Opgesloten in onze informatie-zeepbel

Bannen en verwijderen

In een poging het niveau van de lezersreacties op te krikken, vraagt Het Laatste Nieuws vanaf september 2017 dat lezers zich registreren. Op de sites van De Standaard, De Morgen en Knack kan je niet op nieuwsberichten reageren. Je kan ze wel via sociale media met je achterban delen en er dan je reactie aan toevoegen.

Op Sociaal.Net kan je op alle berichten reageren, maar enkel met opgave van je naam en e-mailadres. Je reactie verschijnt pas na goedkeuring door de redactie.

‘Facebook bant een neonazistische website.’

Die ingrepen in het informatielandschap blijven niet beperkt tot Vlaanderen. Facebook bant, naar aanleiding van de dodelijke rellen in Charlottesville, de neonazistische website Daily Stormer van zijn netwerk. Instragram en Reddit volgden. Google verwijdert uit haar aanbod de Twitter-variant Gab, vooral populair bij de neo-conservatieven van alt-right. En Spotify weert racistische en tot geweld aanzettende muziekgroepen.

Monniken

Het was ooit anders. Er was een tijd waarin je blij was met enkele kruimels informatie die je hielpen om een mening te vormen. Veel verschil maakte dat niet: overleven was belangrijker dan een mening hebben.

Het was de tijd van de middeleeuwen waarin mondelinge informatie domineerde, de tijd van een streng gecontroleerd monopolie op geschreven informatie. “De monniken, die ongeveer 0.5% van de bevolking uitmaakten, waren verantwoordelijk voor 65% tot 98% van de schriftelijke informatie.Milis, L. (1997), Hemelse monniken, aardse mensen, Antwerpen, Houtekiet, 24-25.

Er volgde een tijd waarin je blij was dat je een mening kon vormen over de dingen die ertoe deden. Je kreeg informatie via de krant, de kerk of het Volkshuis, de school van je kinderen, je sociaal netwerk. Dat hielp om een eenduidige richting aan het leven te geven.

De redactie van je krant bepaalde hoe je informatielandschap eruitzag. Je wist dat er anderen waren die anders dachten over de wereld, maar dat waren, ach, ‘de anderen’.

Rijke regenboog

Er kwam dan een periode waarin je vlot toegang had tot meerdere kranten. De stem van de kerk klonk minder luid, de school van je kinderen sprak met meerdere stemmen en in de voetbal- of tennisclub hoorde je als eens een ander gedacht.

‘Overleven was belangrijker dan een eigen mening.’

De wereld werd niet meer wit of zwart, maar kreeg vele kleuren. Geen 50 tinten grijs, maar wel een rijke regenboog.

Echo van je eigen mening

Er was een tijd waarin je blij was dat je jouw visie vlot kon delen met de rest van de wereld. Uiteindelijk had je er veel informatie over, je had er goed over nagedacht. En dus deelde je je mening graag met de rest van de mensheid. Eerst via knullig zelfgebouwde websites die weinig bezoekers trokken, maar al snel via sociale media als Facebook en LinkedIn.

Nu is er dus de tijd waarin nieuwe digitale grenzen gebouwd worden. Het gevaar van die grenzen is groter dan een snuifje selectie. Want ondertussen weet onze computer of tablet wat we graag willen horen. En dus hoor je alleen nog de echo van je eigen meningen.

‘De bandbreedte van meningen die we lezen, wordt kleiner.’

Dat is een verontrustende paradox. Steeds meer informatie is slechts met één muisklik van ons verwijderd. Toch wordt de bandbreedte van de meningen die we lezen kleiner. Met dank aan Google en Facebook. Met dank aan onszelf.

Bubbel

Daarmee bevinden we ons in een informatie-zeepbel of ‘filter bubble’.Pariser, E. (2011), The Filter Bubble: What the Internet Is Hiding from You, New York, Penguin Press.Internet is niet langer een onpartijdige leverancier van informatie, maar doet een selectief en gepersonaliseerd aanbod. Dat is afgestemd op wat bekend is over je politieke voorkeuren, zoekgeschiedenis en sociaal netwerk.

‘Internet is geen open landschap.’

In alle stilte zijn er op internet algoritmes geïntroduceerd die bepalen welke informatie wij te lezen krijgen. En zo is internet niet langer een open communicatielandschap dat informatie en meningen deelt. We krijgen steeds selectiever vooral ons-grote-gelijk-informatie aangeboden. Internet biedt veelal slechts ’information junk food’.Pariser, E. (2011), The Filter Bubble: What the Internet Is Hiding from You, New York, Penguin Press.

Gepersonaliseerde selectie

Gevolg? Als een paar personen op hetzelfde moment dezelfde zoekopdracht uitvoeren in Google, krijgen ze erg verschillende resultaten aangeboden. Of correcter: dezelfde resultaten maar met een totaal verschillende rangorde.

En aangezien velen slechts de eerste of hoogstens de tweede pagina zoekresultaten bekijken, worden we door die rangorde gestuurd.

‘Zoekmachines selecteren informatie.’

