‘Wees hoopgever voor migrantenvrouwen’

Terugkerende patronen

Deelnemen aan de samenleving is niet voor iedereen even vanzelfsprekend. Er zijn heel wat factoren die de weg naar volwaardige participatie bemoeilijken of net vergemakkelijken.

‘Sleutelfiguren spelen bepalende rol.’

Het project Vrouwen van Nu bracht 135 vrouwen met migratieroots samen om drempels en hefbomen voor hun sociale en maatschappelijke participatie in kaart te brengen. In de vele verhalen worden terugkerende patronen zichtbaar. Het onderzoek was een initiatief van de stad Antwerpen en werd uitgevoerd door Avansa regio Antwerpen en onderzoeksinstituut HIVA (KU Leuven).

Sleutelmomenten en sleutelfiguren

Alle vrouwen benoemden specifieke momenten in hun leven die bepaalden of en hoe ze gingen deelnemen aan de samenleving. We noemen dit ‘sleutelmomenten’: een moment in je levensloop waarin je een bepaalde keuze maakt, of net niet. Het moment waarop je leven een bepaalde wending neemt.

Sleutelmomenten van de vrouwen waren bijvoorbeeld verhuizen naar Antwerpen, starten met school of een diploma behalen. Ook de zoektocht naar en start van een eerste job in België en het moment waarop ze lid werden van een vereniging zijn van die sleutelmomenten. Daarnaast zijn natuurlijk ook het huwelijk of de echtscheiding, de geboorte van kinderen of de start van de schoolloopbaan van de kinderen bepalende momenten in het leven van deze vrouwen.

Wat al deze sleutelmomenten gemeen hebben, is dat ze meestal plaatsvinden in direct contact met één of meerdere andere mensen, zoals een echtgenoot, ouder, leerkracht of vrijwilliger. Dit zijn sleutelfiguren. Het gaat om mensen die een actieve en bepalende rol spelen in een levensloop van iemand anders.

Hoopgevers en poortwachters

Sleutelfiguren die drempels wegwerken en zo participatiekansen voor vrouwen creëren of verhogen, noemen we ‘hoopgevers’.

Zo vertelde een vrouw over een leerkracht die haar soms thuis kwam ophalen zodat ze zeker naar school zou komen. Een andere vrouw vertelde dan weer over hoe haar werkgever in haar geloofde, en haar extra ondersteunde bij haar zelfontwikkeling.

Lijnrecht tegenover de hoopgevers staan de ‘poortwachters’. Dat zijn sleutelfiguren die, bewust of onbewust, de deelname aan de samenleving net verhinderen of onmogelijk maken.

‘Het waren vooral andere vrouwen die afkeurden dat ik voor mezelf koos.’

Dit kan door een stigmatiserende opmerking, een ontmoedigend gesprek, een kwetsend voorval of een actie die eerder uitsluit dan insluit. Deze voorvallen zijn vaak incidenteel, maar kunnen ook een structureel of zelf systemisch karakter krijgen. Poortwachters zijn er overal in de samenleving, maar vaak ook in de directe omgeving van vrouwen.

“Het waren vooral andere vrouwen die afkeurden dat ik voor mezelf koos”, vertelde een van de vrouwen. “Ze zeiden me: ‘Jij bent niet anders, iedereen heeft dit moeten doen, dit past niet in onze cultuur.’ Hier is de gemeenschap veel strikter. Ik heb er vaak mee geworsteld.”

De toon zetten

Vrouwen met een migratieachtergrond die nieuw zijn in België komen vaak snel in aanraking met sociale professionals. Dit is voor vrouwen meestal het eerste contact met het bestaande hulp- en dienstverleningsaanbod. Deze eerste sociale professional zet vaak de toon voor het verdere inburgerings- en integratieproces van een nieuwkomer.

‘Als de eerste indruk niet goed is, komen mensen niet terug.’

Zo zei een vrouw: “Het onthaal is heel belangrijk. Als de eerste indruk niet goed is, dan komen mensen niet terug. Aan het onthaal moet iemand zitten die cultuursensitief is. Het eerste contact kan iets maken of breken.”

Lees ook

Hoopverlening is een mooi vak

Anders gezegd: ook sociale professionals kunnen de rol van hoopgever of poortwachter al dan niet gewild opnemen binnen het leven van een vrouw. En zo ook hoop geven of net poorten sluiten.

De ideale sociale professional

Uit het onderzoek distilleren we een aantal kenmerken van de ideale sociale professional, als hoopgever.

‘We houden te weinig rekening met de talenten en dromen van vrouwen.’

Zo’n sociale professional vertrekt vanuit de individuele talenten, interesses en wensen van vrouwen met een migratieachtergrond. Zo vertelde een hulpverlener  dat de dienstverlening nog te vaak vanuit een probleem vertrekt: “De vrouw werkt niet”, “Ze spreekt geen Nederlands” of “Ze draagt een hoofddoek”.

