‘We moeten meer oog hebben voor de schaduwzijde van vriendschap’

Het negatief van vriendschap

Vriendschap is vrijwillig. Vrienden zijn gelijkwaardig. Ze dragen zorg voor elkaar, vertrouwen geheimen toe aan elkaar en zetten zich voor elkaar in. Anders is er geen vriendschap, toch?

De werkelijkheid is veel complexer. Dat blijkt uit een analyse van 90 gesprekken die jongeren voerden met de vrijwillige medewerkers van Awel over de problemen in hun vriendschappen.Het gaat om gesprekken via chat, e-mail of op het forum. 49 gesprekken waren met meisjes, 35 met jongens. In 6 gesprekken was het geslacht niet gekend. Hun leeftijd varieerde tussen 10 en 20 jaar.

‘Vriendschap kan ook negatief zijn. We moeten dat beseffen.’

Vaak hadden de jongeren meer verwacht van vriendschap. Zelfs als er sprake is van pesterijen, scheldpartijen of beschuldigingen, blijven ze de ander ‘vriend’ noemen. Dan kan vriendschap verwarrend zijn en negatieve gevolgen hebben. We moeten dat meer beseffen en oog hebben voor de schade die vriendschap kan veroorzaken. Maar ook discreter zijn als vrienden het onder elkaar niet redden en we denken te moeten ingrijpen.

Grote verschillen frustreren

Doorgaans worden we bevriend met mensen die op ons lijken. Dat vermindert de kans op conflicten.Degges-White, S. and Borzumato-Gainey, C. (2014), Friends forever: How girls and women forge lasting relationships, Plymouth, Rowman & Littlefield, 30.Nog belangrijker is nabijheid: we vormen banden met wie we regelmatig tijd en ruimte delen. Jongeren hebben daardoor vrienden die veel van hen kunnen verschillen. Ze kunnen zich erg gefrustreerd voelen wanneer vrienden mooier, rijker, populairder, kinderachtiger of vrijer zijn.

Zo vertelde een meisje: “De laatste tijd voel ik mij niet zo goed in mijn vel. Ik heb het gevoel dat als ik iemand voorbijloop, die meteen lelijke dingen over mij denkt of roddelt. Ik voel mij megalelijk. Mijn beste vriendin is zo mooi. Ik loop daar dan bij precies of ik niet besta.”

Macht en groepsdruk

Soms leiden deze verschillen tot een andere machtspositie. Bijvoorbeeld wanneer de ene jongere de vriendschap meer nodig heeft dan de andere. Misbruik ligt op de loer.

Die machtspositie komt tot uiting bij het toevertrouwen van geheimen. Wie mag delen in een geheim hoort er bij. Niet elke jongere mag een geheim hebben. Jongeren worden soms onder druk gezet om een geheim te delen of door te vertellen.

Jongeren vallen ook ten prooi aan groepsdruk. Meerdere vrienden dwingen samen een jongere om zich zus of zo te gedragen. Normen op vlak van seks, alcohol- en druggebruik, komen geregeld aan bod. Soms ten kwade, vaak ook ten goede.

Zo trachten jongeren soms een vriend te overtuigen om niet te vroeg aan seks te beginnen of om geen drugs te gebruiken. Een meisje vertelt: “En ze zei tegen mij dat ze morgen misschien gingen neuken, maar ik wil echt niet dat ze dat doet, ze is te jong vind ik. Ze heeft het mij wel beloofd dat ze niks ging doen maar ik ben bang.”

Vrienden dragen zorg en kwetsen

Awel hoort ook jongeren die bezorgd zijn om een vriend. Het lukt hen bijvoorbeeld niet om een vriend te helpen die beschadigend gedrag vertoont. Zo vertelde een zeventienjarige jongen ons: “Als ze het verknalt en ik had er iets aan kunnen doen, zal ik het mezelf niet vergeven.”

