Helft ouderen zwak digitaal vaardig: ‘Ik wil niet achterophinken’

Digitale trein

De maatschappij evolueert en digitale technologie krijgt hierin steeds meer een plaats. Voor kwetsbare doelgroepen is het niet altijd evident om op de digitale trein te springen. Zo ook voor ouderen.

‘Bijna de helft van de 55-plussers beschikt over zwakke digitale vaardigheden.’

Volgens de Barometer Digitale inclusie daalt het gemiddelde niveau van de digitale vaardigheden sterk met de leeftijd. Bijna de helft van de 55-plussers beschikt volgens de barometer over zwakke digitale vaardigheden. Bij vrouwen en laagopgeleiden is de digitale kloof in deze leeftijdsgroep nog dieper.

Met welke digitale uitdagingen worden ouderen geconfronteerd? En hoe kunnen we hen ondersteunen? UCLL onderzocht het in het project Senior4Support.

Niet meer weg te denken

De mens is een sociaal wezen. Iedereen voelt de inherente nood om deel uit te maken van de samenleving. Doordat die aanzienlijk aan het digitaliseren is, wordt niet enkel offline verbinding met elkaar gemaakt. Ook online wordt ingezet op sociaal contact, activiteiten, diensten…

Het digitale is niet meer weg te denken. Net daar knelt het schoentje, want niet iedereen is even digitaal vaardig. In de gesprekken die we met 65-plussers voerden, gaven ze aan dat het steeds moeilijker wordt om te participeren aan de samenleving.

“Binnenkort worden alle senioren analfabeten”, stelde een respondent het nogal scherp. “Ze kunnen geen frank meer betalen, omdat dat online moet gebeuren. Straks zijn er geen fysieke bankkantoren meer. Vroeger waren er zeven in mijn buurt, nu zijn ze allemaal dicht.”

Duidelijke meerwaarde

Hoe komt het dat bepaalde 65-plussers moeilijker hun weg vinden in de digitale wereld? Ouderen geven aan dat ze wel interesse hebben in digitale tools, maar vooral als het praktisch en noodzakelijk is. De meerwaarde moet dus duidelijk zijn.

Niet iedereen voelt de behoefte om digitaal vaardig te worden, en dat is ook oké. Zij die zich wel digitaal willen bijscholen doen dat onder meer omdat ze mee willen zijn met de laatste ontwikkelingen, geïnteresseerd zijn in de mogelijkheden en hun kennis en vaardigheden willen aanscherpen.

‘Een WhatsApp-groep met de kinderen, dat is ook heel gemakkelijk.’

“Ik wilde erbij horen. Ik wilde graag meedoen. Het is een ingesteldheid: ik wil niet achterophinken”, legde een oudere uit. “Ik vind het ook fijn, bijvoorbeeld met vriendinnen foto’s uitwisselen. En een WhatsApp-groep met de kinderen, dat is ook heel gemakkelijk om bijvoorbeeld afspraken te maken. Als ik het niet zou hebben, zou ik gefrustreerd zijn.”

Willen we digitale vaardigheden verhogen bij ouderen, dan moet het digitale aanbod bestaan uit zaken waar ze in het dagelijkse leven iets aan hebben. We merken bijvoorbeeld dat naar beeldbellen en sociale media meer vraag is bij mensen die in een woonzorgcentrum verblijven, en verder verwijderd zijn van vrienden en familie, dan bij zij die thuis wonen.

Phishing

Ouderen geven aan dat ze veel risico’s zien in het gebruiken van digitale tools. Die angst werpt een drempel op: mensen durven de tools niet, of niet meer, gebruiken.

Neem bijvoorbeeld oplichters die valse berichten uitsturen die van Itsme lijken te komen. Terecht wordt voor deze vormen van phishing gewaarschuwd, maar dit boezemt mensen ook angst in. Het kan ervoor zorgen dat gebruikers deze apps niet vertrouwen en zelfs mijden.

‘Ouderen zullen vaker de voorwaarden van cookies lezen en deze minder snel accepteren.’

Ouderen blijken banger om slachtoffer te worden van cybercriminaliteit dan jongeren. Ze zullen vaker de voorwaarden van cookies lezen en deze minder snel accepteren.

De 65-plussers uit ons onderzoek geven aan dat het huidige opleidingsaanbod rond veiligheid en privacy ontoereikend is: “Er bestaan lessenpakketten vanuit SafeOnWeb of de politie, maar deze zijn vaak te moeilijk en niet op maat. Ze gebruiken Engelse woorden of moeilijke termen zoals GDPR.”

Berichtgeving over gevaren schrikt af

Stel ouderen in de eerste plaats gerust over het gebruik van digitale tools. Een kritische houding is nodig, maar het mag het gebruik niet ondermijnen. Massale berichtgeving rond de gevaren van het internet, zorgt ervoor dat bepaalde ouderen het gebruik ervan beperken of er zelfs helemaal van wegblijven.

Een sensibiliserings- of opleidingsaanbod dat aan deze uitdaging tegemoet komt, raakt onderwerpen aan zoals: hoe werkt het internet, welke gegevens worden opgeslagen, wat is het belang van wachtwoorden en waarom zijn apps al dan niet betrouwbaar. Leg de focus dus vooral op de mogelijkheden, veerkracht en digitale weerbaarheid. En niet op de valkuilen en de risico’s.

Echte, offlinehulp

Voor ouderen is het belangrijk dat ze hulp kunnen inschakelen: echte, offlinehulp. Vaak staat informatie over hoe je moet werken met een tool op een website of in een app. Dat is voor sommigen een te grote drempel.

Iemand in ons onderzoek zei: “Banken geven je een kaartlezer mee en dan moet je je plan trekken. Mensen zijn vaak bang om dingen verkeerd te doen, maar kunnen niemand om hulp vragen.” Lokaal werken is daarom belangrijk, via bijvoorbeeld lokale dienstencentra of ouderverenigingen die offlinevorming aanbieden.

‘Banken geven je een kaartlezer mee en dan moet je je plan trekken.’

Sommigen vragen hulp of informatie in computer- en telefoonwinkels. Ze ervaren dat veel winkels enkel aan winst denken, en dus geen tijd willen of kunnen maken om klanten te helpen.

Veel ouderen schuiven de verantwoordelijkheid voor het gebruik van digitale diensten door naar hun netwerk, kinderen of partner. Maar niet iedereen kan rekenen op hulp van naasten om digitale problemen op te lossen. Bovendien, hoe kostbaar deze vorm van ondersteuning ook is, het creëert een vorm van afhankelijkheid. Dat is iets waar veel ouderen het moeilijk mee hebben.

Ouderen versterken

Hoe kunnen we ouderen zelf versterken, zodat ze geen beroep moeten doen op hun digitaal vaardig netwerk? Enkele voorbeelden van specifieke diensten die senioren kunnen gebruiken zijn 123digit, Beego, Schoonepc.nl, Cursus Seniorweb en Seniorennet. Er is ook een groot aanbod van opleidingen en cursussen, van onder meer CVO’s, Ligo, Qrios en Okra, maar toch bereikt dit de doelgroep vaak niet.

Daar zijn heel wat redenen voor, blijkt uit ons onderzoek. Zo zijn veel cursussen betalend, is het aanbod te beperkt of niet op de doelgroep gericht, vereist het verplaatsing en veel tijd of is het aanbod eenvoudigweg onbekend. Bovendien gaven sommige ouderen aan dat ze zich schamen en bang zijn dat ze niet zullen kunnen volgen.

‘Bevorder in de eerste plaats de zelfredzaamheid.’

Wil je zelf de handen uit de mouwen steken om ouderen digitaal vaardig te maken? Bevorder dan in de eerste plaats hun zelfredzaamheid. Op het internet kan je enorm veel info terugvinden over hoe je moet werken met digitale tools. Leer senioren daarom zelfstandig zoeken op het internet. Zo kunnen ze zelf hun weg vinden als ze op een probleem botsen en geen netwerk hebben om op terug te vallen.

Anders leren

Men is nooit te oud om te leren. Maar ouderen leren op een andere manier dan bijvoorbeeld jongeren. Ze verwerken kennis anders.

Waar moet je op letten als je ouderen nieuwe digitale vaardigheden wil leren? Belangrijk is om te vertrekken vanuit je eigen ervaringen als lesgever. Zeg bijvoorbeeld: “Ik heb dit probleem voorgehad. Hoe lossen we dit op?” Het verhoogt de herkenbaarheid en geeft hen tegelijk het gevoel dat ze niet de enige zijn die ergens mee worstelt.

‘Zeg: “Ik heb dit probleem voorgehad. Hoe lossen we dit op?” Het verhoogt de herkenbaarheid.’

Als de trainer een ervaringsdeskundige is, blijft de informatie sneller hangen. De communicatie verloopt vlotter, omdat de docent van dezelfde leefwereld komt. De drempel om hulp te vragen aan een ‘gelijke’ is ook minder hoog: ouderen gaan sneller bij elkaar te rade dan bij een expert.

Ook visualisaties vormen een meerwaarde: toon hoe bepaalde zaken eruitzien, of deel je scherm. Zorg daarnaast voor veel herhaling zodat de kennis blijft hangen. Als het een online sessie is, kan je overwegen om de sessie op te nemen zodat de deelnemers de informatie achteraf kunnen herbeluisteren.

Verveling en frustratie

Werken met een stappenplan is een andere tip. Hiermee kan je heel concreet op papier zetten wat de verschillende stappen zijn om tot een bepaald doel te komen. Laat ouderen zelf met vragen komen en werk op maat. Laat ze onderling discussiëren en zaken uitleggen aan elkaar. Zo blijft de motivatie en zin om bij te leren hoog genoeg.

Lees ook

Waarom Facebook en Playstation zo belangrijk zijn voor mensen met een beperking

En tot slot start je beter een niveau te laag dan een niveau te hoog. Je zelfvertrouwen verhoogt als je onderschat wordt. Let wel op voor verveling en frustratie als het niveau veel te laag is. Je kan mensen van hetzelfde niveau bijvoorbeeld samen indelen in groepjes. Zo wordt iedereen voldoende uitgedaagd en heeft niemand het gevoel dat ze helemaal niet kunnen volgen.

Kansen

Op vlak van digitale vaardigheden is er een enorme diversiteit onder senioren. Toch mogen we niet onderschatten dat het voor een grote groep moeilijk is om op de digitale trein te springen.

Want digitale technologie biedt enorm veel kansen, ook voor ouderen. Het is dus belangrijk om deze groep mee aan boord te krijgen.  Of zoals een deelnemer in ons onderzoek zei: “Je kan niet meer zonder. Het is een noodzakelijk kwaad, maar het woord ‘kwaad’ is niet meer op zijn plaats. Je moet het als een geschenk zien.”