Kloof tussen jeugd- en volwassenhulp: ‘Oplossingen liggen klaar’

Tien jaar status quo

Oktober 2014. Ook tien jaar geleden vochten Oekraïense en Russische strijdkrachten al een oorlog uit. Ook toen werd er al betoogd voor onafhankelijkheid in Catalonië. En ook toen vonden heel wat jongeren die de jeugdhulp verlieten hun weg niet naar vervolghulp door het OCMW of CAW. Met alle gevolgen van dien.

Fast forward naar oktober 2024. We kennen allemaal de onveranderde toestand in Oekraïne en Catalonië. Helaas geldt deze status quo ook voor jeugdhulpverlaters, maar met één belangrijk verschil tegenover tien jaar geleden: de oplossingen liggen klaar. Het is gewoon een kwestie van ze uit te voeren.

‘We verzamelden ervaringen en aanbevelingen.’

Tien jaar geleden wilden we bij Cachet mee helpen zoeken naar oplossingen voor het probleem. Hoe kon de overgang van de jeugdhulp naar het volwassen leven versoepeld worden? We verzamelden ervaringen en aanbevelingen van jongeren en jongvolwassenen. We brachten in Mechelen partners samen om mee te denken.

Het project werd ‘Sur ma Route’ gedoopt. Het enthousiasme was groot, de aanbevelingen kraakhelder. Nu deze enkel nog verspreiden en implementeren over heel Vlaanderen. Dat kan niet zo moeilijk zijn, toch?

Het probleem

Waar ging en gaat het eigenlijk over? De verhalen die we tijdens het project verzamelden, maken de gevolgen van die kloof tussen jeugd- en volwassenhulp concreet.

Een jongere vertelde bijvoorbeeld: “Ik ben bij mijn zus gaan wonen, in een caravan zonder elektriciteit en water. Daar woonde ik een half jaar. Vervolgens woonde ik hier en daar. Uiteindelijk ben ik in een daklozencentrum beland.”

Een andere jongere getuigde over het contact met een OCMW: “Ik heb echt moeten smeken om een uitkering te krijgen. Ze wilden mijn ouders vragen om geld te geven, maar ik wou dat echt niet. Ik ben dan beginnen wenen. Pas toen ik zei dat ik mishandeld werd thuis, kreeg ik mijn geld. Terwijl ik niet werd mishandeld, het ging thuis gewoon heel moeilijk. Maar het was precies alsof ze dat wilden horen.”

Maatregelen die wereld van verschil maken

In de Mechelse regio werd met de concrete aanbevelingen uit Sur ma Route aan de slag gegaan. Dit dankzij de hernieuwde kennismaking tussen hulpverleners op het terrein, over die beruchte ‘muur’ tussen jeugd- en volwassenhulp heen. Maar ook gedreven door een open en zelfkritische kijk op de eigen werking en aangewakkerd door verontwaardiging over de bestaande mistoestanden.

Sindsdien ontvangen jeugdhulpverlaters in Mechelen automatisch een installatiepremie, wordt bij hen afgezien van de onderhoudsplicht door de ouders en kunnen deze jongvolwassenen co-housen zonder hun leefloon als alleenstaande te verliezen.

‘De drempel naar het OCMW werd weggenomen.’

De drempel naar het OCMW werd weggenomen. Al voor ze achttien worden, worden de jongeren geïnformeerd over hun rechten en het aanbod van het Sociaal Huis. De jongere en zijn jeugdhulpbegeleider hebben rechtstreeks contact met één zogenaamde ‘referentiemaatschappelijkwerker’.

Op alle levensdomeinen wordt de jongere begeleid door één en dezelfde persoon. Ze kunnen met die maatschappelijk werker rechtstreeks een afspraak inplannen, zonder een voor velen beschamende passage via de wachtkamer.

Doordat het Sociaal Huis alle rechten van jongeren automatisch toekent, gaat er geen energie verloren en kan alle aandacht gaan naar de jongere en zijn traject. Deze steun is voor jongeren ontzettend belangrijk op een moment waarop ze zich overbevraagd, eenzaam, en kwetsbaar voelen. Andere maatregelen die voor jeugdhulpverlaters een wereld van verschil maken, zijn flexibelere ondersteuning van onderwijstrajecten en het beschikbaar maken van gebouwen van de stad voor bewoning door deze jongeren.

De grote stap als hot topic

Het enthousiasme binnen Cachet kon niet op. Voor het eerst in ons nog prille bestaan, hadden we zichtbaar en tastbaar verandering gebracht in het leven van vele jongeren. En we waren ambitieus, samen met onze medestanders in het werkveld. Deze goede praktijk moest en zou verspreid worden. Vlaanderen, here we come!

Op dinsdag 27 augustus 2016 gaf het lot ons een sinister duwtje in de rug. De negentienjarige Jordy Brouillard sterft in een tentje in de Blaarmeersen in Gent. De maatschappelijke verontwaardiging is groot.

Lees ook

Dag Jordy

In de nasleep van dat drama struikelt men binnen de hulpverlening over elkaar om met de thematiek aan de slag te gaan. Cachet wordt aan talloze (beleids)tafels gevraagd om de kennis en ervaringen van jongeren rond de grote stap van de voorziening naar het zelfstandige volwassen leven te delen.

