Docu volgt Ruben (17) die even afstand neemt van moeilijke thuis

Helende stilte

In de film ‘Here I Go’ zegt Ruben niet veel. Of zelfs enkel het hoognodige. “Ben je thuis ook zo stil?”, vraagt gastouder Sam tijdens een van de activiteiten op Albezon. “Stiller”, antwoordt Ruben.

Sam dringt niet verder aan om meer te vertellen. Ze werken rustig voort, in alle stilte. Ook als kijker krijg je in de film maar kleine stukjes te horen over de reden waarom Ruben in Frankrijk is.

‘Geef een jongere de ruimte om niets te zeggen.’

“Ruben en de film hebben me geleerd dat stilte enorm helend kan zijn”, steekt regisseur Jaan Stevens van wal. “Geef een jongere de ruimte om niets te zeggen, om te zwijgen. Het heeft geen enkele zin om over iets te praten waarvoor hij of zij de juiste woorden nog niet heeft gevonden. Stilte mag je toelaten.”

Tien zwijgzame weken

En dus volgt Jaan in zijn docufilm ‘Here I Go’ de tien zwijgzame weken van Ruben, een tiener die thuis de weg kwijt is en al even niet meer naar school gaat. Hij doorliep al verschillende trajecten in de klassieke jeugdhulp, maar vond er zijn gading niet.

Zo kwam hij in 2022 in Albezon terecht, een deelwerking van aPart, een Oost-Vlaamse vzw met een aanbod op vlak van jeugdhulp, onderwijs, vrije tijd en werk en zorg. In Albezon organiseert aPart zogenaamde onthemingsprojecten: een jongere kan er tien weken afstand nemen van de omgeving in België en leeft er samen met de permanente bewoners.

Voor Ruben bleek die werkboerderij in het zuiden van Frankrijk het ideale toevluchtsoord. “Ik zat niet goed in mijn vel”, vertelt hij. “Ik volgde handel op school, maar stelde veel zaken in vraag waardoor ik schoolmoe was. Meestal bracht ik mijn dagen thuis of op straat door, bij vrienden die deeltijds naar school gingen of spijbelden zoals ik.”

Time-out

Het heeft lang geduurd voor de school of het CLB actie ondernamen. “Ze hebben wel mijn afwezigheden genoteerd en belden mijn ouders, maar verder ging het niet. Ik kreeg ook nooit strafstudie, want ik was nooit op school. Tot de alarmbellen afgingen, ook bij mezelf. Het was een teken dat het niet goed met me ging.”

‘Praten werkte voor mij niet.’

De tiener kwam eerst in de klassieke jeugdhulp terecht. Zo werd er ook van hem verwacht om gesprekstherapie te volgen, maar daar hield Ruben al snel mee op. “Dat praten werkte voor mij niet.” Via de jeugdhulp ontdekte hij Prusik, een time-outaanbod voor jongeren. “Met een groep jongeren trok ik er een weekend op uit, nam ik even pauze van het dagelijkse leven.”

“Eigenlijk was dat al een soort mini-Albezon: je wandelt en kookt samen met de anderen en vooral … je bent even weg uit je thuissituatie. Het was de eerste keer dat ik volmondig ‘ja’ heb gezegd tegen hulpverlening.”

Geen gsm toegelaten

Zo kwam Ruben met de vzw aPart en het project Albezon in aanraking. Dat project, een initiatief van Yvan Verdonck, startte meer dan veertig jaar geleden. In 1978 ontdekt die een verlaten dorp in de Franse Cevennen. Van een ruïne maakte hij een boerderij en doopte ze tot Albezon, genoemd naar de twee rivieren Aubezon en Altier die er samenkomen.

Een jaar later ontving een gastgezin en enkele professionele hulpverleners er de eerste jongeren. Elke twee jaar woont er een ander Vlaams gezin dat de boerderij beheert en de jongeren, die meestal zijn vastgelopen in de klassieke hulpverlening, opvangt.

‘Het voelde heel bevrijdend om België niet mee te moeten nemen naar Frankrijk.’

De jongeren wonen en leven mee met het gezin en werken er mee op het land en op de boerderij. Er is de moestuin, er zijn de geitjes, er moet hout gesprokkeld worden… Door hen even weg te trekken van thuis, zetten ze stappen naar verandering.

Lees ook

Boerderij vangt jongeren met complexe problemen op: ‘Ik wil iets van mijn leven maken’

Een gsm is niet toegelaten, contact met het thuisfront is beperkt tot één telefoontje per week. Ruben koos er zelfs voor om geen contact te hebben. De zoektocht naar zelfredzaamheid gebeurt in harmonie met de natuur. “Ik heb tijdens mijn verblijf drie boeken gelezen. Dat is veel. Wanneer ik vrije tijd had, leerde ik er jongleren.”

