‘Een hoofddoek zou geen big deal mogen zijn’

Verbod op religieuze tekens

Net voor de zomervakantie lieten verschillende Vlaamse hogescholen en universiteiten via sociale media weten dat studenten met hoofddoek welkom zijn. De uitnodiging is duidelijk: “Je bent van harte welkom, met of zonder hoofddoek.” Er wordt gesproken over inclusief onderwijs, ruimte voor religieuze diversiteit, actief pluralisme en lekker aandoen waar je je goed in voelt.

Het hoger onderwijs reageerde daarmee  op de uitspraak in juni van het Grondwettelijk Hof dat oordeelde dat een verbod op religieuze tekens in een Brusselse hogeschool toch gegrond is. Vijf studenten van die hogeschool trokken in 2017 naar de rechter omdat ze het hoofddoekenverbod op hun school discriminerend vonden. Het Grondwettelijke Hof gaf hen ongelijk.

‘Je bent welkom, met of zonder hoofddoek.’

De meeste inrichtende machten van het Vlaamse hoger onderwijs zijn niet van plan om een hoofddoekenverbod in te voeren. Dit is een bewuste keuze, zo blijkt. Vlaamse Hogescholen en universiteiten verkleuren en worden meer divers. Een vanzelfsprekende evolutie, zonder veel ophef.

Tegelijkertijd is er ook een andere evolutie aan de gang in Vlaanderen, maar deze blijft vaak onopgemerkt. Moslimouders en -jongeren volgen niet meer blindelings de traditionele islam maar gaan zelf op zoek naar de bron, de koranteksten en de islamwet. Ze bewandelen hun eigen pad. Ze maken een bewuste keuze om een hoofddoek te dragen, of net (nog) niet.

Een andere insteek

Vlaanderen kende de voorbije tien jaar heel wat debatten over de hoofddoek op school. In het gemeenschapsonderwijs zijn de hoofddoek en andere levensbeschouwelijke kentekens overal verboden. Voor de gemeentelijke, stedelijke, provinciale en vrije scholen is het aan elke school apart om een beslissing te nemen. In veel grote steden laat geen enkele middelbare school een hoofddoek toe. Enkele steden pleiten ervoor om het verbod af te schaffen.

In de debatten gebruiken voor- en tegenstanders grote woorden. Kranten vullen hun pagina’s met principiële discussies over vrijheid van religie, religieuze druk, scheiding van kerk en staat en keuzerecht.

‘Hoe kunnen ouders en leerkrachten jongeren steunen om keuzes te maken?’

Maar er is nog een andere insteek die het debat kan verrijken: de pedagogische invalshoek. Met name: hoe kunnen ouders en onderwijs jongeren steunen om keuzes te maken? Hoe bieden we een positieve en steunende omgeving die jongeren toelaat om zichzelf te tonen en moeilijke keuzes te maken?

Het antwoord op deze vraag is niet eenvoudig. Als eerste stap in de zoektocht, kan het helpen om jongeren zelf aan het woord te laten. Wij vroegen vier studentes hoger onderwijs naar hun keuze: Ibtissam, Yasmine, Ilayda en Zoë. De vier jongedames maken allen deel uit van In Current, een Genks project van jongeren voor jongeren die talenten willen verbinden.In Current is een vrijwilligersproject van de afdeling Sociale Zaken van Stad Genk.  De diverse groep bestaat uit zeven jongeren die allerlei activiteiten, voor en door jongeren organiseren. In Current focust zich voornamelijk op kinderen en jongeren tussen de 6 en de 25 jaar. Talenten verbinden, is de rode draad van de werking.

‘Ooit wil ik leven zoals de islam voorschrijft’

Yasmine is 20 jaar en derdejaarsstudente orthopedagogie. Als tiener heeft ze nooit een hoofddoek gedragen. “Ik ben gelovig opgevoed. Ik zag mijn ouders bidden, de Koran lezen en naar de moskee gaan. Zelf ging ik met de jongens en meisjes uit de buurt in het weekend naar de koranles. De autochtonen gingen naar de Chiro, wij naar de koranles. Dat was onze vorm van community-building (lacht).”

