Armoedebestrijding in tijden van besparingen

Minder op restaurant

Een compromis vinden is makkelijker in budgettair goede tijden. Dan is er voldoende financieel smeermiddel. Maar in tijden van besparingen moeten de prangende noden met een aangesnoerde broeksriem beantwoord worden. Dat zet hoogspanning op het zoeken naar evenwichten.

‘Een compromis vinden is makkelijker in budgettair goede tijden.’

Bovendien werkt het sociaal overleg nooit los van de maatschappelijke en politieke context. In dit geval een context van besparingen én sociale spanningen. Maatregelen zoals de indexsprong, de versterkte degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen of de beperkingen bij de inschakelingsuitkeringen konden niet meer ter discussie gesteld worden.

Decenniumdoelen 2017, een actieve samenwerking van dertien organisaties in het landschap van armoedebestrijding, berekende hoe zwaar de besparingen wegen op sommige groepen. Resultaat? Voor gezinnen met een laag inkomen kosten de overheidsmaatregelen ruim 60 euro per maand.Cijfers vind je terug op www.decenniumdoelen.be.Voor u en mij misschien de kost van een restaurantbezoek, voor arme gezinnen vaak het budget om een hele week mee rond te komen.

Geen geschenk

In dat klimaat onderhandelen, is geen geschenk. Ga je aan tafel en zo ja, kom je ooit tot een akkoord? Toch worden rond die onderhandelingstafel mogelijke marges voor loononderhandelingen afgesproken. Op diezelfde tafel ligt de welvaartsenveloppe om de uitkeringen en vervangingsinkomens aan te passen aan de stijgende welvaart. Zeker deze laatste is van groot belang. Het gaat immers om 1,6 miljoen mensen die een inkomen hebben onder de armoedegrens en in de feiten een groep van ongeveer twee miljoen die bestaansonzeker zijn.

In het uiteindelijk bereikte akkoord werd afgesproken om alle minimumuitkeringen met 2% op te trekken. Ook werd geld gereserveerd om het vakantiegeld van gepensioneerden en zieken op te trekken. Die 2% is onvoldoende om de uitkeringen boven de armoedegrens op te trekken, maar het is ook niet niks. Wanneer de cijfers van Decenniumdoelen herberekend worden mét het recente akkoord dan zakt de gemiddelde kostprijs van het besparingsoffensief voor een gezin met een laag inkomen van 61 euro tot 38 euro per maand.

Extra geld vinden

Het sociaal overleg besteedt dus de welvaartsenveloppe bijna in zijn geheel aan de laagste uitkeringen. Dit is de juiste keuze. Het kan de bittere pil van de besparingen een beetje verzachten voor zij die in armoede leven of nog net rondkomen. Dit is een moedige keuze want ook andere groepen stonden klaar om hun stuk van de enveloppe op te eisen. Toch zijn de middelen in de welvaartsenveloppe onvoldoende. Met het huidige beleid van de federale en de Vlaamse regering zal de armoede onvermijdelijk toenemen.

‘Met het beleid van de federale en de Vlaamse regering zal de armoede onvermijdelijk toenemen.’

Er zijn de komende jaren nog middelen beschikbaar, 127 miljoen euro om de indexsprong te compenseren voor de laagste inkomens en één miljard euro voor de welvaartsenveloppe na 2016. Maar om de uitkeringen op te trekken tot boven de armoedegrens, zoals de regering heeft beloofd, is meer nodig. Dit betekent dat ze de komende jaren extra geld moet vinden.

Zwaksten weerom getroffen

“Optimism is a moral duty.” Toch dwingt de politieke praktijk tot realisme. Verschillende beleidskeuzes viseren expliciet mensen met een laag inkomen, denk aan het optrekken van de laagste tarieven voor kinderopvang. Bij andere maatregelen zijn de aangekondigde compensaties ruim onvoldoende. Zo kan je met 127 miljoen euro onmogelijk de indexsprong compenseren voor alle lage inkomens.

‘Verschillende beleidskeuzes viseren mensen met een laag inkomen.’

Aangezien de economie voorlopig niet aantrekt, valt te vrezen voor verdere besparingen. Waar en hoe is nog onduidelijk, maar wanneer onze regeringen op hetzelfde elan doorgaan dan zullen deze besparingen vooral de zwaksten in de samenleving treffen.

Geloof het niet

We blijven rekenen op de sociale partners om verstandige keuzes te maken bij de verdeling van de welvaartsenveloppe. Maar zolang de regeringen hun beleid niet fundamenteel heroriënteren, blijft dit dweilen met de kraan open. Wanneer in september de uitkeringen omhoog gaan, dan heeft dat effect. Jammer genoeg wordt dat effect teniet gedaan door andere maatregelen.

‘Er is een alternatief.’

De huidige besparingen worden afgedaan als noodzakelijk. Men lepelt ons in dat er geen alternatief is. Geloof het niet! Er is altijd een alternatief, meer zelfs, sommige mogelijkheden liggen voor het grijpen.

Zo kan Vlaanderen met een heroriëntering van de kinderbijslagen gezinnen in armoede versterken zonder dat het universeel karakter van het systeem in vraag wordt gesteld. De woonbonus biedt mogelijkheden voor een rechtvaardig woonbeleid dat huurders ondersteunt. Overigens. Het blijft een schande dat wie een villa in Toscane koopt een fiscaal voordeel krijgt, terwijl wie een klein huisje op de private markt huurt niks krijgt.

Bodemloze put

Zolang de visie op armoede bepaald wordt door het individueel schuldmodel, zal elke structurele maatregel om armoede te bestrijden, afgedaan worden als geld storten in een bodemloze put. Die overtuiging blijft hardnekkig overeind, hoewel wetenschappelijk onderzoek en de realiteit het tegendeel bewijzen.

‘Ook in tijden van besparingen kan je armoede bestrijden.’

Bovendien maak je hiermee abstractie van grote groepen armen die niet aan dat cliché voldoen. Wie weet dat het aantal werkende armen een veelvoud is van het aantal mensen met een leefloon? Wie kan verdedigen dat een belastingbetaler die jarenlang correct bijdroeg aan de sociale zekerheid toch in armoede belandt door ziekte, ongeval of een laag pensioen? Niemand.

Ook in tijden van besparingen kan je armoede bestrijden. Alleen heb je meer politieke moed nodig dan in financieel makkelijker tijden. Armoede bestrijden is moeilijk, maar moeilijk gaat ook.