Deze zorgen kunnen zwaar wegen op jonge schouders. Maar ook eigen zorgen, de empathische dip in de puberteit of onvermogen zijn mogelijke redenen waarom iemand geen zorg kan of wil dragen voor een vriend.

‘Jongeren vermelden ernstig grensoverschrijdend gedrag door vrienden.’

Vrienden kwetsen elkaar dus soms. Ze zijn er niet voor elkaar of halen elkaar wel eens onderuit. Dat is normaal: altijd volledig afgestemd zijn op iemand anders is onmogelijk. Maar jongeren vermelden niet alleen licht, maar soms ook ernstig grensoverschrijdend gedrag door vrienden.

Vertrouwen wordt veelvuldig geschonden door het doorvertellen van geheimen, lachen met gevoeligheden of uithalen van foute grappen. Vrienden roddelen, negeren en sluiten uit. Jongeren vermelden ook: slaan en schoppen, homofobie en racisme, pesten en zelfs seksuele aanranding door vrienden.

Zo vertelde een jongen ons dat vrienden uit zijn klas hem zagen kussen met zijn vriend. “Nu weten ze dat ik op jongens val. Die lachen mij nu vaak uit en zijn zeer homofoob. Ik weet niet wat ik moet doen om ze te stoppen.”

‘Wat zeg je eigenlijk?’

Kwetsuren hangen samen met wat vrienden aan elkaar zeggen en hoe ze dat doen.

Persoonlijke informatie toevertrouwen, is voor velen een voorwaarde voor vriendschap. Het op het juiste moment en gepast uitwisselen van persoonlijke informatie creëert vertrouwen. Dat is een belangrijke voorwaarde voor vriendschap.Degges-White, S. and Borzumato-Gainey, C. (2014), Friends forever: How girls and women forge lasting relationships, Plymouth, Rowman & Littlefield, p 31.

Maar vertrouwen geven, is niet voor elke jongere evident. “Ik praat nooit over mijn gevoelens of over dingen die me dwarszitten. Ik kan dat niet en ik zal dat nooit kunnen”, vertelde een jongen ons. Hij is niet de enige jongere die dit niet kan. Daardoor hebben ze geen echte vrienden, terwijl ze die wel nodig hebben.

‘De ene keer lijken ze vrienden, de andere keer niet.’

Soms hangt het ervaren probleem samen met te weinig empathie bij de vriend. De jongere voelt zich niet begrepen of niet gesteund: “Het is alsof de plaat blijft hangen. We voeren elke keer dezelfde discussie”, vertelde een jongere. “Ik weet niet hoe ik dit aan haar verstand moet brengen. Ik ben bang dat ik de volgende keer ontplof van frustratie.”

Jongeren kunnen ook erg in de war zijn door tegenstrijdige boodschappen van vrienden. De ene keer lijken ze vrienden, de andere keer niet.

Vriendschap verandert

Vriendschap is dan ook een dynamisch en veranderlijk gegeven. Terwijl ze hun identiteit opbouwen, veranderen jongeren. Ze merken plots dat ze niet goed meer passen bij hun vrienden. Of dat die niet meer met hen willen optrekken.

Dat gaat vaak samen met grote overgangen, zoals naar het secundair of hoger onderwijs. Sommige jongeren worstelen ermee dat hun vertrouwde vriendengroep wegvalt.

‘Ze zei: ‘Het is gedaan, we zijn geen BFF meer. Ik had al mijn vriendinnen opgegeven voor haar. Ik was iedereen kwijt.’

Zo ontmoeten jongeren ook nieuwe vrienden. Voor degenen die een exclusieve vriendschap opgebouwd hebben, is het niet gemakkelijk meerdere ‘beste vrienden’ te hebben. Er is een risico op jaloezie en uitsluiting. Een meisje vertelde bijvoorbeeld dat haar beste vriendin op een dag naar haar kwam. “Ze zei: ‘Het is gedaan, we zijn geen BFF’Best friends forever’, beste vrienden voor altijd.meer.’ Ik had al mijn andere vriendinnen opgegeven voor haar. Ik was iedereen kwijt.”