Zoekmachines zijn niet langer de objectieve toegangspoort voor informatie. Vandaag bieden miljarden MyGoogles en Facebook-profielen hun gebruikers een gepersonaliseerde selectie van informatie aan. Zij maken die selectie, niet de gebruikers.

Geen verbetering

En wat als ook onze nieuwsmedia zich online voor iedereen gepersonaliseerd aanbieden? Als jij De Morgen of Knack op je scherm leest, krijg je dan hetzelfde te zien als ik? Topics.be belooft je zelfs zo’n gepersonaliseerd nieuwsaanbod, helemaal afgestemd op jouw voorkeuren!

Dat is allemaal niet zo onschuldig als het lijkt. “De onderliggende zaak is dat internet leidt tot veranderingen in de manier waarop we lezen en redeneren, zelfs de manier waarop we denken. Dat is geen verbetering. We verwachten informatie onmiddellijk te vinden. We willen het in hapklare brokken, gepresenteerd op een visueel aantrekkelijke manier – niet langer met klein lettertype in onhandige studieboeken, nee dank u – en we willen dat het ons vertelt wat we wensen te horen.” Nichols, T. (2017), The Death of Expertise, Oxford, Oxford University Press, 111 (eigen vertaling).

Gefronste wenkbrauwen

We kunnen onze wenkbrauwen fronsen en boos richting Silicon Valley kijken.

De realiteit is echter dat we hier dagelijks aan meewerken. In ruil voor het gratis gebruik van handige apps geven we voortdurend persoonlijke informatie vrij. Waar we zijn, waar we graag logeren of uit eten gaan, wat we leuk vinden, welke informatie we op scherm lezen.

Persoonlijke informatie ruilen voor handige toepassingen, het lijkt onschuldig. Een goede deal, want we denken toch niets te verbergen te hebben. Laat je dan verbazen door het boek ‘Je hebt wél iets te verbergen’.Maurits, M. en Tokmetzis, D. (2016). ‘Je hebt wél iets te verbergen. Over het levensbelang van privacy voor iedereen’, Amsterdam, De Correspondent.

Brexit en Trump

In 2016 kregen we twee harde signalen over de gevolgen van deze zeepbellen. Het onverwachte resultaat van het Brexit-referendum was een eerste. Velen waren overdonderd omdat ze nooit de argumenten voor een Brexit hadden gezien, omdat ze nooit het perspectief van de leave-stemmers hadden gezien, nooit in hun informatielandschap hadden vertoefd.

‘Dit gaat niet over censuur.’

De verkiezing van Donald Trump was een tweede signaal. Vanuit de verbazing over Brexit had ik de maanden voor de Amerikaanse verkiezingen mijn digitale leestafel bewust uitgebreid met CNN, FoxNews en andere nieuwsmedia die ik eerder negeerde.

Onwaarschijnlijk hoe de realiteit op al die nieuwsmedia net iets anders wordt voorgesteld. Net iets andere titels boven de artikelen, net iets andere foto’s, soms iets verzwijgen omdat het de mening van je lezers niet bevestigt.

Subtiel

Dit gaat niet over censuur in de klassieke betekenis. Informatie-zeepbellen werken veel subtieler. We blijven gewoon toegang hebben tot alle informatie, maar de vindbaarheid van informatie die aansluit bij onze mening en persoonskenmerken wordt veel groter dan de vindbaarheid van wat ons tegenspreekt.

We nemen snel genoegen met ons-grote-gelijk-informatie. De andere informatie vraagt immers veel meer moeite om op te zoeken. Nog erger wordt het wanneer het bestaan van die andere informatie zelfs erodeert in ons denken.

Lees daarom Sociaal.Net en De Standaard, maar ook Het Laatste Nieuws, ’t Pallieterke of De Wereld Morgen. Surf niet alleen naar BBC News en CNN, maar ook naar FOXNews. En waarom niet naar Breitbart? Lees vooral ook de reacties van lezers, waar die nog ruimte krijgen.

Blind date

In sommige openbare bibliotheken krijgen mensen bij het ontlenen van boeken een tasje mee met daarin een extra boek, een ‘blind date’. Niet zelf gekozen, volledig toevallig meegegeven. Misschien interessant, verrassend. Misschien saai en volstrekt nutteloos. Maar het is wel een creatieve vorm van toevalligheid. Laat je verrassen.

Maar laat dat niet alleen de verantwoordelijkheid van de bibliothecaris zijn. Of van die van de algoritmes van Google, Facebook of Amazon. Het is ook onze verantwoordelijkheid.

Spiegelpaleis

Ons informatielandschap is een spiegelpaleis geworden: één werkelijkheid, maar met heel verschillende en soms grotesk vervormde perspectieven.

In een spiegelpaleis beseffen we het onderscheid tussen werkelijkheid en perspectief, al was het maar omdat we rondlopen en van perspectief naar perspectief verschuiven. In ons informatielandschap blijven we helaas te veel stilstaan en verwordt perspectief tot werkelijkheid. Dat is nefast voor onze democratie.