Hier verdrijven superdiverse Brusselse ouderen samen de eenzaamheid

Warme sfeer

Buiten is het koud en grauw, maar binnen in het recent gerenoveerde art-decogebouw van lokaal dienstencentrum Cosmos heerst een knusse en warme sfeer. Het is nog vroeg, toch is het al een gezellige af-en-aanloop van bezoekers, vrijwilligers en medewerkers in het epicentrum van het pand: het buurtrestaurant. Iemand drinkt rustig een koffie en leest de krant. Twee vrienden zitten te kaarten. In de keuken wordt het middagmaal bereid.

Een voor een sijpelen de deelnemers van de eerste activiteit van de dag binnen: de Franse conversatietafel. Zuster Louise-Marthe oefent elke week met buurtbewoners Frans. “Dit is geen les”, benadrukt ze tegen de acht zeventigplussers die vandaag komen meedoen. “Ik luister gewoon en help een beetje met de woorden en zinsvorm, zodat jullie in de toekomst ook zonder mij Frans durven spreken.”

‘Bij gebrek aan kennis van troostende Franse woorden grijpen ze terug naar hun moedertalen.’

Er zijn een paar nieuwe mensen bij, dus Louise-Marthe vraagt iedereen om zich voor te stellen. Voor één vrouw met Marokkaanse roots lukken zelfs eenvoudige Franse woorden niet. Ze woont al lang in België maar blijkt het alfabet niet te kennen. Louise-Marthe maakt haar duidelijk dat ze haar zullen helpen inschrijven bij basislessen Frans in de buurt. “Jullie hebben nog de kans om te leren”, drukt ze de vrouwen op het hart. “Sterker nog, het is nu het moment.”

Marie-Thérèse, een dame afkomstig uit Congo, feestelijk uitgedost met hoed en zonnebril, stelt zich vrolijk en in vrij vlot Frans voor. Tot het onderwerp kinderen aangesneden wordt. Ze verloor onlangs twee zonen, vertelt ze met stille stem. De andere vrouwen grijpen bij gebrek aan kennis van troostende Franse woorden terug naar hun moedertalen. Arabisch, Berbers of Turks: hun boodschap van medeleven komt aan.

Niet vastroesten

Na de les vertelt Marie-Thérèse hoe graag ze bij Cosmos komt.  “Je bent hier onder vrienden. Thuis zit ik toch maar in mijn eentje tv te kijken.” Ook voor Michel, die met een vriend in het buurtrestaurant zit, is het opbouwen en onderhouden van een sociaal netwerk een van zijn drijfveren om elke dag te komen. “Je mag niet vastgeroest raken. Je moet buiten blijven komen.”

Een andere reden waarom Michel naar Cosmos komt is het eten. Ouderen en kansengroepen kunnen er voor zeven euro een driegangenmenu nuttigen. “Voor deze prijs kan ik het thuis niet zelf bereiden”, zegt hij. “Het eten is bovendien erg lekker. Als voormalig restauranthouder stond ik erop om de keuken te bezoeken en zag dat ze enkel met verse producten werken.”

‘Je mag niet vastgeroest raken. Je moet buiten blijven komen.’

Cosmos is erkend als bedrijf in de sociale economie en biedt onder andere in haar buurtrestaurant opleidings- en tewerkstellingskansen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Ze werken ook samen met de koksschool van CVO Brussel Campus COOVI. Twee keer per week is een docent mee aanwezig in de keuken, die de keukenmedewerkers de kneepjes van het vak leert.

Over generaties heen

Vandaag draait Cosmos voor Michel om veel meer dan gezellig samen eten. Straks gaan hij en zijn vriend nog wat kaarten met andere senioren. En ze gaan volgende week mee op daguitstap naar Parijs. Die uitstap wordt mee georganiseerd door Amo Alhambra, een jeugdwerkorganisatie uit de wijk.

Cosmos zet regelmatig in op intergenerationele samenwerking. Al drie keer gingen senioren van Cosmos samen met jongeren uit de buurt op inleefreis, naar Marokko en Senegal. En afgelopen zomer hielpen jongeren van het jeugdhuis met de inrichting van het terras van het buurtrestaurant. In ruil houden zij er af en toe een barbecue.

Tweede thuis

Alfred en Magda wonen vlakbij, maar kennen Cosmos nog niet zo lang. “We zijn voorlopig alleen nog maar komen eten, maar morgen gaan we naar het verjaardagsfeest, want Magda is net verjaard. Het belooft plezant te worden”, zegt Alfred. Elke laatste donderdag van de maand worden de tafels in het restaurant aan de kant geschoven. Met taart, versiering en een streepje muziek zet Cosmos de jarigen van de afgelopen maand in de bloemetjes, een gezellige middag die steevast uitmondt in een dansfeestje.

‘Ik breng hier veel tijd door. Ook om de eenzaamheid te verdrijven.’

“Het aanbod is heel gevarieerd en samengesteld met respect voor iedereen: voor alle culturen, voor zij die nog wat actiever zijn en voor wie minder actief is”, zegt Chris. Het verdere programma van vandaag bevestigt dit: een geleid bezoek aan de synagoge om de hoek en ‘gym tonic’: een stevige work-out voor seniorenvrouwen. Chris woont wat verder weg, maar ze komt hier regelmatig eten met haar vriendin Carmela, die van de buurt is.

Op een dag belde Carmela haar heel enthousiast op: “Moet je horen wat ik ontdekt heb!” Carmela, die Italiaanse roots heeft, komt pas sinds ze weduwe is meer alleen buiten. Haar Marokkaanse buurvrouw zag haar vaak door haar raam naar buiten zitten kijken en nodigde haar op een dag mee uit naar Cosmos.

“Het is mijn tweede thuis”, zegt Carmela. “Ik breng hier veel tijd door. Ook om de eenzaamheid te verdrijven. Er hangt een leuke sfeer en de mensen zijn zo vriendelijk.” Chris beaamt: “Het is zo’n mooi initiatief. Je voelt dat de hele wijk Cosmos ondersteunt: het draait hier voornamelijk op vrijwilligers.”

Gedragen door de buurt

Paul is zo’n vrijwilliger. Hij komt dagelijks een handje toesteken bij Cosmos. Naast de begeleiding van de Nederlandse conversatietafels elke donderdag, helpt hij vooral met praktische zaken en de contacten met bezoekers. “Omdat ik elke dag kom en nieuwe mensen ontvang, ken ik bijna iedereen bij naam. Soms ga ik zelf op ziekenhuisbezoek bij mensen die ik van hier ken of ga ik op visite nadat ze naar een woonzorgcentrum verhuizen.”

‘Omdat ik elke dag kom en nieuwe mensen ontvang, ken ik bijna iedereen bij naam.’

Dat lijkt wel een groot engagement? “Dat valt wel mee, het ligt in mijn natuur”, relativeert Paul, die vertelt dat hij tot de orde van de minderbroeders Franciscanen behoort en religieus gemotiveerd is. “Ik doe al van jongs af aan vrijwilligerswerk. Ik heb dertig jaar in een scheikundig bedrijf gewerkt, waar ik al snel syndicaal actief werd. Het is mijn overtuiging dat we mensen moeten helpen en veel kunnen betekenen voor elkaar.”

Enthousiaste medewerkers

Cosmos kan rekenen op heel wat vrijwilligers, maar wordt ook gedragen door enkele enthousiaste medewerkers. Een van hen is Aïcha Aalouchi. Ze stuurt de animatieploeg aan, maar doet dat niet vanop haar bureau. Ze is constant in de weer, heet bezoekers welkom, wijst vrijwilligers de weg en leidt activiteiten in goede banen. We raken aan de praat.

“Ik hou heel erg van mijn job”, vertelt ze. “Eigenlijk ben ik professioneel naaister. Maar ik kan niet goed stilzitten, hou van menselijk contact en help mensen graag.” Daarom liet ze zich omscholen. Intussen werkt ze hier al ruim tien jaar. “Cosmos is voor mij een ontmoetingsplek, een plek van samenhorigheid en delen. Je ziet dat het voor veel mensen een tweede thuis is.”

“Ik voel me hier goed, maar voor mij is Cosmos toch iets anders. Mijn motivatie om met ouderen te werken is heel persoonlijk. Ik woon sinds de jaren negentig in Brussel, maar ben oorspronkelijk afkomstig uit Bergen en mijn ouders wonen nog daar. Het doet pijn aan mijn hart dat ik er op hun oude dag niet zo veel kan zijn voor hen zoals ik zou willen. Daarom probeer ik hier voor de ouderen te doen wat ik niet voor mijn ouders kan doen.”

‘Ik probeer hier voor de ouderen te doen wat ik niet voor mijn ouders kan doen.’