“Er wordt te weinig rekening gehouden met de talenten en dromen van de vrouw”, vindt deze hulpverlener. “Het is juist belangrijk om niet van bovenaf te bepalen wat een vrouw nodig heeft, maar haar juist mee te nemen in een proces door de juiste vragen te stellen: Wat doe je graag? Wat kan je? Wat wil je? Wat heb je nodig?”

Maatwerk is de standaard

Geen twee vrouwen met een migratieachtergrond zijn hetzelfde. Standaarddienstverlening maakt dan ook het liefst plaats voor begeleiding op maat.

Vertrek daarbij niet alleen vanuit de persoonlijke interesses en wensen maar houd ook rekening met de manier van communiceren en de duur en het type van begeleiding waar iemand het meest bij gebaat is.

Zo kan een groepsbegeleiding inspireren, een netwerk creëren en motivatie geven om individuele stappen te zetten. Maar andere vrouwen zullen juist een individuele vertrouwenspersoon nodig hebben om bepaalde onderwerpen te bespreken.

Rollen combineren

Hoopgevers combineren verschillende rollen. Ze vinden een balans tussen praktische ondersteuning, informatieverschaffing en emotionele ondersteuning.

Toen een van de vrouwen besliste om een einde te maken aan haar gearrangeerd huwelijk, ondersteunde de CAW-begeleider haar door dik en dun: “Als ik wou huilen, kon ik bij haar terecht.” Verder informeerde ze de vrouw ook over haar rechten en de volgende stappen die ze moest zetten.

‘Toen een van de vrouwen een einde maakte aan haar gearrangeerd huwelijk, ondersteunde de begeleider haar door dik en dun.’

Een vrouw die op haar zeventiende beviel van haar eerste kind, kon ook op veel steun rekenen van haar begeleider. Die begeleider inspireerde haar om een gepaste opleiding te zoeken en opnieuw te gaan studeren. “Ik keek op naar mijn begeleider en dat heeft mij doen nadenken”, zo zegt ze.

Ook taaldrempels wegnemen door in te zetten op meertaligheid en klare taal helpt om dienstverlening toegankelijker te maken. Zo zijn vrouwen minder afhankelijk van anderen, zoals hun partner of kinderen, voor het vertalen en wordt de toegang tot diensten niet onnodig belemmerd door slechte communicatie.

Stimuleer zelfredzaamheid

Hoopgevers stimuleren de zelfredzaamheid van mensen. Het is volgens sommige sociale professionals dan ook noodzakelijk dat een hulptraject een duidelijk begin en einde heeft en dat er binnen het afgesproken kader de nodige stappen worden gezet.

‘Vrouwen mogen niet terecht komen in een vicieuze cirkel van hulpverlening.’

Toch moeten vrouwen ook het gevoel hebben dat ze in de toekomst opnieuw kunnen aankloppen bij sociale professionals, mocht dat nodig zijn. Daarom is er continuïteit nodig in de dienstverlening en verbinding tussen de trajecten. Het is belangrijk dat iemand van a tot z wordt opgevolgd en de betrokken organisaties en dienstverleners elkaar aanvullen.

Doorverwijzing kan nodig zijn, maar vrouwen mogen niet terecht komen in een vicieuze cirkel van hulpverlening. Zo versterken we vrouwen niet, maar creëren we juist afhankelijkheid. Vrouwen geven zelf ook aan dat ze liever niet van de ene naar de andere plaats worden gestuurd.

Empower de stad!  

Migratie is voor veel vrouwen een opportuniteit voor emancipatie. Al te vaak laten we die kans nog verloren gaan. Dat is jammer. We mogen hopen dat elke vrouw met een migratieachtergrond in haar leven verschillende hoopgevers tegenkomt, maar dit is tegelijk te belangrijk om aan het toeval over te laten.

Lokale overheden moeten in hun stad of gemeente daarom actief zoeken naar hoopgevers. Het is belangrijk om die hoopgevers structureel te versterken. Voor vrouwen die moeilijk te bereiken zijn, kan je focussen op de organisaties waar ze verplicht contact mee moeten hebben. Dit is soms de enige manier om voorbij de vele poortwachters te geraken.

‘Lokale overheden moeten actief op zoek gaan naar hoopgevers en hen structureel versterken.’

Identificeer deze organisaties en richt inspanningen op vlak van opleiding en sensibilisering prioritair op dit type organisaties. Denk bijvoorbeeld aan NT2-docenten of coördinatoren van de verplichte inburgeringscursus.

Er zijn veel elementen die de participatie van mensen en de opbouw van sociaal kapitaal kunnen triggeren en in beweging zetten. Het is de uitdaging om de juiste triggers op de juiste plaats en het juiste moment te bespelen. Praat met vrouwen, luister naar hun ervaringen en bouw verder op de mogelijkheden die zij zien. Zo empower je niet alleen deze vrouwen, maar ook de hele stad.