Dan komen ook nog de ontwikkelende seksuele nood, verliefdheden en partnerrelaties op de proppen. De ene vriend wordt verliefd, maar het gevoel is niet wederkerig. Een vriendin flirt met het lief van haar vriendin. Twee vrienden zijn verliefd op hetzelfde meisje. Een partner en vriendin kunnen niet opschieten met elkaar. Een ex gaat lopen met vrienden. Enzovoort.

Copen vormt probleem op zich

Jongeren ervaren verschillende problemen doorheen hun vriendschappen. Ze gaan er ook heel verschillend mee om. Helaas vinden ze meestal geen oplossing. Meer nog, de manier waarop de jongere het probleem aanpakt, is vaak olie op het vuur.

De problemen met vrienden zetten belangrijke noden op het spel. Ze leiden regelmatig tot afgewezen worden of zelf iemand afwijzen. Dat is bijzonder pijnlijk. Afwijzing zet de fundamentele, menselijke nood aan verbondenheid onder druk.Lieberman, M.D. (2015), Social: Why our brains are wired to connect, Oxford, University Press, p.43.Daarnaast dient vriendschap ook de nood aan erkenning en waardering. Afwijzing raakt mensen in hun nood aan controle en de nood een betekenisvol bestaan te leiden. Wesselman, E.D., Ren, D. & Williams, K.D. (2017), Ostracism and aggression, in Bushman, B.J., Aggression and Violence: A social psychological Perspective, New York/Oxon, Routledge, p.156.

‘De manier waarop de jongere het probleem aanpakt, is vaak olie op het vuur.’

Voeg je al deze elementen samen, dan heb je een kruitvat van sterke emoties. Voeg daaraan toe dat vrienden een erg belangrijke plaats innemen in een jongerenleven. Jongeren beleven sociale uitsluiting, en emoties in het algemeen, heel sterk. Toch moeten hun mogelijkheden om deze emoties te reguleren nog volop rijpen. Het kruitvat is licht ontvlambaar.

Instrument kan helpen

Jongeren bevestigen dat. Ze getuigen dat ze een vriend vaak wel confronteren met de schaduwzijden van hun vriendschap, maar dat dit doorgaans ontaardt in ruzie. Een eenvoudig instrument kan hen helpen om dat anders aan te pakken.

Om hen te helpen bij een betere conflicthantering, stelde conflictbemiddelaar Sabine Coppens een tool voor Awel samen. Jongeren kunnen deze gebruiken om een herstelgericht gesprek met een vriendin voor te bereiden en te voeren.

Anderen maken het herstel moeilijk

Vriendschappen spelen zich niet af in een vacuüm. De ruimere vriendenkring, ouders en leerkrachten hebben ook wat in de pap te brokken. Soms bemoeien ze zich, meestal goedbedoeld, met de ruzie die een jongere heeft met een vriend.

Maar wanneer zij eenzijdig kant kiezen, maken ze het probleem vaak erger. Jongeren zien zich soms geconfronteerd met een ruimere vriendenkring die hen veroordeelt of uitsluit. Ouders adviseren of eisen om de vriendschap te beëindigen. Maar de jongere zelf wil het liefst de vriendschap herstellen.

En ook leerkrachten overwegen best grondig of ze het conflict klassikaal aankaarten. Want dat kan er net voor zorgen dat de vriendschap verderaf is dan ooit.

‘Help jongeren discreter bij conflicten met vrienden.’

We signaleren graag de vraag van jongeren om hen discreter te helpen bij conflicten met vrienden. Het is beter elk van de vrienden apart te horen en de nodige erkenning te geven. Hou wie niet betrokken is bij het conflict, er ook buiten. Werk aan meerzijdig partijdigheid waarbij je afwisselend rekening houdt met elk van de betrokken partijen. Leerkrachten, hulpverleners en jongerenwerkers kunnen hiervoor ook gebruik maken van bovenstaande tool.

