Achtergrond

Mensen met Afrikaanse roots over racisme: ‘Veel mensen zwijgen en doen niks’

Evodia Uggi, Griet Bonne

Mensen met Afrikaanse roots botsen op discriminatie en racisme. Sankaa overkoepelt organisaties verbonden aan de Afrikaanse gemeenschappen in België. Zij brachten dat racisme via onderzoek in beeld: “Zwarte mensen zijn bang.”

Sankaa

© Unsplash / Lilian

Harde en dagelijkse realiteit

Over racisme tegen mensen met Afrikaanse roots bestaat in België weinig onderzoek. Wat vooral ontbreekt, is de stem van de mensen zelf. Met het onderzoek ‘Racisme ontrafeld’ brengt Sankaa daarin verandering. Sankaa is een sociaal-culturele vereniging die verenigingen van de Afrikaanse gemeenschappen overkoepelt.

‘Plots vroeg de leraar me waarom ik zwart was. Ik voelde me vernederd en geschokt. Ik wist niet wat ik moest antwoorden.’

Het onderzoek brengt niet alleen de verschillende vormen van discriminatie en racisme in beeld, maar toont ook hoe slachtoffers dit ervaren.

Al liggen kwetsende reacties vaak verscholen op kleine plaatsen en onverwachte momenten, toch hebben ze een grote impact op mensen. Een eerste getuigenis drukt dat krachtig uit: “In de lagere school voelde ik me anders omdat ik in de klas de enige zwarte leerling was. Plots vroeg de leraar me tijdens de les waarom ik zwart was. Ik voelde me vernederd en geschokt. Ik wist niet wat ik moest antwoorden.”

In totaal deelden 410 mensen met Afrikaanse roots hun verhaal. De meeste verhalen komen van mensen tussen de achttien en zestig jaar oud. Minderjarigen en 60-plussers zijn minder vertegenwoordigd. Om die vele verhalen te verzamelen en verwerken, gebruikten we ‘Sensemaking’: een methodiek die moeilijk meetbare thema’s zoals veerkracht, inclusie, empowerment of racisme in kaart brengt.

Geen vacature voor poetsvrouw

Al die verhalen leveren één voor één pakkende getuigenissen op.

“Op een dag ging ik naar een poetsbureau om te vragen of ik een poetsdienst bij mij thuis zou kunnen hebben. Van de vrouw die aan de balie zat, kreeg ik geen goedemorgen. Ze keek even opzij en zei kortaf: ‘Sorry mevrouw, momenteel zoeken we niemand, er zijn geen vacatures voor poetsvrouwen.’”

“Dat incident verknalde mijn dag. Witte mensen denken dat zwarte mensen alleen maar kunnen poetsen. Jammer dat wij voortdurend door hen beoordeeld worden, enkel op basis van onze kleur. Ze doen geen moeite om naar ons te luisteren.”

Meeste incidenten op werkvloer

Het startpunt van het onderzoek was altijd zo’n persoonlijk verhaal. Om dat te vertellen, kreeg iedereen dezelfde vraag: ‘Kan je een recente situatie beschrijven uit jouw leven waarin je voelde dat je anders behandeld of uitgesloten werd? Wat gebeurde er precies? Waarom is deze ervaring je bijgebleven en wat heeft het met jou gedaan?’

Vervolgens werd gevraagd of mensen dat incident ook ervaarden als racisme. De helft van de mensen bevestigde dat hun verhaal over racisme gaat, de anderen spraken over kleineren/vernederen, bevooroordeeld zijn/vooroordelen, onrechtvaardigheid en stigmatisering.

De meeste incidenten spelen zich af op de werkvloer, gevolgd door de publieke ruimte, de school en in de eigen familie. Opvallend: er werden bijna geen verhalen verteld die zich online afspelen of op sociale media. Dat heeft wellicht te maken met de lage participatie van jongeren aan dit onderzoek.

Enkel de afwas

Een vrouw vertelt hoe ze in haar job het slachtoffer werd van racisme. “Toen ik in België aankwam, moest ik klusjes doen om te overleven. Ook mijn man had geen goede baan. Enkele jaren later besloot ik een opleiding te volgen voor chef-kok. Ik was trots toen ik afstudeerde.”

‘Niemand durfde naar de baas stappen, uit angst voor ontslag.’

“Na een lange zoektocht werd ik aangenomen in een viersterrenhotel in Brussel. Helaas was mijn vreugde van korte duur: ik mocht enkel groenten snijden en afwassen. Naast mij stonden steeds dezelfde mensen: zwarte Afrikanen. Ondanks mijn koksdiploma, mocht ik nooit achter het fornuis staan of contacten hebben met klanten.”

“Wij, Afrikanen die de afwas deden, begonnen er onderling over te praten. Maar niemand durfde naar de baas stappen, uit angst voor ontslag. Op een dag trok ik mijn stoute schoenen aan. Ik vroeg de baas waarom er enkel zwarte medewerkers aan de afwasmachine stonden. Hij zei: ‘Zo is dat nu eenmaal. Je bent hier om te werken, niet om vragen te stellen.’”

