‘Geef ouderen de regie over hun leven terug’

Regie in handen

Ons zorgsysteem staat zwaar onder druk: de overheid kan de hoge kosten niet meer betalen, er zijn onvoldoende zorgverleners en de zorglast wordt voor vele mantelzorgers te zwaar. Zorgbehoevende ouderen zullen steeds meer voor zichzelf moeten zorgen. En dat willen ouderen ook. Ze willen zelf de regie van hun zorg, leven en levenseinde in handen nemen en houden.

‘Zorgbehoevende ouderen zullen steeds meer voor zichzelf moeten zorgen.’

Maar waar een wil is, is nog geen weg. Onze zorgvoorzieningen zijn er niet klaar voor om hen hierin te ondersteunen. Doorheen mijn professionele loopbaan in de ouderenzorg stelde ik vast dat we de mond vol hebben van autonomie, zelfredzaamheid en participatie. Maar in de praktijk worden ouderen te snel betutteld en opzijgeschoven. Nog steeds. Gelukkig zijn er ook positieve praktijken die tonen hoe het beter kan.

Zelfredzaamheid

Remi is een alleenstaande 80-jarige man. Elke ochtend en avond komt een verpleegkundige bij hem thuis om hem aan- en uit te kleden, zijn steunkousen aan te trekken, en zijn glucosewaarden en bloeddruk te meten. Dat doet ze allemaal op vijftien minuten om daarna naar een volgende patiënt te spurten.

Maar heeft Remi die dagelijkse professionele ondersteuning wel nodig? Kenniscentrum Vilans in Nederland voert met teams thuisverpleging verbeterprojecten rond zelfredzaamheid in. Het ganse team stimuleert patiënten om zoveel mogelijk alles zelf te doen. Zij maken gebruik van een zelfredzaamheidsmeter, een korte vragenlijst om de zelfredzaamheid van een patiënt in kaart te brengen.

De zelfredzaamheid van Remi wordt in kaart gebracht en het resultaat is positief. Enkele weken later kan hij, na inschakeling van een ergotherapeut, zelf zijn steunkousen aan- en uittrekken. Hij meet ook zelf zijn bloeddruk- en glucosewaarden en communiceert die aan zijn huisarts.

Participatie

Een stagiair sociaal werk krijgt de opdracht om de bewonersraad van een woonzorgcentrum te organiseren. Als er maar enkele bewoners komen opdagen, is ze ontgoocheld. De reactie van de sociaal werker van het woonzorgcentrum maakt de ontgoocheling niet minder: “Ze zijn alleen maar geïnteresseerd in de soep en de patatten en niet in participatie.”

Lees ook

Project tegen eenzaamheid koppelt ouderen aan een buur: ‘Er ontstaat een ketting van solidariteit’

Toch ligt dat niet aan de ouderen zelf, wel aan de schrale participatiekansen die het woonzorgcentrum biedt. In Nederland bepaalt de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen de rechten van de cliëntenraden. Ze hebben recht op informatie, recht op het geven van advies, en gaan over de benoeming van leidinggevenden. Ook heeft het verpleeghuis de plicht om vorming aan te bieden aan de leden van de cliëntenraad. De raad wordt geleid door een onafhankelijke cliëntondersteuner, betaald door het verpleeghuis.

Met professionele begeleiding en duidelijke rechten, staat participatie hoger op de agenda.

Wilsonbekwaam

Rudi is wilsonbekwaam geworden na een hersenbloeding. Zijn familie laat hem van het woonzorgcentrum overbrengen naar een ziekenhuis en dringt aan om allerlei medische behandelingen uit te voeren. Wat hij zelf wil, weten ze niet en kan hij niet meer duidelijk maken. Rudi is overgeleverd aan de beslissingen van zijn familie.

‘Wat hij zelf wil, weten ze niet en kan hij niet meer duidelijk maken.’

Het kan ook anders. Het Levens-Einde-Informatie-Forum (LEIF) informeert bewoners van woonzorgcentra, leden van ouderenverenigingen, gebruikers van lokale dienstencentra… al 21 jaar over hun rechten bij het levenseinde. LEIF organiseert ook vormingssessies voor zorgverleners waarin zij hen, aan de hand van interactieve rollenspelen, leren hoe zij patiënten kunnen helpen om hun rechten op te nemen.