Sinds februari draagt Yasmine een hoofddoek. “De gesprekken met mijn collega’s tijdens mijn stage, hebben mij aan het denken gezet. We werkten regelmatig samen met moslimouders en -kinderen, maar ik was de enige moslimmedewerker. Dus kreeg ik regelmatig vragen over de islam. In deze gesprekken bracht ik vaak naar voor dat ik later een hoofddoek wil dragen. Ooit wil ik leven zoals de islam voorschrijft. ‘Wat houdt je nu dan tegen?’ vroeg een collega.” Voor Yasmine was dit de trigger om zich verder te verdiepen en te lezen.

‘Ook ouders zijn bang dat de hoofddoek hun dochters minder kansen zal geven.’

“Het was geen gemakkelijke keuze. Wat gaan de mensen denken? Word ik beperkt? Ga ik dezelfde kansen krijgen? Mijn moeder vroeg me of ik het écht wilde. Ook ouders zijn bang dat de hoofddoek hun dochters minder kansen zal geven.”

Zenuwachtig

“De eerste keer in het openbaar met mijn hoofddoek was ik verschrikkelijk zenuwachtig. Het voelde goed voor mij, maar hoe zou mijn omgeving reageren? Ik kreeg vele positieve reacties van docenten, medestudenten. Ook de winkelier waar ik studentenjob deed, was enthousiast.”

“Het was een hele opluchting dat iedereen gewoon bleef doen. Het feit dat ik een positieve en steunende omgeving heb, maakt dat ik de stap heb durven zetten. Ik kreeg maar één negatieve reactie die ik aan mijn hoofddoek link. Een klant in de winkel waar ik werkte, vroeg mij of ik Nederlands sprak. ”

Keuze voor jezelf

Ibtissam is 20 jaar, studente sociaal cultureel werk en draagt geen hoofddoek. “Maar ik heb er vaak aan gedacht om het wel te doen. Tegelijkertijd voel ik me er nog niet klaar voor. Ik wil eerst nog enkele andere zaken op een rijtje zetten. Wat betekent de islam voor mij? Niemand is de perfecte moslim, ik wil wel stappen in de richting zetten. Ooit zal ik de keuze maken om wel een hoofddoek te dragen.”

Op de vraag of ze een hoofddoek zou dragen als haar man het vraagt reageert ze verontwaardigd: “Nee! Dat mag ook niet volgens de islam. Noch je man, noch je omgeving mag je dit opleggen, maar ze mogen je wel aanmoedigen. Je moet het voor jezelf doen, niet voor anderen. De keuze om een hoofddoek te dragen moet een eigen keuze zijn. Anders doe je dit niet met de juiste intentie.”

Verplicht

Ibtissam, Yasmine en Ilayda kennen geen meisjes die verplicht worden om een hoofddoek te dragen. “Die zullen er wellicht zijn. Vroeger gebeurde dit meer. Dochters kregen de boodschap om een hoofddoek te dragen, punt uit. Zonder uitleg. Maar jongeren zijn nu meer belezen, gaan in discussie en nemen hun eigen beslissingen.”

‘Jongeren zijn nu meer belezen, gaan in discussie en nemen eigen beslissingen.’

Ilayda, 25 jaar en studente maatschappelijk werk licht toe: “Mijn moeder heeft op latere leeftijd beslist om een hoofddoek te dragen. Het staat haar en ze straalt ermee. Ik draag geen hoofddoek en zal dit wellicht nooit doen.”

