Methodiek betrekt kinderen bij scheiding van ouders

Soms loopt het moeizaam

Ex-partners met kinderen gaan niet meer verder als geliefden, maar zullen altijd ouders blijven. Dat betekent dat alle afspraken over de opvoeding en zorg van de kinderen in het belang moeten zijn van de kinderen.

Een scheiding kan vlot, moeizaam of heel moeilijk verlopen. Geraken de ouders er niet uit, dan neemt een rechter beslissingen in het belang van het kind. En ook al is er voor de kinderen een hoorrecht voorzien, zo’n juridisch proces biedt zelden een optimale oplossing.

‘Vroegtijdige ondersteuning kan ervoor zorgen dat kinderen zo weinig mogelijk last ervaren van de scheiding.’

Zo ver hoeft het niet te komen. Vroegtijdige begeleiding en ondersteuning kan ervoor zorgen dat kinderen zo weinig mogelijk last ervaren van de scheiding. Naar hen luisteren en hen betrekken is dan de boodschap. Een KIES (Kinderen In Een Scheiding) Kindplan helpt kinderen, ouders en professionals hierbij.

Kinderen reageren verschillend

In alle scheidingssituaties moeten kinderen leren wat de scheiding precies voor hen betekent en wat er gaat veranderen. Dit is niet zo eenvoudig. Kinderen zijn vaak loyaal naar hun ouders en vinden het moeilijk om eerlijk te vertellen wat zij voelen en denken. Want wat als zij iets zeggen waar een ouder verdrietig of boos op reageert?

Kinderen kunnen verschillend reageren op de scheiding. Kleuters kunnen slechter slapen en weer in bed plassen. Kinderen tussen de 7 en 12 jaar denken vaak dat de scheiding hun schuld is. Ze krijgen last van concentratieproblemen op school, schaamte, verdriet en boosheid. Pubers hebben sneller de neiging om partij te kiezen voor één ouder of zetten zich af tegen het oorspronkelijke gezin.

Moeilijk in gesprek gaan

Ouders vinden het soms moeilijk om met hun kinderen te praten over wat ze wensen en voelen. Ouders voelen zich schuldig over de scheiding. Zij hebben het gevoel hun kind tekort te doen. Ze weten daarnaast niet goed wat ze wel en beter niet kunnen zeggen als er vragen komen.

Professionals die betrokken zijn bij het regelen van de scheiding, zoals advocaten, voelen zich niet altijd comfortabel om met kinderen in gesprek te gaan. In Nederland proberen projecten zoals ‘de gezinsadvocaat’ daaraan tegemoet te komen.

Verschillend rouwstadium

Zoals er verschillen zijn tussen de reacties van kinderen, zijn er ook verschillen in de perspectieven van ouders. Vaak besluit één ouder om te gaan scheiden. De andere ouder zag het misschien wel aankomen, maar wil het toch blijven proberen of is misschien totaal overdonderd door deze boodschap.

Scheiding betekent het uiteenvallen van het oorspronkelijke gezin en op zoek gaan naar een nieuw evenwicht met elkaar als ex-partners. Dat kan je best vergelijken met een rouwproces waarbij elke ouder zich in een ander stadium kan bevinden.

‘Ex-partners gaan niet meer verder als geliefden, maar zullen altijd ouders blijven.’

De ouder die als eerste de beslissing heeft genomen, staat vaak al verder in het rouwproces. Vooruitdenken en overwogen beslissingen nemen, gaat dan makkelijker.  De andere ouder is nog niet op dat punt en zit nog vol emotie en ongeloof over de situatie.

Vaak is het voor ouders een eyeopener om te zien waar zijzelf en de ander in het proces van rouw zitten. Ze begrijpen dan beter waarom het zo moeilijk is om samen tot goede afspraken te komen.

Mila

Mila is tien jaar als ze te horen krijgt dat haar ouders gaan scheiden.Vanwege privacy gebruiken we een fictieve naam.Ze had het eigenlijk al een beetje zien aankomen, omdat haar ouders veel ruzie maken. Op school heeft zij samen met de juf aan de klas mogen vertellen wat er gebeurd is. Dat was best een moeilijk moment. Toch voelt ze zich rustiger, nu alle klasgenootjes het weten.

De ouders van Mila gaan naar een bemiddelaar die hen helpt om de scheiding te regelen. Ook Mila is er al een paar keer op gesprek geweest. De bemiddelaar werkt met het KIES Kindplan. Dat helpt Mila om haar gevoelens te delen en aan te geven wat belangrijk is voor haar. De ouders van Mila kunnen deze informatie gebruiken om tot een goed ouderschapsplan te komen.

Lees ook

Problematische scheiding: Ouders in langdurig conflict maar wat met de kinderen?