Als Rudi die opleiding zou hebben gevolgd, had hij ook de kans gehad om een niet-wilsverklaring op te maken waarin duidelijk staat of hij nog gehospitaliseerd wil worden en welke behandelingen hij al dan niet meer wil.

Luisterend oor

Ik zag ook knappe dingen gebeuren, niet toevallig in minder residentiële settings. Na het overlijden van haar zorgbehoevende echtgenoot verwaarloost Helena zichzelf. Haar huisarts contacteert een dienst gezinszorg voor ondersteuning. De verzorgende neemt het huishouden over en werkt geduldig aan een vertrouwensband. Na enige tijd moedigt ze Helena aan om te helpen bij huishoudelijke taken.

‘Ze wordt een luisterend oor voor leeftijdsgenoten die het moeilijk hebben.’

Tijdens de koffiepauzes begint Helena haar verdriet te ventileren. De verzorgende, die goed kan luisteren, begrijpt uit haar verhalen dat Helena naast haar rouw en verdriet vooral een tekort aan zingeving ervaart. Ze kan haar overtuigen om af en toe samen in het nabije lokale dienstencentrum te gaan lunchen.

Na enige tijd gaat Helena in haar eentje naar het lokale dienstencentrum. De centrumleider is door de verzorgende ingelicht en stelt haar voor om als vrijwilligster in de cafetaria mee te helpen. Algauw wordt Helena een luisterend oor voor leeftijdsgenoten die het moeilijk hebben. Ze heeft weer een doel in het leven.

Investeringen aanmoedigen

Zulke sterke initiatieven zouden de regel moeten zijn, maar zijn nog te vaak uitzondering. Vlaamse zorgvoorzieningen investeren onvoldoende in preventie en empowerment. Zij worden hiertoe door onze overheden dan ook niet aangemoedigd, wel integendeel.

‘Vlaamse zorgvoorzieningen investeren onvoldoende in preventie en empowerment.’

Woonzorgcentra die erin slagen om bewoners zelfredzamer te maken worden hiervoor financieel gestraft. De financiering hangt immers, net als bij de thuisverpleging, af van de graad van zorgbehoevendheid. Hoe hoger de zorggraad, hoe hoger de financiering. Slaag je erin om de zorggraad te verminderen, dan vermindert je financiering.

Denemarken en Nederland voeren wel een duurzaam, stimulerend preventie- en empowermentbeleid. Tijdens een recente studiereis maakte ik kennis met het Deense reablement-model. Dat wil zeggen: ouderen met een beginnende zorgbehoevendheid worden systematisch uitgenodigd voor een trainingsprogramma van zes weken om cognitieve en motorische zelfredzaamheid, en sociale verbinding te verhogen.

Zo lang mogelijk thuis

De principes van het Nederlandse ouderenzorgbeleid zijn: zoveel mogelijk thuis als het kan, zoveel mogelijk zelf als het kan, zoveel mogelijk digitaal als het kan. Zo heeft ouderenzorgorganisatie TanteLouise een dag- en doe-centrum opgericht, dat elke dag open is van 10u tot 20u. Kwetsbare ouderen leren er zichzelf wassen, scheren, zich aan- en uit te kleden, zelf maaltijden te bereiden, een sociaal netwerk uit te bouwen…

Lees ook

Ouderenexpert Els Messelis: ‘Op seks staat geen leeftijd’

De organisatie stimuleert ouderen om zo lang mogelijk zelfstandig thuis te blijven wonen en zo laat mogelijk of niet naar hun verpleeghuis te verhuizen. Dat het beleid dit ondersteunt, is niet verrassend als je weet dat de aftredende Nederlandse minister van Langdurige Zorg Conny Helder bestuursvoorzitter was bij TanteLouise.

Met het huidig versnipperd zorgbeleid zal België er niet in slagen om de crash van ons zorgsysteem te vermijden. Alleen een vernieuwend, geïntegreerd en gecoördineerd zorgbeleid rond preventie en empowerment zal zorgbehoevende ouderen in staat stellen om beter voor zichzelf te zorgen. We hebben nood aan een zorgbeleid dat ouderen terug de regie over hun leven en zorg geeft.