‘Als David tegen Goliath moet strijden, kan een juridisch wapen het verschil maken’

Hart en verstand

Maatschappelijk engagement zit in het DNA van deze twee advocaten en het kantoor waarvoor ze werken: ‘Progress Lawyers Network’. In de strijd tegen onrecht zetten ze al hun juridische wapens in. Ze zijn verontwaardigd over armoede en uitbuiting, maar ook boos op de overheid die mensenrechten steeds meer tussen haakjes zet.

‘Ons doel is maatschappelijke impact.’

Aan spraakmakende dossiers werken ze samen met wie kwetsbaar is en onrecht ervaart. “Zij hebben ons nodig, maar wij hebben hen ook nodig.” Doorheen dit gesprek vraag ik me af of ik nu met advocaten dan wel hulpverleners of politici aan het praten ben. Het zijn in ieder geval twee juristen met een sterke missie.

Mieke: “Er zijn in dit land meer dan voldoende advocaten die mensen juridisch ondersteunen bij een echtscheiding, burenruzie of faillissement. De advocaat trekt als expert de zaak naar zich toe, bepleit ze voor de rechtbank en klaar is Kees.”

“Dat is niet ons ding. Wij zijn een netwerk van zowat twintig advocaten die hun maatschappelijk engagement niet onder stoelen of banken steken. We kiezen duidelijk kant in wat we doen en voor wie we werken. Dat maakt ons niet uniek, maar wel bijzonder. Ons doel is maatschappelijke impact.”

Mieke: “Ons handelsmerk is het strategisch procederen, waarbij de samenwerking met cliënten essentieel is. Wij zijn als advocaten expert op juridisch vlak, maar beschouwen onze cliënten als experten op hun terrein.”

‘Wil je bakens verzetten, dan moet je vertrekken vanuit de expertise van mensen die de noodzaak van verandering aan den lijve ondervinden.’

“Vaak zijn dat mensen die zich al georganiseerd hebben: een buurtcomité dat opkomt tegen een milieuprobleem, vakbonden die strijden tegen sociale dumping, een vereniging van personen met een handicap die hun recht op een persoonsvolgend budget opeisen.”

Mieke: “Wil je bakens verzetten, dan moet je vertrekken vanuit de expertise van mensen die de noodzaak van verandering aan den lijve ondervinden. Onze juridische kennis is daarbij slechts een katalysator.”

“Die kennis, expertise en beleving van mensen zijn de hoeksteen van elk juridisch proces dat we voeren. En dat werkt: rechters kan je alleen overtuigen van maatschappelijke verandering als je ze confronteert met de concrete gevolgen van onrecht.”

Mieke: “Wij werken niet aan een dossier, wij werken voor mensen die onrecht ervaren. Daarom is het belangrijk dat als we in toga voor de rechter pleiten, er ook aan de trappen en in de zaal van de rechtbank veel mensen staan. Het wijst rechters op hun verantwoordelijkheid: beslissingen nemen die impact hebben op mensen en de samenleving.”

Lees ook

Juridisch advies aan de ingang van de sociale kruidenier

“Ik ben intussen achttien jaar advocaat en leer nog elke dag beter de kracht te zien van mensen die in moeilijke omstandigheden leven. Wij leren van hen en de manier waarop ze de wereld analyseren en beleven. Zij hebben ons nodig, maar wij hebben hen ook nodig.”

Lies: “Als advocaten zetten we onze juridische expertise in voor een meer rechtvaardige samenleving. Veel hulpverleners strijden vanuit een andere expertise voor hetzelfde doel. We juichen toe dat ook zij steeds meer een politiserende rol opnemen. We kunnen elkaar versterken.”

‘Als advocaten zetten we onze juridische expertise in voor een meer rechtvaardige samenleving.’

“Kijk naar de groep mensen met een beperking die recht hebben op een persoonsvolgend budget, maar er slechts de helft van krijgen of er nog geen cent van zagen. We werken met hen samen om dat af te dwingen. Mensen staan jarenlang op een wachtlijst, hebben ondersteuning nodig en voelen zich niet gehoord door de overheid.”

“In samenwerking met GRIP vzw, een organisatie van en voor mensen met een beperking, reiken we mensen nu juridische wapens aan, zoals een modelverzoekschrift voor wie zich voor de rechtbank wil verzetten. Dat geeft nieuwe hoop. Je ziet dan mensen in de rechtbank zelf het woord nemen om af te dwingen waar ze recht op hebben. Dat geeft ook andere mensen in gelijkaardige situaties kracht en moed om zich te verzetten tegen onrecht.”

Is zo’n coalitievorming de rode draad doorheen jullie dossiers?

Mieke: “Samenwerken bracht ook beweging in een ander dossier: de erbarmelijke omstandigheden waarin arbeiders in de Antwerpse haven een nieuwe fabriek bouwden voor chemiereus Borealis.”