In haar KIES-plan liet Mila weten dat ze het fijn vond dat haar ouders informatie en tips kregen over wat ze wel of niet moeten doen. En ze noteerde dat ze liever niet week om week pendelt tussen mama en papa. Ze moet dan één van haar ouders veel te lang missen.

Toen de bemiddelaar daarover met beide ouders in gesprek ging waren zij verrast. Zij dachten dat Mila dat wekelijks pendelen wel zag zitten. Ze dachten bovendien dat ze Mila konden verrassen met een nieuwe kamer. Fout: Mila wil haar nieuwe kamer liefst zelf inrichten met op haar nachtkastje een foto van beide ouders.

Voorkomen dat kinderen naar de rechtbank moeten

Het KIES Kindplan is een afsprakenplan tussen ouders en kinderen. Maar het is veel meer dan een bundeltje papier. Het faciliteert en bewaakt een proces dat kinderen een stem geeft bij scheiding. Het stelt ouders in staat om al in een vroeg stadium vanuit het perspectief van het kind afspraken te maken over zorg en opvoeding. Dat voorkomt dat kinderen naar de rechtbank moeten om hun stem te laten horen via juridisch weg.

‘Het KIES Kindplan is een afsprakenplan tussen ouders en kinderen.’

Het plan geeft ouders informatie over waar zij rekening mee moeten houden bij het opstellen van het ouderschapsplan. Het gaat dieper in op de do’s en don’ts in het contact met de kinderen. Bijvoorbeeld dat je je kind niet de boodschapper laat zijn tussen ouders. Of dat het belangrijk is dat je kind nog contact kan hebben met beide families.

Kinderen kunnen zelf aangeven wat ze belangrijk vinden. Dat kan gaan over kleine dingen: hoe willen ze een feestje vieren of wat moet er zeker mee op vakantie?

KIES

Om dat allemaal op een systematische manier helder te krijgen, ontwikkelden we vanuit het Expertisecentrum Kind en Scheiding drie Kindplannen, aangepast aan de leeftijd van het kind: KIES Kleuterplan, KIES Kindplan, KIES Jongerenplan.

KIES-professionals werken met deze methodiek in Nederland, België en Aruba. Dit zijn allemaal professionals die werken in het onderwijs, de jeugdhulp, de geestelijke gezondheidszorg, het buurtwerk of een eigen therapeutische praktijk.

‘KIES is geen pasklaar antwoord op alle scheidingsproblemen, maar biedt wel houvast.’

Tijdens de KIES-bijeenkomsten gaan kinderen aan de hand van verschillende werkvormen in gesprek over de scheiding. Daardoor leren ze beter hoe ze met de scheiding kunnen omgaan. KIES kan zowel individueel als in groepsverband worden aangeboden. Afhankelijk van de leeftijd worden vier tot acht bijeenkomsten voorzien die ongeveer één uur duren.

Voor ouders is er een bijeenkomst waarin zij informatie ontvangen over het KIES-traject en een vorming krijgen over gescheiden opvoeden.

Het werkt

Deze methodiek werd als effectieve jeugdinterventie opgenomen in de databank ‘Effectieve jeugdinterventies’ van het Nederlands Jeugdinstituut. Een evaluatiestudie van Universiteit Utrecht besluit dat KIES werkt.

Kinderen en ouders zijn tevreden over deze methodiek. Kinderen die KIES hebben gevolgd, begrijpen de scheiding beter. Hun algemeen welbevinden wordt groter en de schuldgevoelens nemen af.

Elke scheiding is anders

Elke scheiding is anders. KIES is geen pasklaar antwoord op alle scheidingsproblemen, maar biedt wel houvast. Elke situatie vraagt opnieuw luisteren, het samen zoeken naar mogelijkheden en het zien van de scheiding als een proces in plaats van een gebeurtenis.

Helaas kunnen sommige kinderen niet deelnemen omdat hun ouders niet bereid zijn om samen te werken. Vaak gaat het hier om complexe scheidingssituaties waarbij enkel de KIES-methodiek inzetten niet volstaat. In die complexe situaties lukt het soms wel om KIES op te nemen in een breder bemiddelings- of hulpverleningstraject.

‘Helaas kunnen sommige kinderen niet deelnemen omdat hun ouders niet bereid zijn om samen te werken.’

Zo zou KIES haar plaats kunnen vinden in de Vlaamse bezoekruimtes, ingebed in de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW). Maar zoals een medewerker van zo’n bezoekruimte het op Sociaal.Net stelde: “De bezoekruimtes hebben de pech dat ze pas tussenkomen als het echt niet meer gaat.” Zo ver hoeft het niet te komen.