Opinie

Federaal actieplan Handicap: inclusie is meer dan een hype

Peter Samyn

Als uitkeringen en tegemoetkomingen haperen, sputtert ook de inclusie van mensen met een beperking. Het federaal actieplan Handicap 2021-2024 wil daarop ingrijpen. Volgens Peter Samyn, voorzitter van FOD Sociale Zekerheid, zijn deze bijkomende structurele investeringen een opportuniteit om nog meer werk te maken van inclusie.

handicap

© Unsplash / Loïc Fürhoff

Woorden en daden

Inclusie lijkt het buzzwoord van het moment. Iedereen wil uitpakken met initiatieven ter bevordering van een inclusieve samenleving: het hoger onderwijs, de politiek, het bedrijfsleven, de media, de kunsten, de overheidsdiensten. Inclusie kan maar gerealiseerd worden als op veel fronten wordt ingezet op het wegnemen van drempels die mensen met een handicap dagelijks ondervinden.

‘Hoeveel mensen met een handicap zijn er in België? Die vraag krijgen we geregeld. Helaas hebben we er geen sluitend antwoord op.’

Inclusie mag niet alleen een hype zijn, het moet ook leiden tot werkelijke verandering. Het federaal actieplan Handicap 2021-2024 zet daar op in. Het plan omvat 145 maatregelen die de maatschappelijke positie van mensen met een beperking moeten versterken. En dat blijft niet bij woorden: de federale regering heeft in de begroting 2022 vijf miljoen euro aan bijkomende structurele investeringen ingeschreven om dat waar te maken.

Uitkeringen en tegemoetkomingen

Inclusie is een proces met veel randvoorwaarden. Naast correcte beeldvorming, scherpe inzichten in alle factoren die verhinderen dat mensen met een handicap volwaardig aan het maatschappelijke leven kunnen deelnemen, aangepaste infrastructuur en een kwaliteitsvol zorgaanbod, bepalen ook uitkeringen en tegemoetkomingen de maatschappelijke positie van mensen met een beperking.

Hier speelt de Directie-generaal Personen met een handicap (FOD Sociale Zekerheid) een sleutelrol met het toekennen van inkomensvervangende tegemoetkomingen, integratietegemoetkomingen en afgeleide rechten zoals de parkeerkaarten voor mensen met een handicap. Vanuit deze overheidsdienst staan we voor de uitdaging om met deze extra middelen enkele pijnpunten in het leven van de personen met een handicap ten gronde aan te pakken. Dat start bij het vastleggen van de juiste prioriteiten.

Geen cijfers

Alles begint bij de vraag: Hoeveel mensen met een handicap zijn er in België?  Helaas hebben we er geen sluitend antwoord op. De cijfers zijn diffuus, de aanvraagprocedures nog meer.

Voor sommige ondersteuning kan men terecht op federaal niveau, andere steun hangt af van de regio. Zelfs als je aanvraag bij de ene instantie al is afgerond, moet je bij een volgende instantie helemaal opnieuw beginnen met een verschillende procedure en andere documenten.

Non take-up zichtbaar maken

Soms beschikken we als overheidsdienst wel over de nodige cijfers. Maar die roepen dan weer nieuwe vragen op die uitgeklaard moeten worden.

Zo werden er vorig jaar 21.400 eerste aanvragen voor een tegemoetkoming afgewezen. De voornaamste reden was het ontbreken van informatie bij de aanvraag (34 procent), gevolgd door het niet voldoen aan de voorwaarden om medische redenen of omwille van te hoge inkomsten (beide 27 procent).

‘Hoeveel rechthebbenden dienden niet eens een aanvraag in?’

Maar hoeveel procent van de mensen die hun aanvraag niet vervolledigden of niet reageerden op een vraag om inlichtingen had toch recht op die tegemoetkoming? Hoeveel rechthebbenden dienden niet eens een aanvraag in? We weten het niet en willen daar in de toekomst verandering in brengen. Als we op een intelligente manier alle beschikbare data in de Kruispuntbank Sociale Zekerheid (KSZ), de FOD Financiën, de FOD Sociale Zekerheid zouden kruisen en analyseren, zullen we wellicht al beter in staat zijn een antwoord op deze pertinente vragen te formuleren.

Van medische naar multidisciplinaire erkenning

Het indienen van een aanvraag voor tegemoetkoming of uitkering is niet vanzelfsprekend. Met een beperkt team begeleiden we mensen met een handicap zo goed mogelijk in het aanvraagproces. Om  deze belofte waar te maken, breiden we dat team uit met twintig maatschappelijk werkers.

We hebben ook geluisterd naar de groeiende behoefte om meer rekening te houden met alle mogelijke types handicap. Daarom wordt er voor de evaluatie van de handicap voortaan gewerkt in multidisciplinaire teams. De voorziene aanwervingen van psychologen en paramedici zijn geen overbodige luxe als je weet dat psychologische aandoeningen bij vrouwen goed zijn voor een kwart van de erkenningen voor een tegemoetkoming en bij mannen met 31,5 procent zelfs de belangrijkste aanleiding zijn.

Communicatie en digitale toegankelijkheid

Daarnaast is er een grote groeimarge op het vlak van communicatie met de (potentiële) doelgroep en hun naasten. Ook onze natuurlijke partners in de dienstverlening naar personen met een handicap -de OCMW’s en de ziekenfondsen- spelen hierin een belangrijke rol.