“Een goed mens zijn is voor mij belangrijk. Voor mij zegt een hoofddoek niet of ik een goede moslim ben of niet. Ik zie voor mezelf de voorschriften, zoals bidden, vasten en aalmoezen geven los van elkaar. Ik weet van mezelf ook dat ik de voorschriften niet zou volhouden. Ik ga te graag uit en hou van lichte kleedjes in de zomer.”

Geen big deal

“Een hoofddoek zou geen big deal mogen zijn, maar iets doodgewoons”, vervolgt Ibtissam. “De een voelt zich goed in spannende kledij, de ander in losse kledij, nog een ander met een hoofddoek. Wat je ook doet, je moet je comfortabel voelen in je keuze.”

“Er zijn meisjes die het heel oncomfortabel vinden om hun hoofddoek af te zetten. Nu de zomer en de onlinelessen voorbij zijn, zullen veel meisjes in het secundair hun hoofddoek weer moeten afzetten. Op 12 jaar ben je wel klaar om je studierichting te kiezen, maar blijkbaar niet om te kiezen of je een hoofddoek draagt.”

Positiviteit

Zoë, 21 jaar en laatstejaarsstudent sociaal werk, is zelf niet gelovig en ook niet gelovig opgevoed. “Ik heb wel van mijn ouders een groot respect meegekregen voor mensen die anders denken. Praat met je ouders en je omgeving over wat je belangrijk vindt.” Zoë gelooft dat wie goed doet, goed terugkrijgt. “Wie positief is ingesteld, krijgt positiviteit terug.”

Zoë vraagt Yasmine: “Heb je het gevoel dat als je een hoofddoek draagt, je ook een stuk een vertegenwoordiger bent van de moslims?”. Yasmine wikt en weegt haar woorden: “Misschien wel, ik wil niet diegene zijn die mensen een verkeerd idee doet krijgen over moslims.”

‘Ik wil leren en werken in een omgeving die me accepteert om wie ik ben.’

Yasmine zou niet stoppen met haar opleiding als er een hoofddoekenverbod zou zijn. “Dat is geen optie voor mij. Onderwijs is belangrijk, dat heb ik ook van thuis meegekregen. Maar ik zou me niet meer op mijn gemak voelen op school. Ik wil leren en werken in een omgeving die me accepteert om wie ik ben.”

Keuzevrijheid

De keuzevrijheid thuis waarvan deze studentes getuigen, wordt ook bevestigd door onderzoek. Ouders van Turkse en Marokkaanse achtergrond van tieners en prille twintigers groeiden veelal zelf in Vlaanderen op. Dat betekent dat hun kinderen inmiddels van de derde generatie zijn.

Uit gespreksessies met oudersGesprek met ouders over levensbeschouwelijke diversiteit, Lokaal Overleg Platform Basisonderwijs Genk, 2018. en onderzoek van de Fontys hogeschool blijkt dat ouders vandaag meer open zijn en meer bespreken met hun kinderen, dan zij zelf als kind hebben ervaren.

‘Kinderen kan je niet dwingen in keuzes, dat heeft geen zin.’

In de woorden van een moeder: “Kinderen kan je niet dwingen in keuzes, dat heeft geen zin. Je kan wel voorleven, kennis laten opdoen en hopen dat ze de juiste keuzes maken.” Ouders leren kinderen kritisch te denken. Dat is momenteel erg belangrijk omdat jongeren geconfronteerd worden met niet-islamitische normen en waarden, bijvoorbeeld over alcoholgebruik. Ze moeten daarin keuzes maken.

Opgroeien is moeilijker

Veel ouders vinden dat opgroeien als moslim nu veel moeilijker is dan vroeger. Vroeger was het duidelijk: thuis ben je Marokkaan of Turk, op school pas je je aan. Er was geen discussie, geen grijs gebied en geen overlapping. Je hoefde geen verantwoording af te leggen aan de buitenwereld over hoe je leefde of de keuzes die je maakte.

Deze ruimte lijkt er nu veel minder te zijn. Zowel ouders als hun kinderen voelen zich begrensd als gevolg van maatschappelijke druk, het politieke debat en ervaren discriminatie op school en op straat.  Ouders zijn bezorgd dat een hoofddoek hun dochters minder kansen zal geven en spreken dit ook zo uit.

‘Kinderen zien hoe ouders met situaties omgaan.’

Tegelijk stellen ouders zich de vraag: “Wat geef ik mijn kind mee?”. Want kinderen zien hoe ouders met situaties omgaan. Dat zorgt voor een extra complexe ontwikkelingstaak. Een moeder verwoordde het zo: “Het is niet makkelijk, maar hierin is de kijk van de ouders heel belangrijk. Als een kind thuis zichzelf kan zijn, dan zal hij buiten ook heel makkelijk zichzelf zijn.”

Druk en steun

Wat gaan de mensen denken? Word ik beperkt? Ga ik dezelfde kansen krijgen? Angst voor de reacties van de omgeving, is een belangrijk thema in het gesprek met deze vier studenten.

Ze geven ook aan dat de steun van de omgeving veel betekende: leeftijdsgenoten die het als ‘gewoon’ zien, docenten en werkgevers die zeer duidelijk hun interesse uitspreken en standpunt innemen tegen discriminatie. Het is die positieve en steunende omgeving die jongeren toelaat om zichzelf te tonen en moeilijke keuzes te maken.

‘Het is die positieve en steunende omgeving die jongeren toelaat om zichzelf te tonen en moeilijke keuzes te maken.’

Wie ben ik? Wie wil ik zijn? Hoe anders ben ik dan mijn ouders? Hoe zien anderen mij? Uit de getuigenissen van de studentes blijkt dat identiteit, overtuigingen, waarden en normen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De zoektocht blijft doorlopen in de volwassenheid. De adolescentie mag dan een belangrijke periode zijn in deze zoektocht, maar het is zeker geen eindpunt.

Deze zoektocht naar identiteit heeft ook een impact op het welbevinden. De meisjes spreken over “keuzes waarin je je comfortabel voelt”, “op je gemak zijn op school”, “aanvaard worden zoals je bent”.

Eigen keuzes en verbinding

In dit proces zijn twee elementen cruciaal: ruimte om eigen keuzes te maken een verbinding voelen met een breder systeem.

Hoe kunnen we jongeren een positieve en steunende omgeving bieden die hen toelaat om zichzelf te tonen en moeilijke keuzes te maken? Hoe kunnen we ruimte en verbinding concreet maken? Er is geen simpel antwoord, maar we moeten wel vaststellen dat ‘de juiste keuze maken’ een zoektocht is voor zeer veel jongeren met migratieroots.

‘Tot een minderheid behoren, zorgt voor groter bewustzijn over identiteit.’

Aandacht hebben voor dit dynamisch proces zal dus steeds belangrijker worden. Deze eeuw is de eeuw van diversiteit. Steeds meer jongeren en volwassenen laveren tussen verschillende werelden en zoeken naar hoe ze in de wereld staan.

Lees ook

‘Hoofddoekenverbod maakt moslimmeisjes ongelukkig’

Tot een minderheid behoren, zorgt voor een groter bewustzijn over de eigen identiteit. Je wordt geconfronteerd met de verschillende aspecten van je identiteit: je bent moslim, maar ook student, meisje, dochter, vriendin, stagiaire… Het kunnen verbinden van al deze deelidentiteiten is een extra uitdaging in je identiteitsvorming.

Het succes hangt af van verschillende factoren: persoonlijke aspecten maar ook de mogelijkheden die een omgeving biedt om erin ‘opgenomen’ te worden. Het gevoel van ‘er bij te horen’ is altijd een wederzijds proces tussen de persoon, context, school en maatschappij. Het normaliseren van de hoofddoek kan daar een belangrijk onderdeel van zijn.

Laten we daarom beginnen met geen big deal van de hoofddoek te maken.