‘Gendergelijkheid binnen gezinnen is goed voor iedereen’

Goed voor iedereen

Uit onderzoek blijkt dat een meer evenwichtige rolverdeling in het huishouden goed is voor het hele gezin. Als vaders delen in zorg en huishouden, doen hun kinderen het beter op school. Vaders die meer emotioneel en praktisch betrokken zijn bij de opvoeding van kinderen, hebben betere relaties met hun kinderen.

‘Van een gedeelde verantwoordelijkheid is nog geen sprake.’

In zulke gezinnen zijn ook vrouwen gelukkiger en gezonder. Ze voelen zich gesteund bij het combineren van gezin en betaald werk. Gedeelde zorg verhoogt de kansen op een professionele carrière van vrouwen, wat hen financiële onafhankelijkheid, een sociaal netwerk en voldoening geeft. En waar zorg gedeeld wordt, zijn ook relaties tussen partners meer stabiel.

Op de goede weg, maar geen trendbreuk

Ondanks die positieve effecten van gendergelijkheid in gezinnen, is de weg nog lang.

Mannen en vrouwen combineren betaalde en onbetaalde arbeid anders. Vrouwen spenderen wekelijks gemiddeld negen en half uur meer aan huishoudelijke taken en de zorg voor de kinderen dan mannen. Mannen spenderen per week gemiddeld zes uur meer van hun tijd aan betaalde arbeid, maar ze hebben gemiddeld ook zes uur meer vrije tijd dan vrouwen. Bij vrouwen is die vrije tijd van mindere kwaliteit omdat hij voortdurend onderbroken wordt.

Plaatsen we de cijfers in een historisch perspectief, dan zien we dat mannen vandaag meer betrokken zijn bij het huishouden en de opvoeding dan vroeger. Maar we zien geen trendbreuk. Van een gedeelde verantwoordelijkheid is nog geen sprake.De BOA-quote bevestigt dit. Deze quote geeft de verhouding weer tussen het volume van betaalde en onbetaalde arbeid. De verschillen zijn hallucinant. Gemiddeld besteden mannen 54 procent van hun arbeid aan betaalde arbeid, bij vrouwen is dat 32 procent. Globaal nemen vrouwen twee derde van de onbetaalde arbeid voor hun rekening.

Ongelijkheid tussen gezinstypes

We spreken hier over vaders en moeders. Maar voor alle duidelijkheid: niet elk gezin bestaat uit een heterokoppel met twee kinderen. Ook voor andere gezinssamenstellingen is gendergelijkheid een belangrijk issue.

Eén op de vijf gezinnen is eenoudergezin. In ruim acht op de tien eenoudergezinnen staat een moeder aan het hoofd van het gezin. Meestal staat ze daar ook alleen in voor de opvoeding van de kinderen. Werkende alleenstaande moeders ervaren het genderonevenwicht nog meer uitgesproken dan werkende vrouwen die met een partner samenwonen. In tweeverdienersgezinnen kan de partner een bron van steun zijn en een buffer voor combinatieconflicten tussen werk en gezin.

‘Werkende alleenstaande moeders ervaren het genderonevenwicht nog meer.’

Vrouwen met een migratieachtergrond zijn extra kwetsbaar omdat ze vaak een beperkt sociaal netwerk hebben dat een deel van de informele zorg op zich kan nemen.Timmers, M. (2020), ‘De combinatie van gezin en arbeid’, in Emmery, K. e.a. (red.), In verband met gezinnen, Antwerpen, Garant, 214.Eerste generatie nieuwkomers maken veel minder gebruik van verlofstelsels, kinderopvang en kinderzorg. Ze zijn vrouw, hebben migratieroots en worden daardoor dubbel gediscrimineerd.

Sleutel aan de context

Gendergelijkheid binnen gezinnen is goed voor iedereen. Toch blijven er grote verschillen. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat gezinstaken beter verdeeld worden tussen vrouwen en mannen?

Ingesleten gewoontes en platgetreden paden verander je niet door aan mensen beleefd te vragen om hun routine te doorbreken. Je moet ook de context veranderen.

Het verlofsysteem is een goed voorbeeld. Zoomen we binnen dat verlofsysteem in op het ouderschapsverlof, dan zien we een grote genderongelijkheid: 70 procent van het ouderschapsverlof wordt opgenomen door vrouwen. Willen we dat veranderen, dan moeten we sleutelen aan dat stelsel zelf.

Design van ouderschapsverlof

Vaders en alleenstaande ouders gaan alleen maar meer ouderschapsverlof opnemen als we ingrijpen op de drempels om dat verlof op te nemen. Het design van het verlof bepaalt wie het opneemt.