Er wordt fors geïnvesteerd om de websites en mobiele toepassingen voor personen met een handicap toegankelijker te maken. Die expertise willen we delen met ziekenfondsen en met andere overheidsdiensten zodat we een olievlekeffect kunnen creëren.

‘Er wordt fors geïnvesteerd om de websites en mobiele toepassingen meer toegankelijk te maken.’

We moeten daarnaast duidelijker de voorwaarden communiceren om nutteloze aanvragen en wachttijden te verminderen. Een onderzoek naar het communicatiegebruik van personen met een handicap zal inzichten leveren over hoe we de soms erg kwetsbare doelgroep beter kunnen bereiken.

In nauw overleg met de Nationale Hoge Raad voor Personen met een handicap en de beleidscel van minister Karine Lalieux, ligt bovendien het plan op tafel om werk te maken van een vereenvoudigd wetgevend kader.

Uitbouw van een mensgerichte overheidsdienst

Dankzij dit actieplan kunnen we als overheidsdienst voor het eerst sinds lang opnieuw structurele aanwervingen doen en zo echt werk maken van inclusie.

De komende drie jaar werven we in totaal tachtig extra medewerkers aan om de dienstverlening te versterken. Een grote stap vooruit als je weet dat de Directie-generaal Personen met een handicap momenteel zo’n 300 medewerkers telt. Onze ambitie is ook om binnen onze dienst minstens 3 procent personen met een handicap tewerk te stellen. Het gaat om een wettelijke verplichting maar is ook onze morele plicht als we stappen in echte inclusie willen zetten. Momenteel halen we slechts 1,9 procent. Dat is problematisch omdat we vanuit onze rol ook het maatschappelijk bewustzijn willen voeden.

In eigen boezem kijken

Wat die interne organisatie betreft, werd recent sterk ingezet op zelfsturende teams. Dit biedt het voordeel dat overheidsdiensten dichter bij de burger kunnen staan in regionale centra en teams eigen initiatieven kunnen ontwikkelen om de evaluatieprocedures te vereenvoudigen.

‘Het is voor het eerst sinds lang dat we opnieuw structurele aanwervingen kunnen doen.’

Toch blijkt dat er ook meer nood is aan centrale sturing en vorming om de processen op elkaar af te stemmen, de kwaliteit van de evaluaties te monitoren en onze medewerkers beter te ondersteunen. Daar willen we opnieuw een evenwicht in vinden, met sterke aandacht voor intern beheer.

Om die vernieuwing kracht bij te zetten, zoeken we een nieuwe directeur-generaal voor de Directie-generaal Personen met een handicap en een directeur Erkenningen. Voor de directeur-generaal zijn we op zoek naar iemand die instaat voor een doeltreffende dagelijkse dienstverlening en daarnaast strategisch meewerkt aan het federaal en internationaal beleid rond personen met een handicap. De directeur Erkenningen is verantwoordelijk voor het in goede banen leiden van het operationeel proces van het toekennen van de tegemoetkomingen en afgeleide rechten.

Dicht bij de burger

En laten we vooral de belangrijkste stakeholder niet vergeten: de persoon met een handicap zelf. In 2009 ratificeerde België het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Dit VN-verdrag legt een paradigmaverschuiving op van de medische benadering van handicap naar een mensenrechtenbenadering.

Toch zijn er ook vandaag nog bijzondere uitdagingen voor wie een handicap heeft. Velen worstelen met armoede, sociale uitsluiting en integratie in de arbeidsmarkt. De mensenrechtenbenadering is nog onvoldoende geïntegreerd in het federale beleid.

Personen met een handicap werden historisch uitgesloten van het maken van autonome beslissingen. Al zijn we op de goede weg, hun actieve betrokkenheid bij beleidsvorming blijft een belangrijk aandachtspunt voor de toekomst.

Reacties [2]

  • Symoens Jacqueline

    16.9.2022

    Geachte,
    Wanneer jullie databases maken via excel of dergelijke, aangepast met de nodige hoofdthema’s, en personen met handicap, per stad, per punten per inkomen enz., hebben we grosso modo, een beetje visie op de noden, van die mensen. Er moet meer doorlichting komen, want het geld komt niet bij de Belgische mensen. Juist diegene die weten aan, welke wettelijke voorwaarden moet voldaan worden, komen op hun voetjes terecht.
    Hoogachtend,

  • Jean

    Een kluwen van regeltjes en vooropgestelde scores, en de willekeur door de verschillende controle artsen. Zelf kreeg ik de standaard vragen of ik voor mezelf kon zorgen? Koken, huis onderhouden, boodschappen doen, eigen zorg enz… Mijn antwoord, “ik moet wel, heb geen familie, geen vrienden en kan thuishulp niet betalen wegens leefloon CSR.
    Meer dan 1km stappen kan ik niet, lang rechtstaan ook niet, ik moet mijn plan trekken willen of niet. Ik moet al lange tijd kinesitherapie volgen na een heupprothese, na 6 sessies gestopt, kan het niet betalen. Al heel mijn leven zwakke rug door handicap sinds geboorte, maar een mens leert zijn plan trekken. Heb een erkenning van mijn handicap 5 puntjes op hun scorebord, doch ben er niks mee, en ook geen toelage omdat inkomen te hoog is? 1400€ waarvan de helft naar CSR gaat. Je best doen te overleven als je van alles uitgesloten blijft, sociaal, gezondheid, werk enz..
    Er moet controle zijn, doch op een eerlijke manier.

We zijn benieuwd naar je mening!
Blijf hoffelijk, constructief en respectvol

 

Elke reactie wordt gemodereerd. Lees hier onze spelregels. Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd.