Sociaal-artistiek werk

Veilig

Dagcentrum De Vinken viel tot vorig jaar onder het OCMW van Antwerpen. Na een reorganisatie is het nu onderdeel van beschut wonen van de Stad Antwerpen. De Vinken hebben naast een open atelier, ook vaste ateliers rond ceramiek, grafiek, tekenen en schilderen. Voor elk atelier zijn er maximaal acht plaatsen.

‘Psychisch kwetsbare mensen gunnen elkaar succes.’

De ateliers vormen een veilige omgeving voor psychisch kwetsbare personen. In tegenstelling tot elders, gunnen deze beschadigde mensen elkaar succes. De meeste deelnemers blijven dan ook zeer lang. “De ateliers geven zinvolheid”, aldus coördinator Anja Vereecken. “We focussen niet op de problematiek. We kennen die en kunnen gepast reageren.”

Kleuterklas voorbij

Hoe kijken anderen naar zo’n projecten? Nog te vaak denken hulpverleners en academici bij sociaal-artistiek werk aan met de tenen geschilderde bloemstillevens of de outsiderkunst van psychiatrische patiënten. Dat kleuterklasstadium ligt echter al decennia achter ons.

Sociaal-culturele praktijken ontwikkelen zich in de interactie tussen mensen en hun omgeving, ingebed in een maatschappelijke en culturele context. Het zijn processen van vormgeving en vernieuwing van individu en maatschappij die leiden tot betekenisgeving, integratie en participatie met het respect voor het anderszijn.Larock, Y., e.a. (2005), Spoor zoeken: handboek sociaal-cultureel werk met volwassenen, Gent, Academia Press.

Geen kleien en kliederen

Belangrijkste termen in deze situering van de tentoonstelling zijn ‘het individu’ en ‘respect voor het anderszijn’. Bij de realisatie van de werken wordt steeds een methodologie gevolgd. Wie dus denkt dat wat kleien of kliederen voldoende is, heeft het mis. Radio Gaga valt niet onder sociaal-cultureel werk, dat is gewoon goedkope televisie zonder scenario.

Het brede publiek kent dit soort van projecten vooral van theaterproducties zoals bij Villanella, Victoria Deluxe of FroeFroe. Maar ook daar geraakt publieke beeldvorming vaak niet verder dan het betrekken van mentaal gehandicapten bij uitvoeringen.

‘Radio Gaga is goedkope televisie zonder scenario.’

Vlaams Minister van Cultuur Sven Gatz verbaasde afgelopen zomer iedereen met extra middelen voor het sociaal-artistiek werk dankzij de Nationale Loterij. Voor één keer bleken de beleidsmakers de beleden juiste prioriteiten ook met raad en daad te steunen.

Creatie geen recreatie

Daarom dat een project als De Vinken een perfect voorbeeld blijkt om het ware gelaat van een sociaal-artistiek project te tonen. Ten eerste is het creatie, geen recreatie. Het dagcentrum werkt niet met therapeuten maar met kunstdocenten. De deelnemers aan de ateliers zijn psychisch kwetsbare personen met normale tot hoge verstandelijke vermogens. Dit kan gaan van schizofrenie, autisme tot middelenproblematiek.

‘De Vinken is een perfect voorbeeld van een sociaal-artistiek project.’

De vernissage van De Vinken was met andere woorden geen hengelen naar sympathie, maar een tentoonstelling van artistiek werk. De kunstwerken bevatten duidelijk continuïteit, persoonlijkheid en vooral creativiteit. Uiteraard is niet alles van hetzelfde niveau, maar door de band was de kwaliteit hoogstaand.

Voldoening

Markant is dan ook dat een aantal deelnemers van De Vinken terug gaan studeren of zelfs hun beroep maken van de artistieke vaardigheden die ze opdeden in de ateliers. Qua integratie naast het therapeutische effect kan zoiets tellen.

Ook docenten en gastdocenten wijzen allemaal op de voldoening. Taalkundig een boeiende woordkeuze. Voldoen. Zowel voldoen en voldoening bij deelnemers, docenten en begeleiders.

Lage prijzen

De tentoonstelling heeft een dubbel doel. Fondsenwerving en erkenning. Erkenning van kunstenaars en van de voordelen van sociaal-artistiek werk. De meeste kunstwerken waren te koop. Veertig procent van de opbrengst gaat naar de aankoop van nieuw materiaal en zestig procent naar de kunstenaar.

De prijzen waren laag, veel goedkoper dan pseudokunst van Ikea, Blokker of Casa. “Bij de opbouw is het wel stressen voor de cliënten”, vertelde de coördinator nog. “De lithografieën verkopen altijd goed, maar bij andere technieken ligt dit soms moeilijker.”

Meteen verkocht

Volgende keer mag elke schoonheidminnende kantoorinrichter best eens langsgaan. Een pièce unique in ceramiek voor een bedrag tussen 40 en 125 euro? De kwaliteit van de ceramiek blijkt uitmuntend.

Een fraai fragiel geel gevlochten mandje (Brigitte) trok meteen de aandacht. Twee magnifieke celadon schaaltjes, één met salamanders en een ander met een zwaluw (Ellis): direct verkocht. Twee abstracte maar kleurrijke mozaïeken (Lucia): pure art deco poëzie. Een grote schaal met knipoog naar Mondriaan (Lucia) was meteen gereserveerd en ook haar twee schuine vaasjes met partiële glazuur maakten indruk. Een grote schaal in zalmkleur en hemelsblauw illustreerde perfect de finesse van bijna alle ceramiek.

Bij de grafiek sprong de droge naald ets ‘Sjeantà’ (Tinus) in het oog. Die kon zo zonder uit de toon te vallen tussen werk van Andreas Vanpoucke, docent aan de Academie van Antwerpen, hangen. Een prachtige monotype van Veerle O. moest 55 euro kosten, kader inbegrepen. Voor een unieke druk! De zinkets ‘Onze tram’ (Gaby) was nog zo’n memorabel werk. Van dat werk kunnen meteen prachtige postkaarten gemaakt worden.

Helaas is de tijd voorbij dat reproductie als postkaart de ultieme erkenning als schilder of graficus bleek. Misschien een tip voor de wenskaarten van het OCMW.

Geen gebakken lucht

Twee oude venstervleugels dienden als kader voor een collage en voor een reeks olieverfdoekjes. De collage van Agda, die volgens de docenten terecht een uitzonderlijk artistiek talent genoemd werd, bestond uit tropische vogels op een achtergrond van schoolplaten uit een Hebreeuwse schoolatlas. ‘Lucht’ (Ilse) bestond uit op het vliegengaas gehangen olieverfstudies van luchten.

Betere kaders dan deze twee oude venstervleugels lijken ondenkbaar. De keuze van die oude beschadigde en afbladderende ramen mag als een mooi symbool dienen.

Schade of sleet hoeft geen reden zijn om iets of iemand weg te gooien, af te schrijven… wie weet wat voor onverwacht moois er in verborgen zit. De kunst is het eruit te halen. En dat is wat De Vinken doet.