Schaarste

Herkenbaar

Schaarste is voor iedereen herkenbaar. Of het nu gaat om tijd, geld, sociale contacten, de laatste tandpasta in de tube… Het zijn allemaal vormen van schaarste. Mensen gaan handelen naar de ervaren schaarste. Mullainathan en Shafir stellen hun schaarste-theorie zeer algemeen en bevattelijk voor.

Vanuit ons werkveld, het Netwerk tegen Armoede, is armoede uiteraard het thema dat ons meest raakt. Belangrijk daarbij is de vaststelling dat het schaarste-denken een omschrijving is van een fundamenteel werkingsmechanisme van het individueel menselijke brein. Het geeft geen verklaring over de oorzaak en de finaliteit van een collectief maatschappelijk probleem als armoede.

Ontschuldigend

De schaarste-theorie is een goede aanvulling op bestaande kaders rond armoede die we als Netwerk gebruiken. De clusterproblematiek die verlammend werkt kunnen we naast de beperkte bandbreedte plaatsen. De tunnelvisie – in de door het Netwerk gehanteerde armoededefinitie van professor Jan Vranken – naast de moeilijk te overbruggen kloof met de rest van de samenleving. Zelfs de oplossing om samen met mensen in armoede op pad te gaan, vinden we in het boek in andere woorden terug.

Over armoede voel je als welwillende lezer het ontschuldigende van het boek. Een slechte lezer kan blijven denken dat iedereen eenzelfde startkapitaal en gelijke kansen krijgt. Op dat punt roept het boek weerstand op. Zeker de vergelijking met schaarste in tijd kan deze perceptie versterken. Iedereen heeft immers evenveel tijd, namelijk 24u per dag. Maar niet iedereen krijgt evenveel kansen!

Valkuilen

Wanneer de bandbreedte hersteld wordt, blijft er een ruime groep mensen waarvoor onze maatschappij vol valkuilen zit, met of zonder schaarste denken, met of zonder tunnelvisie… De steeds hogere maatschappelijke verwachtingen, het steeds hoger tempo dat door een steeds grotere groep niet meer kan gevolgd worden. Zoals een vrouw die in armoede leeft onlangs zei: “Iedereen doet dingen in het leven en slaagt hierin. Wanneer ik hetzelfde probeer, lukt dit mij niet. Ze denken dat ik het niet wil, maar staan er niet bij stil dat ik het misschien gewoon niet kan!”

‘Schaarste is niet het enige mechanisme dat armoede in de hand werkt.’

Deze vaststelling heeft niets met tunnelvisie of vloeiende intelligentie te maken maar gewoon met persoonlijke mogelijkheden en capaciteiten. Het toont aan dat schaarste niet het enige mechanisme is dat armoede en uitsluiting in de hand werkt.

Vrije wezens

We willen ook even stilstaan bij de door de auteurs aangeboden oplossingen. Mensen blijven vrije wezens, ook mensen in armoede. Het bij de hand nemen van mensen in armoede kan verstrekkende gevolgen hebben voor hun individuele vrijheiden. Wanneer de interpretatie het automatisch toekennen van rechten is, juichen we dit toe. Maar hoe dwingend worden mensen bij de hand genomen? In welke mate behoudt een individu de keuzevrijheid om al dan niet mee te gaan in de visie van zijn hulpverlener? Wat als iemand in armoede anders denkt over hoe problemen best worden aangepakt?

De theorie van de schaarste heeft zeker enige relevantie, het is een rijke aanvulling voor het armoededebat. Wel moet de theorie absoluut in het juiste perspectief geplaatst worden. Hij past alleen in een ruimer kader waarin ook sociologische en andere structurele mechanismen een plaats krijgen.