in de zin dat ik periodes van beterschap kende en vandaag beter weet hoe ik een gezonde slaapomgeving kan creëren voor mezelf. Maar de slechte slaapperiodes komen altijd terug. Dat maakt me onzeker over de toekomst.

Kan ik ooit opnieuw meer dan halftijds werken? Zal ik de vader en partner kunnen zijn die ik graag wil zijn? Ik ben geregeld afwezig, in figuurlijke zin. Slaaptekort verandert me als mens. Mijn vroegere vrolijkheid maakt te vaak plaats voor depressieve gevoelens en piekergedachten.

Onbevangen een pint drinken

Welke doelen durf ik mezelf nog stellen zonder bezorgd te zijn over de impact ervan op mijn dagelijks leven? Ik heb het niet over het Kanaal overzwemmen of een Nobelprijs winnen. Het gaat over ’s avonds onbevangen een pint durven drinken. Over een weekendje in de tent slapen met mijn zonen. Over een feestje tot in de vroege uurtjes.

Lees ook

Slecht slapen maakt je meer kwetsbaar

Voor wie goed slaapt, klinkt dat vermoedelijk allemaal belachelijk haalbaar. Toch kunnen de gevolgen van dergelijke ‘onschuldige’ activiteiten me dagenlang teisteren. Daarom gaat aan elke beslissing een zorgvuldige afweging vooraf. Elke keer opnieuw stel ik mezelf de vraag of handrem even los mag of toch maar beter niet.

Het is een blijvend proces van trial en error. Je wilt niet constant bezig zijn met de mogelijke gevolgen van je keuzes. Tegelijk wil je niet voor de zoveelste keer met je hoofd tegen de muur lopen.

Hoop

Ik voel dat ik regelmatig hoop op beterschap. Dat helpt. Meestal verbeteren de nachten na verloop van tijd ook opnieuw. Tegelijk is hoop een gevaarlijk goedje. Want die slechte nachten komen ook steeds weer terug. Dan slaat hoop om in wanhoop. Het voelt als dansen op een slappe koord. Zo lang je op de koord staat, denk je dat je alles oké is en zie je de overkant. Maar als je valt vraag je je af hoe je zo naïef kon zijn.

‘Misschien ligt het toekomstperspectief wel in aanvaarding.’

Misschien koester ik nog te veel hoop. Zo lang je denkt dat je ooit weer helemaal de oude wordt, ligt je lat op een frustrerend hoog niveau. Misschien ligt het toekomstperspectief wel in aanvaarding. Focussen op welke toekomst er wél nog is. Of in het besef dat behalve de slechte ook de betere periodes steeds terugkeren.

Ik merk dat ik in die betere periodes oprecht plezier kan halen uit kleine dingen: een wandeling, gesprek, de passage uit een boek, cartoons van Jeroom en andere onnozelheden. Zou daar de sleutel liggen? Veel mensen met langdurige geestelijke gezondheidsproblemen moeten hun leven noodgedwongen en grondig bijsturen. Is dat altijd erg? Ik probeer me voor te houden van niet.

Dankbaarheid

Onlangs wandelde ik in het veld achter ons huis, de zakkende avondzon verwarmde mijn gezicht. Een golvend luchtballet van spreeuwen trok mijn aandacht. De vogelzwerm bewoog zich volkomen vrij en leek onvermoeibaar. Plots voelde ik een diepe dankbaarheid. Ik dacht aan de fietstochten die ik nog zou maken, aan de artikels die ik nog zou schrijven, aan alle prachtige ongelezen prozaregels die ik zelf nog moest lezen.

‘De truc is om door de dagen te raken.’

Ik dacht ook aan mijn opgroeiende zonen. Hoe ze me uitnodigen om het beste van mezelf te geven. Hoe ze me vanzelfsprekend graag zien en nodig hebben. Hoe zwaar de zorg soms ook is, daar krijgt een mens energie van.

We zijn misschien niet ontworpen om constant of voor langere periodes gelukkig te zijn. Maar als je erin slaagt om je leven op de een of andere manier zin en richting te geven, is dat niet eens zo erg.

Ik wil gehoord worden

In De Standaard schreef muzikante en theatermaakster Nele Van den Broeck een tijd terug: “De truc is om door de dagen te raken. Op de goede dagen leef je. Op de slechte dagen houd je jezelf in leven voor de goede dagen. Dat is het. Dat is alles wat ik weet.”

Zo herkenbaar.

Ik hoop dat mijn getuigenis mensen wakker schudt. Slaap is levensbelangrijk, omdat de nacht de kwaliteit van je dag bepaalt. Het is in die zin geen verliespost maar een investering.

Ik wens daarnaast dat mijn verhaal nog eens gehoord wordt, al is het maar voor even. Daarvoor moet je jezelf tonen, inderdaad. Omgekeerd moeten mensen ook de moeite willen nemen om te luisteren. Alleen in die wederkerigheid krijgen moeilijke dingen bestaansrecht.