“Het voelde heel bevrijdend om België niet mee te moeten nemen naar Frankrijk”, vertelt Ruben. “Het is de ideale plek om te verstillen en te vertragen uit de dagelijkse race. Je wordt er van mens tot mens bekeken, niet van therapeut tot jongere of van zorgverlener tot jongere.”

Inspiratie

Het is niet de eerste keer dat regisseur Jaan Stevens in een maatschappelijk thema duikt. Als afstudeerproject maakte hij al ‘For Eunice’, een film over twee jonge meisjes en de zorg die ze krijgen in een jeugdhuis. Nu brengt hij het verhaal van dit onthemingsproject.

‘Ik had zelf behoefte aan zo’n plek.’

“Deze keer wilde ik een film maken rond jongeren die op het kantelpunt van zeventien naar achttien jaar een zoektocht starten naar zichzelf, in een identiteitscrisis zitten of schoolmoe zijn. Omdat ik me niet wilde focussen op de klassieke jeugdhulp, zocht ik een alternatief”, vertelt Jaan wanneer we vragen hoe hij op het idee voor deze documentaire kwam.

“Tijdens de coronapandemie kwam ik op de website van Albezon terecht”, vertelt hij. “Ik had op dat moment zelf behoefte aan zo’n plek, tegelijk was ik benieuwd naar wat het voor een jongere kon betekenen om daar te zijn. Toen ik de foto’s van het landschap zag, was ik meteen verkocht. Deze afgebakende locatie was perfect.”

Stereotype doorbroken

De regisseur sprak met de organisatie af om in het voorjaar van 2022 te gaan draaien, met de persoon die er op dat moment verbleef. “Ik heb Ruben dus niet uitgekozen, maar ik ben blij dat hij het was. Hij doorbreekt met zijn uitstraling en rustige gedrag het stereotype beeld van de probleemjongere.”

‘Er was niet op voorhand een dossier over mij opgesteld. Dat gaf rust in mijn hoofd.’

Ruben: “We hebben eerst thuis een gesprek gehad zodat Jaan zijn documentaire kon toelichten. Na dat eerste gesprek zocht ik zijn vorige projecten en interviews op. Drie weken lang – een deel van het volledige traject – een camera op mij, deed me wel wat twijfelen. Toch stemde ik uiteindelijk toe.”

Na enkele dagen moest de tiener beslissen of hij naar Albezon wilde gaan. “Dat was een stap in het ondiepe. Ik kende de gastfamilie niet, en zij mij niet, maar dat is net de kracht van het project. Er was niet op voorhand een dossier over mij opgesteld. Dat gaf rust in mijn hoofd.”

Onwennigheid

Jaan was erbij wanneer Ruben op de boerderij arriveerde en met het gezin kennismaakte. De onwennigheid van de tiener is enorm voelbaar in de film. “De eerste keer dat je de berg afwandelt, je studio ziet, een rondleiding krijgt… dat alles was spannend. Tegelijk was ik blij om in zo’n mooie omgeving te zijn”, zegt Ruben.

Gaandeweg krijgt hij taakjes van Emmy en Sam, zijn gastouders van dienst. “Het werk is een vorm van afleiding om dieper in jezelf te graven, om dichter bij jezelf te komen. Het is bijna een vorm van meditatie. Zeker omdat je vragen van de ander krijgt.”

‘Ik antwoordde niet altijd op vragen. Maar ik dacht intussen wel na over mijn leven.’

“Wanneer Sam vragen stelde, antwoordde ik daar niet altijd op. Maar ik dacht intussen wel na over mijn leven. Waarom ik niet naar school ging? Wat er mis was gegaan? Die vragen stimuleerden me om te reflecteren over mijn situatie.”

Lees ook

De pedagogische kracht van een trektocht in de bergen

Ruben waardeerde het dat zijn gastgezin niet over hem oordeelde. “Dat leidde tot een open dialoog en vertrouwen. Daardoor kon ik op mijn eigen ritme beslissen wanneer ik mijn verhaal zou vertellen, wanneer ik daar klaar voor was”, zegt hij.

Jaan: “Dat is de sterkte van dit onthemingsproject: de jongere hoeft niet te praten, het is voldoende om daar te ‘zijn’ en mee te werken aan de activiteiten. Er zijn geen doelstellingen. Jongeren zijn vanaf jonge leeftijd al bezig met presteren, met doelen te bereiken. Van zodra er dan iets misgaat, lopen ze vast.”

Normaal gezin

De film eindigt op het moment dat Ruben terug naar huis moet. Er wordt niet zo veel aandacht aan besteed, maar je voelt de spijt in zijn ogen. “Ik wilde uiteraard langer blijven, al weet je op voorhand dat het maar tien weken zal duren.”