“Dubieuze onderaannemers gingen voor dit zware werk honderden goedkope werkkrachten zoeken in Turkije, Bangladesh, Oekraïne en de Filipijnen. Arbeiders kregen allerlei mooie beloftes, maar hun leven op en naast de werf was mensonwaardig. Ze klopten lange dagen, kregen amper loon en werden respectloos behandeld. Er waren veel indicaties dat dit een vorm van mensenhandel was.”

“Je trekt niet meteen je toga aan. We hadden eerst aandacht en zorg voor deze mensen die in erbarmelijke omstandigheden leefden. We zochten hulp bij alle relevante organisaties: de vakbonden, het parket, Payoke, het OCMW, de Dienst Vreemdelingenzaken en allerlei andere overheidsdiensten. Vele van hen deden wat ze konden.”

“We hoopten vanuit dat breder draagvlak ook maatschappelijke verontwaardiging op gang te kunnen trekken. Toen we vaststelden dat de zaak volledig geblokkeerd zat, hebben onze cliënten beslist om zelf actie te voeren. Ze zijn wekenlang op straat gekomen om hun rechten als slachtoffer van mensenhandel op te eisen. Samen met hen zijn we tot in Brussel gegaan, op gesprek met het kabinet van de minister. We werkten ook mee aan de documentaire ‘Qatar aan de Schelde’ om mensen gevoelig te maken voor deze vorm van mensenhandel.”

‘Volgt er een veroordeling, dan versterkt dat de rechtsbescherming van een grote groep.’

“Uiteindelijk heeft dit alles geleid tot resultaat. Sommige arbeiders kregen het voorlopige statuut van slachtoffer van mensenhandel, anderen de toelating een nieuwe werkgever te zoeken. Ze zijn allemaal opnieuw aan het werk. Ze kunnen opnieuw voor zichzelf en hun familie zorgen.”

“Het strafonderzoek is lopende en kan nog enkele jaren duren. We hopen op veroordelingen en zullen schadevergoeding vragen voor het misbruik en de mensenhandel.”

Mieke: “Dat is de kracht van ons werk: volgt er een veroordeling, dan versterkt dat de rechtsbescherming van een grotere groep mensen. Omwille van deze zaak werden nieuwe inspecteurs mensenhandel aangeworven en werd een nieuw actieplan sociale fraudebestrijding opgestart. Op die manier realiseren we duurzame verandering.”

Mieke: “Onderschat de schaal van deze zaak niet. Een grote groep mensen had hulp en ondersteuning nodig. Velen zaten plots zonder werk en inkomen, ze woonden in een armtierig en brandonveilig huis van hun werkgever.”

‘We werpen geen steen naar hulpverleners of sociaal werkers.’

“Hulporganisatie Payoke kon dit aantal slachtoffers niet aan. En dus bleven veel mensen hulpeloos achter. We werpen geen steen naar hulpverleners of sociaal werkers. Zij probeerden zo goed mogelijk de steken op te rapen die de overheid liet vallen.”

Lies: “De opvang van slachtoffers van mensenhandel is een kerntaak van de overheid. Maar die keek weg en gaf niet thuis.”

Mieke: “Dat argument horen we vaak, bijvoorbeeld ook in de zorg voor personen met een beperking. Als de overheid het recht op een persoonsvolgend budget toekent maar het vervolgens halveert of niet uitkeert, kan je dat niet wegzetten als een onvermijdelijke beslissing. Dan zit je op een gevaarlijk hellend vlak. Als er gekozen wordt om voor mensen met een beperking zorg en steun te garanderen, dan moet de overheid dat ook waarmaken. Doet ze dat niet, dan worden de rechten van deze mensen geschonden. Punt andere lijn.”

‘Er circuleren enorm veel middelen, alleen worden die niet juist herverdeeld.’

Lies: “Het is een politieke keuze om dat niet te doen en prioriteiten elders te leggen. Het is een bewuste keuze om de rechten van de meest kwetsbaren terug te schroeven of voorwaardelijk te maken.”

“We leven in een van de rijkste regio’s ter wereld. Als er zo veel rijkdom is, kunnen we er dan mee leven dat we voor sommige groepen nog wel zorgen en voor andere niet? Er circuleren enorm veel middelen, alleen worden die niet juist herverdeeld. En dat is een politieke keuze.”

Lies: “Als je kant kiest, moet je kleur durven bekennen. Wij staan aan de kant van mensen die enkel op papier beschermd worden door mensenrechten. Omdat de overheid hen negeert, raken ze verder verstrikt in een neerwaartse spiraal.”

“Vanuit die vaststellingen, moeten we ons uitspreken over het huidige beleid dat niet goed functioneert. De strijd voor rechtvaardigheid versterken vanuit onze juridische expertise, is onze strategie. Die vorm van verzet toont hoe je kijkt naar een rechtvaardige samenleving. Dat is een politieke keuze, niet te verwarren met een partijpolitieke keuze.”

Lies: “We zijn een netwerk van advocaten die mensen bijstaan die voor hun rechten opkomen. Dat is wat ons verenigt, eerder dan een of andere politieke kleur.”

‘Het verbaast ons niet dat sommige politici onze slagkracht willen verzwakken door ons in een politieke hoek te duwen.’

“Het verbaast ons niet dat sommige politici onze slagkracht willen verzwakken door ons in een politieke hoek te zetten. Ze voelen zich opgejaagd, moeten zich verantwoorden of worden gedwongen om hun keuzes bij te sturen. Voor mij illustreert dat vooral dat we goed bezig zijn.”

Lies: “Armoede, uitsluiting of racisme los je best op via dialoog en overleg. Toch is dat geen vrijblijvend gesprek omdat het over mensenrechten gaat. Levert al dat onderhandelen en lobbywerk niets op, dan is het recht een belangrijk instrument om verandering af te dwingen.”

‘We stonden in de rechtbank pal tegenover een intimiderend leger van gewiekste zakenadvocaten.’

“Als David tegen Goliath moet strijden, kan een juridisch wapen het verschil maken. Zo voerden we een juridische procedure tegen Total Energies. Tijdens onderhoudswerken kwamen twee jonge arbeiders om het leven. De werkgever had onvoldoende voorzorgen genomen om dit ongeval te vermijden.”

“We stonden in de rechtbank pal tegenover een intimiderend leger van gewiekste zakenadvocaten. Dat juridische gevecht was bikkelhard en duurde negen jaar. Maar er volgde een veroordeling. Als je in zo’n situatie enkel rond de tafel gaat zitten om tot een oplossing te komen, blijft de meest kwetsbare partij meestal in de kou staan. Financiële belangen van een energiereus halen het dan van de mensenrechten van twee jonge arbeiders.”

Ondanks al die mensenrechten slapen er elke dag vluchtelingen op straat, zeker in Brussel. Blijkbaar is het juridisch apparaat niet sterk genoeg om hen te beschermen.

Lies: “Toch wel. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens veroordeelde al honderden keren de Belgische overheid voor dat schrijnend gebrek aan opvang. Rechters leggen dwangsommen op, maar de overheid negeert die sancties.”

“De zwakste groepen met de minste weerstand worden het eerst geviseerd. Dat kunnen we niet laten passeren. De rechtsstaat is er voor iedereen, dus kunnen we niet tolereren dat onze overheid bij monde van deze regering asielzoekers ontmenselijkt.”

Lies: “Als rechters feitelijk vaststellen dat de overheid in gebreke blijft, dan moeten ze hun job doen en veroordelingen uitspreken. Dat politici vervolgens de rechterlijke macht in diskrediet brengen, tart alle verbeelding.”

‘Als rechters vaststellen dat de overheid in gebreke blijft, dan moeten ze hun job doen en veroordelingen uitspreken.’

“Helaas duikt deze zorgwekkende dynamiek steeds meer op. Asielzoekers zijn een bijzonder kwetsbare partij en het eerste slachtoffer van een overheid die mensenrechten de facto negeert. Personen met een beperking voelen dezelfde wind waaien. Rechters veroordelen de overheid omdat ze het persoonsvolgend budget vermindert waarop mensen recht hebben. Het eerstvolgende initiatief van de overheid is een experiment waarbij men de budgetten halveert.”

Lies: “Ik lig daar wakker van omdat het de principes van onze rechtsstaat ondermijnt. Een partij wordt veroordeeld omdat ze de rechten van een andere partij schendt, maar trekt zich niets aan van die veroordeling.”

“Ik sta ervan versteld hoe weinig verontrust onze samenleving daarover is. De gevolgen zijn voorspelbaar: kwetsbare mensen zakken verder weg. Gelukkig zijn er ook meer en meer mensen die in beweging komen om de rechtsstaat te verdedigen.”

Mieke: “Als jongere was ik betrokken in de antiracismebeweging en bij de beweging van mensen zonder papieren. Op mijn zeventiende wist ik al dat ik advocaat zou worden, liefst met een specialisatie in het vreemdelingenrecht. Het was mijn manier om iets te doen met mijn verontwaardiging. Geraakt worden door onrecht blijft mijn motor.”

Lees ook

Ine Van Wymersch over justitie en hulpverlening: ‘Wij hebben elkaar nodig’

“Dat persoonlijk engagement heeft ook een keerzijde: als je in een dossier onvoldoende snelheid krijgt, weegt dat des te zwaarder omdat je weet dat mensen ten onrechte in de kou blijven staan.”

Mieke: “Het is heel beschermend om dan in een team te werken. Niet alleen met collega’s binnen dit kantoor, maar ook met cliënten. We vertellen mensen dat ook zo: als we het niet winnen voor de rechter, is er nog altijd de kracht van het samenzijn. We tonen dat we ons samen verzetten.”

“Dat heeft impact. We kanaliseren de boosheid en frustratie van mensen die het recht wel aan hun zijde hebben, maar toch hun gelijk niet krijgen. Ze weten nu de megafoon te vinden om beter te wegen op het publieke debat. Dat geeft moed voor de volgende strijd.”