Vrouwenraad wil femicide in het strafwetboek

Dit jaar al negen femicides

Mei 2019. De moord op de 23-jarige studente Julie Van Espen veroorzaakt collectieve verontwaardiging. Augustus 2020. De Aalsterse schepen Ilse Uyttersprot wordt in bed vermoord door haar nieuwe vriend. December 2020. Kleuterjuf Martine de Letter wordt gewelddadig om het leven gebracht door haar ex-man.

Het zijn slechts enkele namen van vermoorde vrouwen die het grote publiek bereiken. De blog Stop Feminicide telde vorig jaar 24 femiciden in ons land. De blog verzamelt deze cijfers op basis van berichten in de media. Momenteel staat hun teller voor dit jaar op dertien vermoorde vrouwen.

Wat is femicide?

Femicide (of feminicide) is de meest extreme vorm van geweld tegen vrouwen: de moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn.Internationale instanties hanteren het begrip femicide. Bij onderzoeksters en vrouwenbewegingen duikt het begrip feminicide op, die daarmee een politieke betekenis aan femicide willen geven. Die term wijst op het feit dat de overheid structureel onvoldoende initiatief neemt om iets te doen aan het probleem.Alle femiciden kunnen als moord gekwalificeerd worden, maar niet alle moorden op vrouwen vallen onder de noemer femicide.

‘Alle femiciden kunnen als moord gekwalificeerd worden, maar niet alle moorden op vrouwen vallen onder de noemer femicide.’

Het begrip werd in 1976 geïntroduceerd door de Zuid-Afrikaanse feministe Diana Russell als alternatief voor genderneutrale termen zoals ‘moord’ of ‘doodslag’, die de lading niet altijd dekken.

Met de term wilde Russell de context zichtbaar maken waarbinnen deze extreme vorm van geweld plaatsvindt: discriminatie, onderdrukking, ongelijkheid en systematisch geweld tegen vrouwen.

Structurele aspect van femicide

Later schreef Russell dat femicide van toepassing is op alle vormen van seksistische moord “gemotiveerd door een gevoel van recht te hebben op of superieur te zijn aan vrouwen, door plezier, door sadistische verlangens jegens vrouwen, of vanuit de veronderstelling dat men vrouwen bezit.”Russell, D. E. (2006), ‘Definición de feminicidio y conceptos relacionados’ in Russell, D.E. en Harmes, R. A. (red.), Feminicidio: una perspectiva global, Mexico, Ed. CEICH-UNAM.

‘Het gaat niet om geïsoleerde moorden.’

Het gaat dus niet om geïsoleerde moorden. Ze zijn ingebed in een cultuur van geweld en discriminatie en hebben hun wortels in concepten van inferioriteit en ondergeschiktheid van vrouwen.

In de jaren negentig kent het begrip een doorbraak, voornamelijk in Latijns-Amerikaanse landen. In Europa en België duikt de term regelmatig op vanaf de jaren 2000. Belgische feministische organisaties brengen femicide sinds enkele jaren sterk onder de aandacht.

De ware aard en impact

Wanneer het gaat om gendergerelateerd geweld is het essentieel dat beleidsmakers voldoende geïnformeerd zijn. In het geval van femicide is het belangrijk om de ware aard en impact van de misdaad te begrijpen op basis van beschikbare gegevens. En laat dat net het probleem zijn.

Om te beginnen is er wereldwijd geen algemeen aanvaarde definitie van femicide. UN Women, de Wereldgezondheidsorganisatie, het Europees instituut voor gendergelijkheid… ze hanteren elk hun eigen definities. Daarnaast bestaan er ook verschillende typologieën.

Weinig cijfers

Maar ook cijfers zijn vaak moeilijk te vinden, onvolledig of zelfs onbestaand. Toch zijn er pogingen om de gevallen te documenteren. In het ene land door onderzoekers, in het andere, zoals België, door vrouwenorganisaties. Slechts enkele landen registreren officieel de cases.

Zoals hoger beschreven, telde Stop Feminicide in 2020 24 gevallen. Van de 101 vrouwenmoorden die de blog telde van 2017 tot 2019 werd 78 procent van de slachtoffers door de (ex-)partner omgebracht. De overige door collega’s, buren en kennissen. Een klein percentage door onbekenden. Dit ligt in de lijn van internationale gegevens over femicide.

‘78 procent van de slachtoffers werd door de (ex-)partner omgebracht.’

