Gemiste kans voor gelijkheid
Trek op een droge dag naar eender welk openbaar sportveldje en je zal zien dat de plek vooral geclaimd wordt door jongens. Als er al meisjes aanwezig zijn, dan zitten ze hoogstwaarschijnlijk toe te kijken op de bankjes aan de zijkant.
‘Hebben meisjes geen zin om buiten rond te hangen met hun vrienden?’
Wat is er hier aan de hand? Hebben meisjes dan geen zin om buiten te basketten of rond te hangen met hun vrienden? Toch wel, maar er zijn onzichtbare drempels die hen hierin belemmeren.
Jongensplek
Een voetbal- of basketveld, een buitenfitness, een skatepark… Het zijn allemaal voorbeelden van plekken die ontworpen zijn voor jongeren, maar uit onderzoek blijkt dat 85 procent van de gebruikers jongens zijn. Wat bedoeld is als jongerenplek, is dus in realiteit een jongensplek.
De afwezigheid van meisjes op zulke plekken is zo normaal dat niemand zich daar grote vragen bij stelt. “Meisjes zitten gewoon liever binnen” of “meisjes zijn niet geïnteresseerd in dit soort activiteiten” zijn veelgehoorde misvattingen hierover.
Tijd om deze misverstanden en deze ongelijkheid de wereld uit te helpen, dachten wij bij onderzoeksgroep Vital Cities (Hogeschool West-Vlaanderen).
Rondhangen heeft nut
Waarom is het belangrijk dat de publieke ruimte inclusiever wordt? Omdat hier heel wat ontwikkelingskansen liggen voor jongeren. Ze experimenteren er met omgangsvormen en vormen hun eigen identiteit in interactie met anderen.
Voor jongeren in kwetsbare situaties zijn buitenruimtes extra belangrijk, omdat ze vaak geen andere plek hebben om vrienden te ontmoeten, om zich te ontspannen of om te sporten. Ze beschikken over minder privéruimte en vinden moeilijker aansluiting bij het georganiseerde vrijetijdsaanbod.
‘Voor jongeren in kwetsbare situaties zijn buitenruimtes extra belangrijk.’
Bovendien biedt buiten zijn en er sporten of vrienden ontmoeten belangrijke winsten voor de fysieke en mentale gezondheid. Zeker voor tienermeisjes is dit een goeie zaak, want het is volgens een grote internationale studie een stuk slechter gesteld met hun mentale gezondheid dan met die van hun mannelijke leeftijdsgenoten.
Pleiten voor gelijke toegang tot publieke ruimtes is dus pleiten voor gelijke ontwikkelingskansen voor meisjes.
Onveilig
Verschillende drempels weerhouden meisjes ervan om evenveel buiten rond te hangen en te sporten als jongens. Zowel sociale normen als het fysieke ontwerp van publieke ruimtes spelen een rol.
De belangrijkste reden waarom meisjes wegblijven van bepaalde plekken is dat ze zich er onveilig voelen. Dit onveiligheidsgevoel wordt gevoed door ongewenste aandacht en straatintimidatie, een veelvoorkomend probleem.
91 procent van de meisjes maakte al straatintimidatie mee. Het is een reden voor meisjes om bepaalde plekken te vermijden of in het slechtste geval zelfs een reden om binnen te blijven.
Onwelkom
Ook zich onwelkom voelen is een drempel, zeker op plaatsen die geclaimd worden door jongens. Die gebruiken vaak veel van de beschikbare ruimte voor hun activiteiten en meisjes worden dan ‘weggekeken’ of voelen zich niet op hun gemak.
Bovendien schuilen er in de ruimte zelf bepaalde drempels voor meisjes. Vaak ontbreekt het aan basisvoorzieningen, zoals verlichting, overdekking, sanitair, wifi en (gezellige) zitplekken. Dat maakt een plek op zich al minder aantrekkelijk om er tijd te willen doorbrengen. Bovendien sluit de invulling of de functie van de ruimte vaak niet aan bij de wensen van meisjes.
Weg met de slaapkamercultuur
Meisjes en jongens krijgen van jongs af aan op een andere manier aangeleerd hoe ze de buitenruimte moeten beleven en zien. Het klinkt stereotiep, maar het is helaas nog steeds de realiteit: meisjes worden meer gewezen op de risico’s van buiten zijn en worden meer beschermd dan jongens.
Meisjes van alle leeftijden spelen meer onder toezicht dan jongens van dezelfde leeftijd. Media en populaire cultuur versterken deze stereotypen. “Populaire films met tienermeisjes in de hoofdrol hebben niet de stad maar de slaapkamer als decor”, schrijven ZIJkant en Wetopia in hun onderzoek naar meisjes en de stad. Wanneer meisjes toch rondhangen op straat, raakt hun reputatie beschadigd en wordt er over hen geroddeld, blijkt uit onze interviews met tienermeisjes.
‘Meisjes worden meer gewezen op de risico’s van buiten zijn.’
Meisjes groeien op met het idee dat de publieke ruimte niet hun domein is. En die overtuiging delen we onbewust allemaal. Daardoor stellen we ons weinig vragen bij meisjes die weinig buiten sporten of rondhangen, we denken dat dit hun persoonlijke keuze is.
Het gevolg? Veel meisjes verkiezen binnenactiviteiten en voelen niet meteen de nood om buiten hun plekje te claimen naast de jongens.