Met onze Ronde van Vlaanderen trekken we, samen met de Mechelse partners, naar alle Vlaamse centrumsteden om de lokale besturen en OCMW-medewerkers te overtuigen om hun manier van werken te herbekijken, meer op maat van ‘onze’ jongeren.

Iedereen lijkt zich achter één doel te scharen: de overgang voor jongeren vanuit jeugdhulp naar zelfstandigheid vlotter doen verlopen.

Watskeburt?!

Ondertussen zijn we een Federale Prijs Armoedebestrijding, een Actieplan Jongvolwassenen en vele kleine en grote, geslaagde en minder geslaagde projecten later. De olievlek werd vakkundig ingekapseld. De Ronde van Vlaanderen eindigde Wout van Aert-gewijs op een sisser: veel inzet maar te weinig sprekende resultaten.

‘De nood is nog steeds zeer groot.’

Van het enthousiasme bij Cachet en de maatschappelijke verontwaardiging in 2016 blijft er vandaag niet zo veel meer over. Nochtans is de nood nog steeds zeer groot. Dat blijkt zowel uit de verhalen die Cachet bereiken als uit naakte cijfers, zoals de recente daklozentelling.

Is er dan helemaal niets veranderd? Natuurlijk wel! Vrijwilligersorganisaties bieden opvang aan jonge daklozen. De jeugdhulp nam enkele geslaagde maatregelen. En sommige centrumsteden pasten aanbevelingen uit Sur ma Route toe.

Maar…

Is dit wel genoeg? Natuurlijk niet! Nog steeds gaan jongeren, noodgedwongen, veel te vroeg en onvoldoende voorbereid alleen wonen, zonder noemenswaardig vangnet of netwerk.

Nog steeds zijn er veel te veel OCMW’s die de onderhoudsplicht van ouders onderzoeken bij jongeren die de jeugdhulp verlaten. Dit terwijl de Programmatorische Overheidsdienst Maatschappelijke Integratie (POD MI) zwart op wit stelt dat dit niet meer moet.

‘Nog steeds gaan jongeren, noodgedwongen, veel te vroeg en onvoldoende voorbereid alleen wonen.’

Nog steeds zijn er te weinig betaalbare woningen om jongeren een stabiel dak boven hun hoofd te bieden, een basisrecht van iedere Belg. Via lokale doelgroepenplannen zou men hier werk van kunnen maken.

Nog steeds zijn er veel te weinig OCMW’s die co-housende jongeren een leefloon als alleenstaande geven. Nochtans staat de POD MI ook dit toe en maakt het voor de jongeren in kwestie een wereld van verschil.

En nog steeds zijn er binnen de jeugdhulp, het middenveld en de academische wereld te veel initiatieven die het warm water opnieuw proberen uit te vinden en helaas niet verder bouwen op het grondwerk dat in 2014 werd verricht.

Geen toegang tot hulp

Dit alles wekt op zijn minst de schijn dat het in een welvarende regio als Vlaanderen aanvaard wordt dat jongvolwassenen in mensonterende omstandigheden leven en geen toegang vinden tot noodzakelijke hulpverlening.

Nochtans zijn jongeren de jongste (en daardoor meest kwetsbare) bezoekers van een OCMW. Ze kennen hun rechten vaak te weinig. Of het ontbreekt hen aan maturiteit of kennis om ze succesvol af te dwingen.

‘Jongeren hebben nood aan vertrouwen, ondersteuning en rust.’

Nochtans hebben jongeren die uit jeugdhulp komen nood aan vertrouwen, ondersteuning en rust om te kunnen groeien en keuzes voor zichzelf te maken, geen sfeer van controle en argwaan die jongeren de handdoek in de ring doet gooien.

Nochtans zijn deze jongeren flexibel en veerkrachtig en verdienen zij op hun jonge leeftijd net extra investeringen, zodat zij met de hulp van een diploma of job hun steentje kunnen bijdragen aan onze maatschappij.

Mag het wat meer zijn?

Het zijn binnenkort lokale verkiezingen. Laten we dit moment aangrijpen om met nieuwe moed de handen uit de mouwen te steken. Laten we steen voor steen de muur tussen jeugd- en volwassenhulp verder afbreken. Laat ons kijken naar de oplossingen die klaarliggen en de moed en het engagement tonen om deze in de praktijk te brengen.

‘Laat ons kijken naar de oplossingen die klaarliggen.’

Laat ons dit samen doen, over de grenzen van sectoren en beleidsdomeinen heen met maar één doel voor ogen: jonge jeugdhulpverlaters beter ondersteunen tijdens hun eerste zelfstandige stappen in het volwassen leven. Dit is zeker niet alleen de verantwoordelijkheid van de politiek. Het is evenzeer de verantwoordelijkheid van leidinggevenden en medewerkers op het terrein.

De muur ging al een beetje aan het wankelen. De afgelopen jaren werden onmiskenbaar stappen in de juiste richting gezet. Maar, beste beleidsmakers, beste leidinggevenden op het terrein, beste sociale professionals, mag het alsjeblieft wat meer zijn?