Hulpgids Asperger-syndroom

Eén procent

De Brit Tony Attwood is al jaren een belangrijke autoriteit op het gebied van het Asperger-syndroom.Ook lezenswaardig is het Nederlandstalig overzichtswerk: Baron-Cohen, S. (2009), Autisme en Asperger-syndroom. De stand van zaken, Amsterdam, Uitgeverij NieuwezijdsEen man uit de praktijk, maar ook een begenadigd schrijver die graag uitpakt met terechte stellingen. Zo vergeten volgens hem buitenstaanders vaak de sterke kanten van mensen met autisme zoals detailwaarneming, concentratie en systematiseren.

‘Een man uit de praktijk, maar ook een begenadigd schrijver.’

Het syndroom van Asperger behoort tot de autismespectrumstoornis. Vroeger werd verondersteld dat 4 op 10.000 personen zo’n ASS hebben. Uit meer recent neurologisch onderzoek blijkt dat minstens 1% van de bevolking dichter bij de waarheid ligt.

Compenseren en camoufleren

Voor wie via zichzelf, familie of vrienden geconfronteerd wordt met dit syndroom, levert Attwoods boek de ene na de andere ‘Aha-Erlebnis’ op. Het illustreert hoe autisten en ‘Aspergers’ hun persoonlijkheidsconditie compenseren en camoufleren.

Zelf denken ze vaak dat het normaal is en iedereen dat doet. Ze denken dat al die trucjes horen bij het volwassen worden. Niet dus. Het is een defensieve reactie, waardoor personen met ASS bovengemiddeld het slachtoffer zijn van pesterijen.

Erg leerzaam zijn de kenmerken die opgesomd worden. Ogenschijnlijk zijn deze kenmerken onschuldige karaktertrekjes, maar bij elkaar opgeteld wordt dat een cocktail voor problemen. Deze mensen worden ook vaak geconfronteerd met depressie.

Erfelijk

Attwood wijst ook op de erfelijke aspecten. Binnen eerstegraadverwantschap blijkt bijna de helft ook ouders, broers en zussen met Asperger-syndroom of ADHD te hebben. Sommige voorbeelden zijn een eye-opener voor wie omgaat met personen met ASS.

‘Ook kunst helpt om gevoelens te uiten.’

Attwood stelt ook scherp vast dat tekeningen deze mensen kunnen helpen om hun gevoelens te uiten. Dat is een krachtige suggestie richting ondersteuning en hulpverlening. Ook kunst helpt om gevoelens te uiten.

Vroeger dachten veel psychotherapeuten dat mensen met ASS gevoelloos waren. Het tegendeel is waar, al is het uiten van gevoelens niet hun sterkste kant. Ze herkennen moeilijk niet-verbale uitingen van gevoelens. En als ze eigen gevoelens uiten, komt dat vaak ongepast over.

Gereedschapskist

De actie- en ontspanningsgereedschappen die Attwood beschrijft, zijn erg interessant. Tenslotte draait het allemaal om wat helpt, want genezen zit er niet in. Zo biedt bijvoorbeeld hardlopen een goede uitlaatklep.

Het vervelende is dat veel gereedschappen op onbegrip stuiten van naasten: “Heb je niks beters te doen?”. Ook alleen zijn, is een goede ontspanning voor iemand met ASS. Maar doorgaans raadt iedereen op basis van zijn buikgevoel zoiets af: “Je moet meer onder de mensen komen”. Helaas zijn die anderen voor iemand met ASS de hel. Zoiets weten, kan de zaak ontmijnen.

‘Hardlopen biedt een goede uitlaatklep.’

Het advies om een huisdier te nemen is interessant. “Een huisdier luistert zonder te oordelen en is meer vergevingsgezind dan mensen”, aldus Attwood. Huisdieren zijn voor kinderen en volwassenen met Asperger een goede stemmingsverbeteraar. Zelfs goudvissen geven een zen-gevoel.

Het sociaal advies over vrijwilligerswerk lijkt erg waardevol. De helende werking op negatieve gedachten van vrijwilligerswerk is allicht één van de meest onderschatte vormen van zingeving.

Inzichten en tips

Attwood bespreekt ook het gebrek aan interesse voor huiswerk. Dit is een probleem waar ouders op een correcte manier mee moeten leren omgaan. En met hun uitgesproken interesse voor computers doen ze het vaak goed bij leeftijdsgenoten. Omgaan met leeftijdsgenoten vormt meestal een probleem dus dergelijke interesses kunnen positief bijdragen aan integratie.