Lees ook

‘Ideale papa komt niet in de plaats van mama’

Het ouderschapsverlof is een individueel, niet overdraagbaar recht: de ene partner kan zijn recht op ouderschapsverlof niet doorschuiven naar de andere partner. Vanuit gendergelijkheid is dat een goede zaak: mannen nemen meer ouderschapsverlof op wanneer het specifiek voor hen gereserveerd wordt dan wanneer het op gezinsniveau wordt toegekend.

Nog een positief element: het ouderschapsverlof kan je flexibel opnemen. Zo beperk je een financiële terugval en is het makkelijker te combineren met een betaalde baan. Dit lijkt vooral voor mannen een belangrijke voorwaarde te zijn.

Zweden

En ook het bedrag van de uitkering bepaalt wie het ouderschapsverlof opneemt. Dat is laag en ontoereikend voor gezinnen met lage inkomens, waaronder veel eenoudergezinnen. Gevolg: zij maken nu amper gebruik van dit ouderschapsverlof.

‘Genderongelijkheid zit niet voor eeuwig gebeiteld in onze samenleving.’

Ook de toegankelijkheid van het ouderschapsverlof bepaalt wie er gebruik van maakt. In Zweden wordt het verlof automatisch toegekend. Je moet administratief meer moeite doen om het niet op te nemen dan er wel gebruik van te maken. De norm wordt gezet: elke ouder neemt ouderschapsverlof op. Als je wil afwijken, moet je daarvoor inspanningen doen.

Dit voorbeeld van ouderschapsverlof toont dat genderongelijkheid niet voor eeuwig gebeiteld zit in onze samenleving. Je kan verlofstelsels zo ontwerpen dat ze gendergelijkheid bevorderen.

Systeemfout

Maar er is nog meer aan de hand. Gezinsbeleid gaat niet alleen over slimme maatregelen die gedragsverandering stimuleren. Een complex probleem zoals genderongelijkheid wijst vaak op een systeemfout.

Graaf je bij de analyse van genderongelijkheid diep genoeg, dan bots je op spanningen op vlak van arbeid. Genderongelijkheid in gezinnen heeft alles te maken met de ongelijke verdeling van betaalde en onbetaalde arbeid. De systeemfout is dat we enkel oog hebben voor betaalde arbeid. Onbetaalde arbeid blijft een grote blinde vlek.

‘Wie strijkt er de hemden en kookt voor viroloog Steven Van Gucht? Zijn buurvrouw.’

Toch is het dankzij onbetaalde zorg en huishoudelijke werk dat mensen dagelijks met energie naar hun betaald werk kunnen gaan. Wie strijkt er de hemden en kookt voor viroloog Steven Van Gucht? Zijn buurvrouw.

Onbetaalde arbeid heeft een prijs

Decennialang werd deze onzichtbare arbeid vaak als vanzelfsprekend genomen. Achter de gevels stond een heel leger informele vrouwelijke zorgers klaar. Onbetaalde arbeid had lang geen prijs op de markt en leek daarom niet schaars.

Dat stille vrouwelijke leger slinkt, omdat vrouwen de laatste decennia buitenhuis en langer gaan werken. De betaalde arbeidstijd steeg op gezinsniveau, de druk om dat te combineren met de zorg voor het gezin ook. Vooral vrouwen vangen deze druk op, omdat hun aandeel in zorg en huishouden veel groter blijft in vergelijking met het mannelijk aandeel.

‘Arbeidsduurvermindering gaat in tegen ons arbeidsethos.’

Willen we genderongelijkheid binnen gezinnen structureel aanpakken, dan moeten we ingrijpen op arbeidstijd. Wil je dat ook vaders in het gezin meer zorg opnemen? Dan is arbeidsduurvermindering een werkzame oplossing. Want als minder betaald werk de norm wordt, krijgen mannen meer de kans om zorgtaken op te nemen en vrouwen de kans om een volwaardige professionele loopbaan uit te bouwen.

30-urenwerkweek

Voor vrouwenorganisatie Femma waren dat overtuigende argumenten om in 2019 te experimenteren met een 30-urenwerkweek. Dat initiatief lokt veel reacties uit. Pleiten voor arbeidsduurvermindering -en die vervolgens ook doorvoeren- gaat in tegen ons arbeidsethos. Men vreest zand in de economische machine.

En toch: bij structurele problemen is het belangrijk om na te denken over structurele oplossingen. Die zijn vaak out of the box en dus niet mainstream. Lopend onderzoek moet evalueren hoe en waar die 30-urenweek een sprong voorwaarts is. Het is nog even wachten op de resultaten. Alvast een tip van de sluier: wij zijn enthousiast.