De cijfers van Stop Feminicide zijn wellicht een onderschatting. Gerechtelijke statistieken, geanalyseerd door het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen (IGVM) suggereren hogere aantallen.

Zo waren er tussen 2013 en 2018 jaarlijks gemiddeld 141 gevallen van doodslag, moord en onvrijwillige doodslag in het kader van partnergeweld. Deze officiële cijfers geven niet weer hoeveel vrouwen of mannen zich onder de slachtoffers bevinden. Ook over de straffen in ons land zijn er geen gegevens.

Onduidelijke wettelijke kaders

Er zijn verschillende internationaal bindende teksten die staten verplichten om komaf te maken met op geslacht gebaseerde discriminatie en met gendergerelateerd geweld. En ook om femicide niet langer af te doen als een privézaak, maar het te zien als een maatschappelijk probleem.

In het Belgisch federaal regeerakkoord staat dat aan experten om advies zal gevraagd worden over de opname van femicide in het strafwetboek. Een hoopvol signaal, maar het betekent nog niet dat femicide daadwerkelijk een plaats zal krijgen in het strafwetboek.

‘Vandaag bestraft het strafwetboek wel al andere specifieke misdrijven zoals oudermoord en kindermoord.’

Vandaag bestraft het strafwetboek wel al andere specifieke misdrijven zoals oudermoord en kindermoord. Het plegen van een misdrijf tegen een persoon wegens diens geslacht is een verzwarende omstandigheid. En het strafwetboek bevat ook artikels die de kwetsbare toestand van zwangere vrouwen als verzwarende omstandigheid erkennen.

Als gevolg daarvan vormen misdaden en wanbedrijven gepleegd wegens het geslacht of de genderidentiteit geen autonoom misdrijf, maar wel een verzwarende omstandigheid. Met andere woorden: de straffen worden verhoogd, behalve in het geval van moord, wat al tot levenslange opsluiting leidt.

Autonoom misdrijf

Volgens sommigen volstaat een verzwarende omstandigheid. Zij die tegen de kwalificatie van femicide als autonoom misdrijf zijn, werpen vooral op dat zo’n kwalificatie een probleem van bewijslast opwerpt: werd de vrouw gedood omdat ze een vrouw was? Een ander tegenargument is dat ook mannen door partners vermoord worden.

‘Volgens sommigen volstaat een verzwarende omstandigheid.’

Wij vinden dat er een aantal zeer specifieke kenmerken de kwalificatie van femicide als autonoom misdrijf rechtvaardigen.

Zo wordt aanhoudend huiselijk geweld grotendeels door mannen gepleegd. En ook al worden er op wereldvlak veel minder vrouwen vermoord dan mannen, toch zijn de rollen omgekeerd wanneer het om intieme partnermoorden of familie-gerelateerde moorden gaat. De bestaande cijfers van femicide wijzen hier ook op.

Er zijn al andere niet-genderneutrale misdrijven

Bovendien bevat ons strafrecht vandaag ook reeds niet-genderneutrale misdrijven. Denk bijvoorbeeld aan gedwongen zwangerschap als oorlogsmisdaad, gedwongen abortus of vrouwelijke genitale verminking. Femicide zou dus evengoed een niet-genderneutraal autonoom misdrijf kunnen worden.

Het specifiek misdrijf femicide kan volgens ons ook gevalideerd worden op grond van het beginsel van gelijkheid en non-discriminatie. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft deze op zich staande categorie van misdaad al bekrachtigd.

Wat houdt ons tegen?

De Vrouwenraad vraagt daarom om vrouwenmoord als autonoom misdrijf in het strafwetboek op te nemen. Net zoals kindermoord en oudermoord er vandaag al in staan.

Naast een grote symbolische waarde voor slachtoffers en hun naasten en de grotere zichtbaarheid die deze vorm van geweld dan krijgt, vergroot dan tevens de maatschappelijke en juridische impact van dergelijke misdaden.

‘Het uiteindelijke doel is een efficiëntere aanpak om femicide te voorkomen.’

Van femicide een onafhankelijk strafbaar feit maken, kan bijdragen tot betere gegevensverzameling over deze vorm van geweld. En een betere inschatting van de kwaliteit van de reactie van het beleid hierop. Het uiteindelijke doel is om te komen tot een efficiëntere aanpak om femicide in al haar vormen te voorkomen.

Want terwijl wij wachten tot femicide eindelijk op de politieke agenda komt, tikken de tellers helaas door. Achter al die cijfers schuilt leed, verdriet, woede en gemis.