De sectie ‘taal en spraak’ levert ook veel inzichten op. Zo klopt het absoluut dat schrijven en typen veel beter gaat dan praten. De puntjes ter verbetering van de gespreksvaardigheid zijn erg nuttig: luistervaardigheid, complimenten geven, omgaan met kritiek, wanneer en hoe onderbreken, aangeven bij overschakelen van onderwerp, hoe een gesprek redden en vragen stellen als je niet weet wat je moet zeggen.

Ik bedoel

Erg belangrijk voor personen met Asperger is het leren begrijpen dat mensen niet altijd menen wat ze zeggen of iets anders zeggen dan wat ze bedoelen. In de sociologie heet dit de ‘theory in use’ en ‘theory espoused’. Wat iemand zegt (in use) en wat hij doet of wil (espoused) is niet hetzelfde. Mensen liegen zichzelf voor, groepen liegen zichzelf voor.

Een persoon met Asperger-syndroom geeft meestal ronduit zijn mening, zelfs als hij daar nadeel van ondervindt of het als onbehouwen over komt. Deze onaangepastheid of gebrek aan sociale vaardigheden vormt één van de hoofdelementen van de conditie.

Verdwalen in details

Een ander kenmerk is het zich verliezen in details. Prioriteiten stellen en tijdschema aanhouden, zijn zaken waarbij hulp noodzakelijk is. De aandachtsproblemen zijn zeer interessant uitgelegd en kunnen behulpzaam zijn voor zowel omgeving als subject.

‘Ze hebben de neiging om anderen op fouten te wijzen.’

Een belangrijke observatie van Attwood is de neiging van personen met Asperger om anderen op fouten te wijzen. Vooral op school neemt geen enkele leraar dat in dank af. Begrip en hulp bij het managen van dergelijk gedrag kunnen veel conflicten voorkomen.

Tele- of groothoeklens

Het stuk over de moeite om het groter geheel te zien, is erg bevattelijk uitgelegd. Het verstrikt raken in details is het tegengestelde van de ‘normale’ mensen die enkel het geheel zien en veel details juist missen. De ene kijkt met een telelens, de andere met een groothoeklens. Elk heeft zijn voordelen, maar dit compleet andere perspectief zorgt wel voor communicatieproblemen en frustraties. Met een beetje inlevingsvermogen kan je veel oplossen.

‘Met een beetje inlevingsvermogen kan je veel oplossen.’

Het advies dat deze mensen beter studeren op de computer, klopt ook. Soms wordt zo scherp ingezoomd op gedragingen, dat het grappig wordt. Zo heeft Attwood het over het talent van ‘Aspergers’ voor schaken en biljarten of hun aanleg voor struikelen of morsen. Eén keer je weet dat dit erbij hoort, valt het meteen ook ontzettend op.

Net zoals het beperkte eetpatroon: liever alle dagen hetzelfde eten. Een ander belangrijke weggever is de identificatie met baan of werk. Vraag aan iemand met Asperger wie hij is en hij zal zijn werk beginnen voorstellen in plaats van zijn familie of sociaal netwerk.

Er zit natuurlijk ook een risico aan de opsomming van al die kenmerken. Sommige komen ook voor bij volkomen ‘normale’ mensen. Is Asperger dan nog wel een ASS?

Diagnoses stellen, is iets voor ervaren professionals. Vele voorbeelden hebben iets van een horoscoop: er zit altijd wel iets herkenbaars in. Net zoals het feit dat iedereen altijd de verkeerde rij aan de kassa neemt. Toch toont de auteur zich ontzettend genuanceerd.

Evolutionaire voordelen

Tot slot een boeiende opmerking van Attwood himself. Hij lichtte die toe via e-mailcommunicatie aan ondergetekende: de mogelijke evolutionaire uitleg.

Hij schreef dat er inderdaad voordelen moeten bestaan aan een partner met Asperger want dat mensen met dit syndroom anders uitgestorven waren (volgens Attwood zijn ze hondstrouw en perfectionistisch, ook in hun relaties). Het zou iets kunnen zijn waarop sommige personen onbewust selecteren bij de partnerkeuze omdat het een voordeel biedt. Kortom, de eerste Asperger was abnormaal, de volgenden waren geen toeval.

‘Sommige culturen zijn Aspergerloos.’

Hij merkt in die mail ook op dat bepaalde kenmerken van Asperger in sommige culturen helemaal geen probleem vormen. Sommige culturen, de Aziatische bijvoorbeeld, zijn ‘Aspergerloos’ omdat het daar geen deviant gedrag is.

Als hij daar nu eens in zijn volgende boek iets dieper op in gaat, lees ik het zeker met hetzelfde plezier.