Soms is er geen goede oplossing

Rechtvaardigheid loopt als een rode draad door de gesprekken die jongeren voeren met Awel: jongeren willen ‘juist’ behandeld worden, maar willen ook zelf het juiste doen.

Ethische dilemma’s zijn geen sinecure voor jongeren. Wat de jongere ook doet, iemand zal schade lijden. Er is geen goede oplossing. Het verdragen van grijs geploeter is moeilijk voor hersenen die nog gemakkelijker in zwart-wit denken.

‘Ethische dilemma’s zijn geen sinecure voor jongeren. We helpen jongeren hierbij onvoldoende.’

Jongeren moeten hierbij ondersteund worden. Doen we dat voldoende?

We namen de eigen werking kritisch onder de loep en stelden vast dat we onze hulplijnmedewerkers aanspoorden ‘waarden- en normenvrij’ te antwoorden. Maar dat kan niet en is ook niet wenselijk. We zetten intussen de eerste stappen om in dialoog met de jongere af te wegen wat ‘het minst schadelijke’ is om te doen bij ethische dilemma’s.

Sommige jongeren tonen zich extra kwetsbaar

Zelden heeft de jongere volledige controle over de oplossing van een probleem met een vriend. Jongeren tonen zich dan ook kwetsbaar wanneer ze vasthouden aan een vriendschap die wat de ander betreft, voorbij is. Ze blijven contact zoeken, blijven hopen en stapelen afwijzing na afwijzing op.

Jongeren die uitgesloten of gepest worden door jongeren in hun ruimere omgeving, passen zich aan, steeds meer. Maar het baat niet. Hun gevoel van eigenwaarde krijgt een zware deuk. Hopeloosheid, moedeloosheid, depressieve gevoelens zijn hun deel.

‘Wie hechte vrienden heeft, leeft doorgaans langer en meer gebalanceerd.’

Jongeren met problemen op meerdere terreinen, waaronder een problematische thuissituatie, reageren negatieve emoties soms af op vrienden. Hierdoor beschadigen ze een relatie die hen net veel steun zou kunnen bieden, die ze net hard nodig hebben. Sommige jongeren vernoemen automutilatie en zelfdodingsgedachten.

Voor deze jongeren is meer nodig dan het luisterend oor, bijvoorbeeld bij Awel. We blijven daarom werken aan meer en betere warme doorverwijzing naar eerstelijnshulpverlening. Het is belangrijk voor jongeren dat dit gratis, anoniem en online kan bij organisaties als het JAC en het CLB.

Het positief van vriendschap

Vriendschap is belangrijk. Vrienden zijn een belangrijke bron van steun en helpen ons stress te hanteren. Wie hechte vrienden heeft, leeft doorgaans langer en meer gebalanceerd.Degges-White, S. and Borzumato-Gainey, C. (2014), Friends forever: How girls and women forge lasting relationships, Plymouth, Rowman & Littlefield, p 2 en 15.Jongeren die geen of weinig hechte vrienden hebben, missen deze positieve gevolgen van vriendschap.

Maar er is meer: problemen in vriendschappen vormen een bron van stress op zich. Langdurige stress beschadigt onze gezondheid.Holt-Lunstad, J. (2017), ‘Friendship and health’, in Hojjat, M. and Moyer, A. (eds), The psychology of friendship, New York, Oxford University Press, p.233 en p.238.Daarom moeten we aandacht hebben voor alle aspecten van vriendschap.

En waar ze er niet in slagen problemen het hoofd te bieden, moeten we hen helpen. Onze discrete bijdrage kan van vriendschap een overwegend positief plaatje maken. Daarmee is de veerkracht van de jongere dubbel gediend.