Jeugdwerk voor meisjes
Binnen de sociale sector is er al langer bewustzijn rond dit thema. Het jeugdwerk kampt namelijk met een vergelijkbaar probleem: in werkingen waar alle jongeren welkom zijn, is 76 procent jongen.
Daarom ontstonden meisjeswerkingen, laagdrempelige activiteiten voor meisjes in een veilige omgeving. Deze safe spaces bieden hun de ruimte om zich te ontwikkelen los van de sociale druk die ze op andere plekken ervaren. Maar zulke initiatieven staan onder druk. Ze krijgen regelmatig de kritiek dat ze zouden discrimineren vanwege hun specifieke focus op meisjes.
Toch zijn initiatieven gericht op meisjes broodnodig, zegt ook Flo, meisjeswerker bij D’Broej: “Meisjes vind je niet zomaar op straat. Sommige meisjes wel, maar de groepen die wij bereiken hangen niet op straat rond, dus daar is dat meisjeswerk echt belangrijk.”
Sport voor meisjes
Ook het domein sport houdt de onzichtbaarheid van meisjes steeds meer tegen het licht. Binnen bepaalde sporten die traditioneel door jongens gedomineerd worden, zoals skateboarding, ontstaan allerlei initiatieven die specifiek gericht zijn op meisjes.
Ook wij als onderzoekers, Eva Saelens en Lore Cuypers, richtten samen met Israe Aiach een organisatie op die met deze uitdaging aan de slag gaat: vzw Brave. We streven naar inclusie van meisjes in publieke ruimtes en in sport door de drempels voor hen te verlagen.
‘Het vergt moed van meisjes om zich te begeven in een omgeving met vooral jongens.’
Zo organiseren we maandelijks een ‘girl take over’ van het Urban Sports Park in Kortrijk. Op deze avonden is de binnenruimte exclusief gereserveerd voor meisjes. Dat geeft hun de ruimte om vrij te komen skaten, rolschaatsen, basketten of chillen met hun vriendinnen, zonder de druk van jongens. De toegang tot het park en het materiaal zijn gratis.
Hind Absa, ambassadeur van vzw Brave, vertelde ons al dat meisjes in deze veilige omgeving veel meer durven experimenteren. Er is geen competitie en plezier maken staat centraal. Bij Brave bouwen we aan vertrouwen in een safe space zodat meisjes uiteindelijk ook hun plekje kunnen claimen in een publieke omgeving. Vandaar de naam Brave: het vergt moed van meisjes om zich te begeven in een omgeving met vooral jongens.
Geen eenvoudige oplossing
Inclusieve publieke ruimtes creëren waar meisjes zich welkom en veilig voelen, is geen eenvoudige opdracht. We moeten namelijk niet alleen meisjes motiveren om buiten te komen, het draait ook om het beeld dat haar gezin heeft van buiten zijn, de inrichting van haar buurt, en de stereotiepe denkbeelden die aanwezig zijn in de samenleving.
Er is dus geen kant-en-klare oplossing. Het model beweegvriendelijke omgeving biedt een kapstok om de inclusie van meisjes in de publieke ruimte aan te pakken. Het model heeft drie pijlers: hardware (de fysieke ruimte), software (activiteiten en begeleiding) en orgware (beleid en samenwerking).
Hardware draait om de fysieke ruimte zelf. Bij het ontwerpen van die ruimte, moet rekening gehouden met een aantal belangrijke bouwstenen, zodat de ruimte veilig, aantrekkelijk, bereikbaar en uitnodigend is voor tienermeisjes. Die bouwstenen kunnen onder andere zijn: verlichting, een goede ligging, basisfaciliteiten in de ruimte en een invulling die aansluit bij de wensen van tienermeisjes.
‘Geef meisjes tools om hun plek te claimen.’
Software, dat zijn de activiteiten die plaatsvinden in de ruimte. Organiseer activiteiten specifiek gericht op meisjes, zoals laagdrempelige sport- of beweegprogramma’s. Sensibiliseer ook jongens, ouders, tienerbegeleiders… over gedeeld gebruik van publieke ruimte en geef meisjes tools om hun plek te claimen.
Bij orgware gaat het om het beleid. Het beleid kan meisjes bijvoorbeeld actief betrekken in het ontwerpproces zodat de ruimte echt aansluit bij hun wensen. Co-creatieve processen stimuleren ook het eigenaarschap, wat ervoor zal zorgen dat meisjes meer gebruik maken van de ruimte. De ruimte voelt als iets van henzelf. Daarnaast is het belangrijk om dit thema structureel op te nemen in beleidsplannen. Dat is essentieel om verandering te creëren.
Geen luxe, wel een noodzaak
Als samenleving hebben we de verantwoordelijkheid om publieke ruimtes te creëren waarin iedereen zich welkom en veilig voelt. Tienermeisjes maken momenteel veel minder gebruik van deze ruimtes, en dat is een probleem dat we niet langer kunnen negeren.
Door in te spelen op specifieke behoeften van meisjes en de drempels die zij ervaren, kunnen we inclusieve plekken ontwikkelen waar zij actief kunnen zijn en hun vrienden ontmoeten, net zoals jongens. Het gaat om veel meer dan alleen fysieke ruimte: het gaat om gelijke ontwikkelingskansen, algemeen welzijn en toegang tot sport en ontspanning.
Investeren in inclusieve publieke ruimtes voor meisjes is dus investeren in hun toekomst én in een kwalitatieve ruimte voor iedereen.
Reacties