Psy-Q

Laat je niet vangen

Iedereen wil zijn psychologische intelligentie verbeteren. Zichzelf of anderen beter begrijpen, kan zowel in het persoonlijke als het professionele leven een zegen zijn. Het was allicht ook de reden waarom heel wat openbare bibliotheken het boek aankochten. Ook de auteur klinkt beloftevol: Ben Ambridge is als professor verbonden aan het Institute of Psychology, Health and Society van de universiteit van Liverpool.

Uiteraard kan een intelligente lezer enkele nuttige weetjes opsteken, maar daarmee heb je nog geen lezenswaardig boek. Enerzijds schrijft de auteur tal van andere boeken over zoals bijvoorbeeld de boeken van Epstein. Anderzijds voegt hij belegen Amerikaanse grappen toe over psychologen en psychiaters. Ook de bindteksten zijn kneuterig en flauw.

Leesonvriendelijk

De opmaak van het boek is behoorlijk leesonvriendelijk. Het dunne lettertype is onaangenaam. De bladspiegel oogt amateuristisch.

Maar het meest ergerlijk zijn de vele fouten in de tekst. Zo staat er ‘som’ in plaats van ‘product’ bij een bepaald experiment. In verschillende hoofdstukken is er sprake van het bizarre woord ‘dommerder’. Veel dommer kan bijna niet.

Maar de uitgever gaat ook elders fors in de fout. Zo verandert de naam van psycholoog Goleman in een volgende paragraaf plots in Coleman. Verwijzen naar kleuren op afbeeldingen terwijl het boek monochroom (zwart op wit) gedrukt is, kan bezwaarlijk als zorgvuldig beschouwd worden.

Veel onzin

De inhoud dan. Ook die is dunnetjes.

Zo beweert de auteur dat al zijn bevindingen en voorbeelden op wetenschappelijke psychologie gebaseerd zijn en dat hij enkel de meest recente kennis verwerkte. Toch worden bijvoorbeeld de rorschachtest of de droomduiding van Sigmund Freud helemaal niet in vraag gesteld, zoals dat een klinisch of cognitief psycholoog anno 2016 betaamt. Dat is borrelpraat met een wetenschappelijke aura.

‘Borrelpraat met een wetenschappelijke aura.’

Eigenlijk biedt Ambridge weinig meer dan de onzin die hij zelf aanklaagt. Zo sneert hij naar damesbladen en hun vragenlijsten over de ideale partner. Maar ook zelf voert hij zowat elke vragenlijst, test of pseudowetenschappelijke gesprek op. De voorbeelden die hij aanhaalt, zijn de anekdotes die in elke cursus psychologie voor eerstejaarsstudenten ter sprake komen. Zelden overstijgt hij het niveau van een praatprogramma. Veel van de beschreven voorbeelden werden sedert hun publicatie in de jaren 1950, 1960 of 1970 meermaals verworpen.

Zonde van het papier

Wie zich ergert aan bijna letterlijke conclusies uit boeken die niet in de uitvoerige literatuurlijst staan, zal het boek snel beoordelen als een pretentieuze versie van een vakantieboek voor gevorderden. Eigenlijk zijn de 351 pagina’s zonde van het papier.

Uiteraard zijn enkele testjes of experimenten vermakelijk. Het blijft echter opgewarmde kost. Veel nuttige inzichten of nieuwe weetjes bevat het drukwerk niet. Een beetje googlen kan meer lol opleveren en zal meer psychologische intelligentie bijbrengen.

Opstekers

Wat Ambridge wel goed duidelijk maakt, is het gevaar van statistieken en de povere logica wat getallen en rekenen betreft bij ondervraagden. Maar met zijn hoofdstuk over morele vragen gaat het boek opnieuw compleet de mist in door de slechte vertaling.

Wie nog nooit hoorde van het bystander-effect (mensen zouden iemand in nood niet helpen omdat anderen het ook niet doen en het dus wel niet ernstig zal zijn) kan iets opsteken van dit boek. Concepten zoals het ‘mere exposure effect’ en ‘perceptual fluency’ legt hij goed uit. Ook ‘delay discounting’ komt duidelijk uit het boek.

Belonen of straffen

Dat belonen en straffen geen enkele invloed hebben bij gedragsregulering, legt hij dan weer onvoldoende uit. Ambridge vergeet het effect van straffen of belonen ook te contextualiseren.

Dat complimenten geven of uitfoeteren niet helpt bij prestaties die positieve of negatieve uitschieters blijken en dat de verbetering of verslechtering gewoon logisch blijkt, krijgt te veel aandacht. Zo bespreekt hij uitvoerig als voorbeeld ‘het leren besturen van een vliegtuig’. Dat na een slechte landing van een leerling-piloot allicht een betere volgt of hij of zij nu uitgefoeterd of geprezen werd, toont inderdaad aan dat de context van de landing van belang is (weer, wind…).

Dat in een reeks van landingen er betere en slechtere zijn, is inderdaad niet het gevolg van de feedback door de docent, maar een combinatie van het leerproces en de omstandigheden.

‘Ambridge generaliseert op een onwetenschappelijke manier.’

Ambridge gaat compleet voorbij aan het belangrijke feit dat de motivatie bij leerling-piloten zeer hoog is. Het effect van motivatie en sociale dwang die geïnternaliseerd wordt, zijn wel degelijk grondig bestudeerd, maar vallen meer onder de sociologie en orthopedagogiek dan onder de psychologie. Hier generaliseert Ambridge op wel zeer onwetenschappelijke manier.

Cultuur en genetica

Waar Ambridge wel zeer grondig op in gaat is de Müller-Lyerillusie en de verschillen op basis van cultuur en genetica. Wat betreft het fout inschatten van de lengte van lijnen op basis van inwaartse of uitwaartse pijlen aan de uiteinden geeft hij inderdaad de meest recente kennis betreft dit zeer boeiende fenomeen.

Het samenspel van de (visuele) cultuur en de genetica (meer of minder pigment in de retina) openden vele onderzoekers de ogen. Want niet elke psychologische test die opmerkelijk is bij Amerikanen is het noodzakelijk ook bij primitieve volkeren of zelfs Europeanen.

Slecht gekozen

Uiteraard is Ambridge als Britse professor vooral op de Amerikaanse en bij uitbreiding Engelstalige literatuur aangewezen. Zijn expertise op vlak van taalverwerving (psycholinguïstiek en cognitieve psychologie) hadden een veel interessanter boek kunnen opleveren.

Nu geraakt hij niet veel verder dan een samenraapsel van vreemde experimenten en vragenlijsten. En daarmee help je geen lezers bij het verbeteren van hun psychologische intelligentie.