Jongvolwassenen in detentie: ‘Zorg moet fundamentele pijler blijven’

Van zorg naar straf

Hoe gaan we om met jongeren die criminaliteit plegen? Het lijkt een onoplosbaar vraagstuk. Antwoorden variëren van harder straffen, over constructief herstellen naar betere jeugdhulp en de vele combinaties die hier mogelijk zijn.

Ook het overheidsbeleid is weinig standvastig. Zo werd het Decreet betreffende het jeugdelinquentierecht in 2019 opgesteld vanuit het departement Zorg. Maar de huidige Vlaamse regering verschuift taken en bevoegdheden naar het departement Justitie en Handhaving. Dit departement zal in de toekomst bijvoorbeeld ook de gemeenschapsinstellingen aansturen, dat zijn gesloten jeugdinstellingen waar jongeren geplaatst worden die een delict gepleegd hebben. Ik vrees dat de aanpak hierdoor verder zal verschuiven van zorg naar straf.

Tot vijfentwintig

Een groep vraagt bijzondere aandacht: jongvolwassenen die delicten plegen. Je leest er wel eens over: de zestienjarigen die voor de criminele kar van drugdealers gespannen worden omdat zij, mochten ze tegen de lamp lopen, ‘slechts’ tot hun achttiende gestraft kunnen worden. Want zodra jongeren meerderjarig worden, verdwijnt de jeugdrechter van het toneel.

Maar zo eenvoudig is dat niet. Bij ernstige delinquentie kunnen minderjarigen uit handen gegeven worden. Ze worden dan berecht net zoals volwassenen. Die praktijk blijkt vaak weinig succesvol.

Het jeugddelinquentierecht voorziet gelukkig een alternatief: jongeren die feiten plegen tijdens hun minderjarigheid kunnen als ‘straf’ tot zeven jaar geplaatst worden in een gemeenschapsinstelling. Ze vallen dan tot maximaal hun vijfentwintigste onder de bevoegdheid van de jeugdrechter.

‘In Mol en Ruiselede worden twee speciale units gebouwd, met telkens plaats voor negen jongeren.’

Voor deze jongvolwassenen bestaat er een eigen aanpak: de ‘module langverblijf’. Om de opvang van deze jongeren te faciliteren, worden twee speciale units gebouwd in Ruiselede en Mol. Hier zal telkens plaats zijn voor negen jongeren. Naast aandacht voor vrijheidsberoving en straf, is er in deze module ook ruimte voor welzijn en re-integratie. Persoonlijke begeleiding op maat staat centraal.

Begeleiding noodzakelijk

Pleeg je een misdrijf na je achttiende verjaardag ? Dan word je in België opgesloten in een traditionele gevangenis. Dit zijn plaatsen waar de focus vrijwel uitsluitend ligt op risicobeheersing en isolatie. De aandacht voor begeleiding, re-integratie of toekomstgericht werken staat er op een zeer laag pitje.

Dat is nefast. Jongvolwassenen die een misdrijf plegen, verdienen een aanpak die rekening houdt met hun specifieke behoeften en competentie. Deze jongeren staan aan het begin van hun leven, met een klein of onbestaand netwerk en weinig toekomstperspectief. De keuzes die zij maken in deze fase kunnen een levenslange impact hebben.

Het is van cruciaal belang dat zij in een omgeving terechtkomen die niet alleen gericht is op bestraffing en beveiliging, maar ook op individuele begeleiding en het opnieuw leren functioneren in de samenleving.

Verschil in aanpak

De keuzes die politici vandaag maken, roepen fundamentele vragen op over de plaats van zorg binnen de aanpak van deze kwetsbare groep. Kansen die jongvolwassenen krijgen in de module langverblijf, staat in schril contrast met de leeftijdsgenoten die in een reguliere gevangenis belanden, waar van gerichte behandeling en begeleiding amper sprake is.

‘Waarom heeft de ene jongvolwassene recht op begeleiding en de andere niet?’

Deze uiteenlopende praktijken zetten ook spanning op de gelijke rechten van jongvolwassenen: waarom heeft de ene jongvolwassene recht op begeleiding en de andere niet? Het verschil in aanpak heeft ingrijpende gevolgen voor de toekomst van deze jongeren. De individuele begeleiding is immers essentieel om recidive te voorkomen en hen de kans te geven om positief bij te dragen aan de maatschappij.

Verschuif focus naar detentiehuizen

Bij vzw De Huizen pleiten we al langer voor een heel andere strafuitvoering. Jongvolwassenen horen niet thuis in de klassieke gevangenis. De oplossing ligt bij detentiehuizen: kleinschalige, gedifferentieerde en gemeenschapsgerichte detentievormen.

Hierbij gaat het niet enkel om straf, maar ook om het bieden van kansen. Jongvolwassenen bevinden zich namelijk in een cruciale ontwikkelingsfase waarin ze zowel fysiek, mentaal als emotioneel op heel wat verandering stoten. Ze krijgen begeleiding op het vlak van relaties, familiebindingen, educatie, arbeidsmogelijkheden en herstel met slachtoffers.

In die leeftijdsfase krijgt men al snel te maken met stress, onzekerheden of andere psychische problemen. Begeleiding kan jongeren helpen om te gaan met deze problemen en positieve relaties op te bouwen die bijdragen aan hun welzijn. Tevens kan gepaste zorg voor jongeren helpen bij het maken van belangrijke keuzes voor hun toekomst, zoals school- of loopbaankeuzes.

‘De units ‘langverblijf’ sluiten aan bij het concept van detentiehuizen.’

De units ‘langverblijf’ die nu in ontwikkeling zijn in Mol en Ruiselede sluiten aan bij het concept van detentiehuizen. Enig aandachtspunt is het feit dat deze units deel uitmaken van een grotere voorziening. De kleinschaligheid die kenmerkend is voor detentiehuizen, kan in het gedrang komen.

Verder uitrollen?

De bevoegdheid over detentie voor jongvolwassenen ligt verspreid over verschillende overheden. Nieuwe regeringen en beleidskeuzes zijn een momentum om een en ander opnieuw in de weegschaal te leggen.

Lees ook

‘Jongeren zomaar opsluiten in een gesloten instelling heeft geen zin’

Is het geen logische stap dat de Federale regering verder werkt aan de uitrol van detentiehuizen, specifiek voor jongvolwassenen? De toekomst van deze jonge mensen hangt af van de keuzes die we als samenleving maken. Kiezen we voor een systeem dat enkel focust op opsluiting en beveiliging of willen we jongvolwassenen de kans geven om hun leven opnieuw op te bouwen?

Jongvolwassen verdienen dezelfde kansen, los van het departement waaronder ze vallen. Het is de verantwoordelijkheid van zowel de Vlaamse als de Federale regering om ervoor te zorgen dat zorg een fundamentele pijler blijft in het beleid rond jongvolwassenen in detentie. Dit kan volgens ons enkel indien er structureel wordt geïnvesteerd in detentiehuizen en begeleidingsprogramma’s die aandacht hebben voor hun specifieke noden.