Waardeloos diploma

“Door dat gebrek aan respect en waardering, hield ik een tijdje later die job voor bekeken. Die ervaring ondermijnde mijn vertrouwen in witte mensen. Alsof dat nog niet genoeg was, nam ook mijn man alle illusies weg: ‘Je bent zwart en dus zal je altijd witte mensen tegenkomen die niets geven om je diploma. Eigenlijk is je diploma waardeloos.’”

‘Ik verwijt mijn collega’s dat ze me niet steunden.’

“In mijn geboorteland heb ik dat nooit meegemaakt. Als andere mensen naar ons land komen, verwelkomen en respecteren we ze. Waarom wordt er hier dan op ons neergekeken? Ik verwijt mijn collega’s dat ze me niet steunden toen ik verhaal ging halen. En ik heb medelijden met de andere zwarte mensen die er bleven.”

Er alleen voor staan

Deze vrouw reageerde zelf op het racisme, maar ervaarde dat ze alleen stond. Die ervaring komt terug in vele getuigenissen: meer dan de helft ervaart op het moment zelf of nadien geen steun. Toch hopen mensen bij incidenten dat omstaanders of leidinggevenden het incident erkennen en erop reageren. Als andere mensen mee op reageren op racisme, snijdt de kwetsing vaak minder diep.

Dezelfde stilte zien we aan de kant van de slachtoffers: veel mensen zwijgen en doen niks. Na een vieze blik, kwetsend sollicitatiegesprek of luide scheldtirade staan ze perplex. Mensen zijn te gechoqueerd zijn, ondergaan de situatie omdat ze de juiste woorden niet vinden. Gevoelens van boosheid, machteloosheid en verdriet worden onderdrukt: “Ik ging gewoon weg uit het café”, “Ik keek de dokter aan en verliet het kabinet”, “We lieten het zo, ik keek en luisterde zonder te reageren.”

Wie discriminatie of racisme ervaart, deelt dat ook weinig met anderen. Een grote groep houdt de ervaring voor zichzelf of deelt ze enkel met familie, vrienden, de kerkgemeenschap of organisaties van en voor mensen van Afrikaanse afkomst.

Van het kastje naar de muur

Mensen zoeken steun waar ze vertrouwen voelen. Daarom kloppen ze vooral aan bij mensen uit eigen kring en veel minder bij politie en justitie. Slechts één op tien dient een melding of klacht in bij officiële instanties zoals de politie, UNIA, de werkgever of vakbond. En klachten gaan dan vooral over incidenten waarbij mensen zich fysiek of mentaal zeer onveilig voelen tot zelfs vrezen voor hun leven.

‘Mensen zoeken steun waar ze vertrouwen voelen.’

Mensen zijn ook slecht geïnformeerd over hun rechten als slachtoffer van discriminatie of racisme. Ze weten ook niet goed waar ze klachten kunnen indienen. Geen enkele getuigenis vermeldt dat de melding of klacht werd opgevolgd. Komt wel vaak terug: van het kastje naar de muur gestuurd worden. Instanties schuiven de verantwoordelijkheid om de klacht te behandelen aan elkaar door.

Zwarte mensen zijn bang

We peilden ook naar de impact van deze ervaringen. Veel mensen zijn hun ‘sense of belonging’ verloren, waardoor ze zich minder verbonden voelen met de samenleving. Dit onthechte gevoel heeft invloed op het vertrouwen in officiële instanties die na ervaringen van racisme of discriminatie belangrijk kunnen zijn.

“Zwarte mensen zijn bang voor politie, bang op de trein, bang voor de vieze blikken van hun buren, bang om ’s nachts alleen over straat te lopen, bang dat je kinderen niet veilig zullen thuiskomen, bang dat jouw witte man je kinderen van je afpakt, gewoon omdat hij dat kan. Als zwarte moeder werk ik hier en betaal ik hier, net zoals iedereen, belastingen. Toch voel ik mij hier niet veilig, niet thuis.”

Hoe kan het anders?

Hoe denken mensen in de toekomst met gelijkaardige situaties om te gaan? Of nog beter: hoe kunnen ze voorkomen worden?

Veel mensen met Afrikaanse roots mikken in eerste instantie op wat ze zelf in handen hebben: het versterken van de weerbaarheid en het ontwikkelen van eigen copingmechanismen. Ze blijven’s nachts weg van de straat of nemen nooit alleen metro of bus. Voor de verwerking van racisme gaan ze op zoek naar hulp.

‘Discriminatie en racisme zitten diep geworteld in onze samenleving.’

Maar mensen hebben ook de hoop en verwachting dat beleidsmakers positieve acties ondernemen om de diversiteit in de maatschappij beter te weerspiegelen. Dat kan door in het onderwijs bijvoorbeeld komaf te maken met het eurocentrisme dat vertekenend en kwetsend kijkt naar mensen uit vroegere koloniale gebieden. Ook, maar volgens de deelnemers minder belangrijk in dit rijtje: het strenger bestraffen van racisme.

Eindig verhaal

De veelheid aan persoonlijke verhalen van kwetsing en kwetsbaarheid leggen een pijnlijke realiteit bloot: discriminatie en racisme zitten diep geworteld in onze samenleving.

