Medicatiebeleid woonzorgcentra: ‘Er is geen simpele oplossing voor een complex probleem’

Verantwoordelijkheid

“Het is simpel: er moet harder worden ingegrepen”, las ik afgelopen donderdag in de krant. Een citaat van Vlaams volksvertegenwoordiger Hannes Anaf (Vooruit) over het medicatiebeleid in de Vlaamse woonzorgcentra. Hij reageerde op de analyse van de Vlaamse Zorginspectie, waarin medicatieveiligheid vaak als pijnpunt terugkomt.

‘Een paar debatfiches, een quote hier en daar, en klaar is kees.’

De reactie van bevoegd Vlaams minister van Welzijn Hilde Crevits (CD&V) in hetzelfde artikel was even simpel. Medicatiebeleid en -veiligheid zijn volgens haar de verantwoordelijkheid van de woonzorgcentra zelf. “Het is in de eerste plaats hun verantwoordelijkheid om hun beleid aan te passen.”

Simpele oplossingen

Ziezo, de vertegenwoordigers van onze wetgevende en uitvoerende macht, de eindverantwoordelijken voor de meeste spelregels die de Vlaamse woonzorgvoorzieningen en de Zorginspectie moeten naleven, hebben het probleem snel en efficiënt opgelost.

Een paar debatfiches, een quote hier en daar, de verantwoordelijkheid doorspelen naar de Vlaamse woonzorgcentra en klaar is kees.

Zelf sta ik nogal wantrouwig ten opzichte van simpele oplossingen voor complexe problemen. Vaak schijnen ze evident, maar quasi altijd verhelpen simpele oplossingen enkel de symptomen van een probleem. Zelden of nooit wordt er geraakt aan de echte oorzaken.

Complexe problemen

Sta me toe het complexe probleem van woonzorgcentra en assistentiewoningen in Vlaanderen zo bondig en duidelijk mogelijk te schetsen.

‘Er is een sterk stijgende vraag naar kwalitatief hoogstaandere ouderenzorg.’

Vanwege de vergrijzing en de drastisch afgenomen capaciteit van families om hun ouderen op te vangen en te verzorgen in gezinsverband, hebben een stijgend aantal ouderen in Vlaanderen nood aan meer residentiële en gespecialiseerde ouderenzorg. Ook stelt een nieuwe generatie ouderen – terecht – hogere eisen rond een algemene omkadering.

Er is, kort samengevat, een sterk stijgende vraag naar een kwalitatief nog hoogstaandere ouderenzorg in Vlaanderen.

Structureel personeelstekort

Goed nieuws voor de uitbaters van ouderenzorgvoorzieningen in Vlaanderen hoor ik je denken. Dat valt echter tegen.

‘Er is in Vlaanderen een structureel tekort aan zorgpersoneel.’

Woonzorgcentra, assistentiewoningen en de daar aangeboden zorg vallen of staan met de aanwezigheid van voldoende bekwame en gemotiveerde zorgmedewerkers. En net daar wringt vandaag steeds vaker het schoentje.

Er is in Vlaanderen een structureel tekort aan zorgpersoneel. Ook hier vanwege de vergrijzing. Maar ook personeelsnormen, ondersteuning, verloning en het verslechterende imago van woonzorgcentra zijn belangrijke factoren.

Uitstroom

Ervaren medewerkers stromen uit omwille van pensioen of omdat ze andere professionele horizonten opzoeken. Er is ook een niet te onderschatten hoog ziekteverzuim in de zorgsector. 36 procent hoger dan het gemiddelde over alle sectoren heen volgens cijfers uit 2021 van IDEWE, een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk.

‘Er is een niet te onderschatten hoog ziekteverzuim in de zorgsector.’

Uiteraard speelde corona een belangrijke rol maar IDEWE benadrukt dat zeker ook psychosociale druk verantwoordelijk is voor kortere of langere uitval van zorgpersoneel.

Daar tegenover staat een te kleine instroom van nieuwe zorgmedewerkers die in een woonzorgcentrum of assistentiewoningen aan de slag willen gaan. Ik hoop dan ook oprecht dat er dit jaar veel aspirant verpleegkundigen en zorgkundigen van start gaan met hun opleiding. Ze zijn nodig.

Meer vacatures dan werkzoekenden

De VDAB-cijfers over het tekort aan verpleegkundigen spreken voor zich.

‘Voor één werkzoekende verpleegkundige zijn er vijf openstaande vacatures.’

Vandaag zijn er in Vlaanderen ongeveer 2.500 openstaande vacatures voor verpleegkundigen. Tussen september 2021 en augustus 2022 waren er echter maar 551 mensen op zoek naar een job als verpleegkundige. Lees, voor één werkzoekende verpleegkundige zijn er, ruw geschat, vijf openstaande vacatures.

De groeiende vraag naar meer kwalitatief hoogstaande ouderenzorg in combinatie met een groeiend personeelstekort zet natuurlijk – en zo kom ik bij het medicatiebeleid van de woonzorgcentra – de goede werking van deze voorzieningen enorm onder druk.

Woonzorgcentra moet steeds meer doen met steeds minder ervaren mensen. En dan worden fouten, soms met tragische gevolgen, zelfs met de beste wil van de wereld onvermijdelijk.

Geen excuus

Dit is geen excuus. Ernstige medicatie-incidenten in woonzorgcentra, zijn niet te verantwoorden. Ik erken dat de uitbaters van woonzorgcentra de verantwoordelijkheid hebben er alles aan te doen om te vermijden dat er geen misbruik kan gemaakt worden van de aanwezige medicatie.

‘Ernstige medicatie-incidenten in woonzorgcentra, vallen niet te verantwoorden.’

En ik spreek voor de leden van VLOZO, Vlaamse onafhankelijke zorgondernemers, als ik zeg dat nodige inspanningen al geleverd worden en nog zullen geleverd worden om het medicatiebeleid en de veiligheid rond de aanwezige medicatie maximaal op punt te zetten en te houden.

Dit ontslaat onze beleidsmakers echter niet van hun verantwoordelijkheid om voor een regelgevend kader en financiering te zorgen die een voldoende en kwalitatief hoogstaand aanbod aan ouderenzorg in Vlaanderen mogelijk maken.

Niet simpel, wel noodzakelijk

De trends en de prognoses zijn duidelijk en niet nieuw. De vergrijzing is bezig, het personeelstekort in de zorg zal zichzelf niet oplossen, integendeel.

Daarom dring ik er bij politici op aan: investeer in de ouderenzorg, zet in op de verbetering van haar imago, zet in op een gedurfde en integrale herziening van de personeelsnormen, ontzorg het zorgpersoneel door maximaal in te zetten op organisatorische en technologische innovatie, gooi taboes die reële oplossingen in de weg staan overboord, maak keuzes.

Wat ik vraag is niet simpel, maar het is wel noodzakelijk. Toch als we in Vlaanderen binnen twintig jaar nog voldoende, kwalitatief hoogstaande en betaalbare woonzorgcentra en assistentiewoningen willen hebben.