Hij moest ook afscheid nemen van zijn gastgezin. “Ik wist dat het contact tijdelijk was, dat ik me niet aan Sam en Emmy mocht hechten. Het contact met hen is ook vandaag beperkt. Ik heb ze nog eens gezien en zij sturen nog weleens een berichtje om te horen hoe het met mij gaat.”

‘Omdat ik graag in de natuur heb gewerkt, ben ik op de tuinbouwschool gestart.’

“Toch ben ik blij dat ik kort deel mocht uitmaken van dat ‘normale’ gezin. Het gaf me een inkijk op hoe zo’n familie functioneerde, hoe zij met discussies omgingen, hoe ze met elkaar omgaan. Dat was mooi om te zien.”

Ruben kwam weer thuis tijdens de zomervakantie. Een zegen, want dat gaf hem de tijd om na te denken over hoe hij zijn leven verder zou oppikken. “Omdat ik graag in de natuur heb gewerkt, ben ik op de tuinbouwschool gestart. Daar voelde ik me meer thuis.”

Zelfstandig wonen

Er passeerden enkele jaren sinds de opnames van de documentaire. Albezon heeft bij Ruben grote veranderingen op gang gebracht. Hij woont intussen zelfstandig in Gent en studeert Toegepaste Informatica op de hogeschool. “Blijkbaar had ik die ‘ontheming’ nodig om vooruit te gaan. Het was niet makkelijk en het is nog een groeiproces, eentje van vallen en opstaan. Maar ik ben er krachtiger uitgekomen.”

‘Het project heeft zijn leven veranderd.’

De Ruben die op de boerderij aankwam, was totaal anders dan de Ruben die weer naar België vertrok, vertelt ook Jaan. “Ze zeggen dat het resultaat van zo’n onthemingsproject vaak pas na tien jaar duidelijk wordt, maar bij Ruben was dat onmiddellijk. Het project heeft zijn leven veranderd.”

Dat was ook van de belangrijkste redenen om ‘Here I Go’ te maken, vertelt de filmmaker. “Wat gebeurt er met jongeren wiens leven niet op rolletjes loopt, die niet zo’n privileges hebben als ik? Met deze film wilde ik aantonen dat we hen ook op een andere manier kunnen benaderen dan in de klassieke jeugdhulp.”

Te ‘elitair’

Niet alleen dankzij het project, maar ook door de lancering van de documentaire heeft Ruben een heel proces doorgemaakt. Verschillende vertoningen en lezingen over de film in heel Vlaanderen voor grote groepen mensen gaf hem meer zelfvertrouwen. Dat merken we ook aan de intussen negentienjarige jongen die voor ons zit.

Dat ze ook vaak voor mensen uit de jeugdhulp zaten, bracht vaak interessante debatten op gang. “De meeste hulpverleners waren enthousiast”, zegt Jaan. “Toch lieten sommigen ook weleens de woorden ‘elitair’ vallen, net als de vraag of zo’n project wel efficiënt was.”

‘Er zijn duizenden manieren van jeugdhulp, elk met hun eigen troeven.’

“Elitair, omdat het project te weinig toegankelijk zou zijn voor jongeren die uit een slechtere situatie komen, luidde de kritiek. Maar dat argument klopt niet: iedereen kan zich vrijwillig en gratis aanmelden bij Albezon.”

Frustratie

“Tegelijk begrijp ik de frustratie uit de klassieke jeugdhulp wel”, zegt Jaan. “De hulpverleners zijn gebonden aan regelgeving, dossiers en stappenplannen. Ze hebben methodieken waar ze zich aan moeten houden en die niet op iedereen toepasbaar zijn.”

“Vaak wordt er van hen verwacht dat ze de jongeren in een ‘hokje’ duwen of een ‘label’ geven. Maar dat is niet nodig, elk jongere en zijn context zijn verschillend.”

Lees ook

‘Ik zie veel jeugdhulpverleners in moeilijke omstandigheden fantastische dingen doen’

“Er is te weinig tijd en personeel om iedereen op een kwalitatieve manier te benaderen zoals in Albezon. Tuurlijk willen alle hulpverleners de jongeren helpen. Ik ben er dan ook rotsvast van overtuigd dat iedereen de beste bedoelingen heeft.”

Ruben: “Een onthemingsproject zoals Albezon is niet voor iedereen weggelegd. Niet elke jongere voelt zich daar comfortabel bij. Ik zou het anderen zeker aanraden, maar hen ook zeggen om vooral iets te doen waar zij zich goed bij voelen en iets te kiezen dat hen aanspreekt. Er zijn duizenden manieren van jeugdhulp, elk met hun eigen troeven. Zoek iets dat bij jou past en dat jij ziet zitten om aan deel te nemen.”