De gevolgen voor de slachtoffers zijn groot. De combinatie van dagelijkse en vaak subtiele vormen van micro-agressie met meer systematische uitsluitingsmechanismen op werkvloer, de school of in een vereniging, weegt zwaar door.

Tegelijk toont dit onderzoek ook de daadkracht, vastberadenheid en grote veerkracht bij mensen met Afrikaanse roots die dit racisme ervaren, vaak al vanaf jonge leeftijd. Als iedereen – ook witte mensen – die dynamiek helpt versterken, dan kan dit racisme een eindig verhaal worden.

Reacties [7]

  • Marie-Rose

    sorry, ik denk dat ik me moet verontschuldigen. Ik ben blank en door anders gekleurde buren gediscrimineerd. zij vonden dat ik als alleenstaande vrouw geen recht had op een appartement. zij lieten me weten dat er eigenlijk geen ouderen moeten wonen in die appartementen. zij vonden dat ik maar moest poetsen als er iets vuil lag in de gemeenschappelijke gang, zoals nadat zij hadden laten beerruimen, kwam ze bij mij bellen. Nadat er enkele dode vliegen lagen idem. commentaar op mijn kleding enz (ik ben uiteindelijk verhuist)en ook de sociale verhuurfirma is erg veranderd tegenover hun huurders. Wie weinig huishuur betaald moet niet meer rekenen op herstellingen, onderhoud, daar speelt kleur echt geen rol meer. dikwijls is pestgedrag en discriminatie niet kleurgericht, maar eerder tegen mensen die anders zijn. anders gekleed, niet geschoold, minder rat van tong. Het is vooral het anders zijn dat reacties uitlokt denk ik .

  • Sofie

    Deze tekst maakt me wat triest. Hij klinkt zo algemeen negatief. Hopelijk wordt er ook ingezien dat veel mensen het wel goed voorhebben met personen van gelijk welke afkomst.
    Racisme zal ik zeker niet minimaliseren. Het komt nog veel te vaak voor tot mijn diepe spijt!
    Als sociaal werker in de verhuur van sociale woningen kom ik hier dagelijks mee in contact.
    Ook in omgekeerde richting. Ik krijg vaak het woord racist naar het hoofd geslingerd. Dit meestal omdat ik gewoon de wetgeving – regelgeving toepas. Bv. indexering huurprijs, factuur ontstoppingsdienst, factuur herstelling kookplaat, lek door het niet vervangen van siliconevoegen, muizenplaag, bepaalde bevolkingsgroepen of geloof die niet naast elkaar willen wonen, .. vele voorbeelden van zaken waardoor ik racist wordt genoemd. Spijtig toch? Ik hoop dat we in de (nabije) toekomst naar een samenleving gaan met respect voor elkaar los van huidskleur of geloofsbeleving. Ik blijf hoopvol en blijf reageren als ik racisme zie of hoor!

  • Opvoeder in toffe school

    Leerling werpt een pennenzak door de zaal.
    Ik hef mijn arm op en zeg: “buiten”
    – Leerling: “Da’s racisme! Is het omdat ik bruin ben?”
    – Ik (toezichthoudster): “Nee hoor, we gooien op school niet met gerief.”

    Nooit meer voorgevallen met die leerling…

  • Jan

    Beste Stanley,
    Als je klikt op de link naar het volledige rapport, vind je ook een link naar vragen en ondersteuning. Dat lijkt me een goed begin.
    Veel succes,
    Jan

  • Stanley Dankfort

    Ik las nieuwsgierig het artikel en dacht dat ik antwoord zou vinden op mijn vragen en situatie maar dat is niet zo.Ik dacht dat ik te weten zou komen wat ik precies kan doen want werd op de werkvloer racistisch bejegend 7 maanden geleden en zit nog steeds niet lekker in mijn vel.
    Ik heb het gerapporteerd bij mijn leidinggevende en een paar andere instanties. Ik heb het gevoel dat ik aangehoord word maar er gebeurd verder niets met mijn melding.
    Kan iemand mij zeggen wat ik moet doen of waar ik terecht kan voor mijn klachten. Ik ben boos en wil niet altijd boos blijven. Ik ben vooral niet bang om stappen te ondernemen en wil hetgeen mij aangedaan is niet zo laten.

    • Marie-Rose Vranken

      Ik ben blank en getrouwd geweest met een

      Congolees. Mijn zoon is gehuwd met een Congolese ,de kinderen hebben de kleur van hun mama over genomen en over racisme daar kan ik wel over meepraten. De jongste is nu 18 en heeft nog steeds problemen door het pesten op school ZELFS door de lerares van de klas. Stond vooraan in de klas en de leerlingen mochten met haar lachen. Pesten op school is het thema de laatste tijd maar niemand speekt over pesten van de leeraren !!! Een bezorgde grootmoeder.

We zijn benieuwd naar je mening!
Blijf hoffelijk, constructief en respectvol

 

Elke reactie wordt gemodereerd. Lees hier onze spelregels. Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd.