Meten van maatschappelijke meerwaarde

Prestatiemeten

De onderliggende aanname is dat meer concurrentie leidt tot grotere efficiëntie, meer klantvriendelijkheid en betere prestaties. De markt is bepalend. Het lag dan ook voor de hand dat men de overheid steeds meer zou dwingen om te functioneren als een private onderneming. Ook organisaties die werken met subsidies voelen die druk steeds harder.

‘De drang naar effectiviteit leidde tot het meten van prestaties.’

De drang naar het kunnen inschatten van de effectiviteit van organisaties leidde tot het meten van prestaties. De positie van de universiteit op de Shanghai-ranking, het aantal publicaties per docent, het aantal leerlingen dat in de voorziene tijd een A-attest haalt, docentenevaluaties door de leerlingen, het aantal bejaarden die een verpleger kan wassen per dag, het aantal cliëntdossiers dat een dienst verwerkt per dag, maand, jaar.

Met dit soort informatie denken we te kunnen evalueren hoe goed deze organisaties en hun medewerkers presteren. Benchmarking is geen vreemde term meer. Elke universiteit, school, ziekenhuis of zorginstelling kunnen we nu vergelijken met andere, gelijkaardige organisaties. Zo werd in veel gesubsidieerde sectoren een zachte vorm van concurrentie ingevoerd.

Kwetsbaar

In onze drang om alles te meten en te vergelijken, zijn we onderweg wel vergeten dat collectieve diensten zoals kennis (universiteiten), onderwijs (scholen) en zorg (ziekenhuizen en welzijnsvoorzieningen) fundamenteel verschillen van private goederen die door een autofabrikant of kledingzaak worden geproduceerd en verkocht. Collectieve diensten worden in principe gefinancierd via belastingen, in theorie evenredig volgens financiële draagkracht. Iedereen heeft ook toegang tot de kennis die op universiteiten wordt geproduceerd, het onderwijs dat op scholen wordt aangeboden, en de zorg van ziekenhuizen en welzijnsorganisaties.

Alleen maken deze eigenschappen collectieve diensten kwetsbaar. De financiering hangt af van politieke keuzes. Hoeveel willen we als samenleving investeren in kennis, onderwijs en zorg? En er is het risico op misbruik zodat de solidariteit die nodig is om het systeem te handhaven dreigt af te nemen. Zijn er niet te veel ‘freeriders’ die wel gebruiken maar niet betalen?

‘Hoeveel willen we als samenleving investeren in kennis, onderwijs en zorg?’

Paradoxaal genoeg is het net die kwetsbaarheid die mee aan de basis lag om meetsystemen in te voeren. Met als centrale vraag: worden belastingmiddelen wel juist en goed gespendeerd?

Maatschappelijke meerwaarde

Het correct meten van prestaties van publieke diensten is moeilijk. Ze worden immers verondersteld maatschappelijke meerwaarde te creëren. Maar hoe definieer je maatschappelijke meerwaarde? En hoe objectief meetbaar is dat?

Goed onderwijs levert diploma’s op en dat kunnen we in cijfers uitdrukken. Maar of het pedagogisch project waarop het onderwijs is gebaseerd de leerlingen helpt om hun weg te vinden in het latere leven, is lastiger te meten. De tijd die een sociaal werker neemt om een probleemjongere te begeleiden, kunnen we timen. Maar of de hulp van die aard is dat toekomstige zorg overbodig wordt, of de jongere definitief op het rechte pad blijft… Dat valt niet met zekerheid te stellen.

‘Maatschappelijke meerwaarde is zeer moeilijk in harde cijfers te vatten.’

We slagen er met andere woorden wel in om bepaalde resultaten te meten, zoals het aantal verplegers dat we inzetten voor elke zorgvrager, of het aantal cliënten dat een sociaal werker begeleidt. Maar de maatschappelijke meerwaarde die zij creëren, is zeer moeilijk in harde cijfers te vatten. Er schort dus iets aan de manier waarop we prestaties van publieke dienstverlening willen meten. We krijgen de essentie niet gevat. Wordt onze samenleving beter door wat universiteiten, scholen en zorginstellingen doen? Wordt de samenleving beter van publieke diensten?

Social Value Act

Het Verenigd Koninkrijk voerde in 2013 de ‘Social Value Act’ in. Aan publieke dienstverleners wordt gevraagd om de maatschappelijke meerwaarde van wat zij doen aan te tonen. Organisaties moeten nadenken hoe ze van betekenis kunnen zijn voor de samenleving. Ze moeten dat documenteren. Bovendien is het een criterium bij het toekennen van subsidies.

Met deze wetgeving erkent de overheid in Groot-Brittannië de creatie van ‘maatschappelijke meerwaarde’ door publieke dienstverleners expliciet als maatstaf om die organisaties te beoordelen. De overheid vraagt niet alleen dat de dingen efficiënt, kwaliteitsvol en goedkoop gebeuren, maar ook op een manier zodat we als samenleving vooruit gaan.

‘Organisaties moeten nadenken hoe ze van betekenis kunnen zijn voor de samenleving.’

Dan moet een school niet enkel goed gemanaged worden en goed onderwijs aanbieden. Een school moet ook aantonen hoe ze via haar pedagogisch proces jongeren ‘humaner’ maakt zodat ze later zelfstandig hun weg vinden. Een zorginstelling moet dan niet enkel bedrijfsmatig werken en goede zorg bieden, maar aantonen dat ze via het dienstverleningsproces mensen kan empoweren, sterker maken.

Krachtige impuls

We moeten de vraag stellen of deze benadering van ‘meten’ en verantwoording afleggen geen krachtigere impuls is voor de vele professionals die aan onze universiteiten, scholen, welzijnsvoorzieningen en ziekenhuizen werken om het goede en het juiste te doen. Het zou alvast een correcter beeld geven van de maatschappelijke meerwaarde van dit soort organisaties. En het is beter dan organisaties meetsystemen op te leggen die ons maar een beperkt beeld geven van hun functioneren.