“Ik heb gelukkig een grote familie, dus ik weet dat er genoeg hulp is voor hen. De meeste mensen die hier komen, hebben niet de steun uit hun netwerk zoals mijn ouders. Wij richten ons op de kwetsbare en geïsoleerde ouderen uit Kuregem. Door voor hen te zorgen en die tweede thuis te creëren in hun buurt, hopen we dat ze zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen.”

“Liefde gaat door de maag. Ons restaurant vormt een lage drempel voor veel ouderen uit de buurt. Ze willen of kunnen vaak niet meer koken. De meeste ouderen hebben heel hun leven hard gewerkt. Nu willen ze zich laten vertroetelen. Daarnaast proberen we een gezellige sfeer te creëren en mensen persoonlijk uit te nodigen voor onze activiteiten.”

“Sommigen wel, maar de mensen aantrekken vergt ook van ons een inspanning. Mond-aan-mond-reclame speelt een belangrijke rol, maar wij stappen ook op verschillende doelgroepen af. Toen ik hier begon, bijvoorbeeld, kwamen er amper Maghrebijnse vrouwen naar Cosmos. Nochtans wonen er erg veel in Kuregem. Het was mijn expliciete opdracht om hen warm te maken voor onze werking.”

“Ik ben letterlijk op hen afgestapt tijdens een wijkfeest. We hadden een mooi standje, met koffie, muntthee, taart en folders, maar niemand kwam. Daarop ben ik groepjes Maghrebijnse vrouwen afgestapt: ‘Salam aleikum!’ Doordat ik groette in het Arabisch, brak ik al een eerste barrière. Respect tonen voor de taal en cultuur is belangrijk.”

“Ik legde hen uit wie ik was en dat we bij Cosmos een groep met Maghrebijnse vrouwen wilden opstarten. Ik vertelde dat we activiteiten wilden organiseren die zij leuk vinden. De eerste vrouwen reageerden enthousiast, samen wandelden we naar andere groepjes die stonden te praten op het wijkfeest. Zo groeide en groeide de groep.”

Lees ook

‘Ouderen met migratieroots krijgen minder kwalitatieve zorg’

“We dronken de rest van de namiddag samen muntthee, hebben gepraat en gelachen. Ik noteerde contactgegevens en beloofde om hen uit te nodigen bij Cosmos. De eerste vertrouwensband werd gecreëerd.”

“Vertrouwen is cruciaal. Ik heb zelf Berberse roots en ik spreek geen Arabisch, maar ik begrijp de cultuur wel. Dat helpt. Ik wist dus dat het belangrijk was om mijn belofte zo snel mogelijk na te komen en de vrouwen uit te nodigen. De week erop heb ik iedereen persoonlijk opgebeld. De meesten zijn ook echt gekomen. Sommigen namen vriendinnen mee.”

“Ik heb vooral naar hen geluisterd. In wat voor soort activiteiten zijn ze geïnteresseerd? Zeker in het begin is het belangrijk dat je dingen doet die ze kennen, zaken waarbij ze op hun gemak zijn. Op korte tijd is de groep gegroeid en regelmatig komen er nog nieuwe vrouwen bij. Intussen bereiken we een honderdtal Maghrebijnse vrouwen.”

“Aanvankelijk organiseerde ik activiteiten enkel voor de Maghrebijnse vrouwen, maar al snel stimuleerde ik hen om ook aan te sluiten bij de rest van het programma van Cosmos. Momenteel hebben we nog twee keer per maand activiteiten specifiek gericht op de Maghrebijnse vrouwen. Voor de ‘Afrikaanse Mama’s’ uit de buurt doen we dat ook. Maar  het is vooral de bedoeling om zoveel mogelijk dingen samen te doen.”

“Er is veel diversiteit in Kuregem, en dat zie je ook bij Cosmos. Belgen, Spanjaarden, Grieken, Italianen, Afrikanen, Maghrebijnen. In het totaal tellen we mensen van een dertigtal verschillende origines. Ik vind het geweldig als culturen mixen. Ik hou er echt niet van als iedereen terugplooit op zijn clan. Het is mijn droom om met iedereen samen te leven.”

“Het begint met goed naar iedereen luisteren. Als organisatie moet je je bewust zijn van wie je bezoekers zijn en wat de culturele gewoonten, gebruiken en gevoeligheden zijn. Daarnaast kan je die kennis over de verschillende culturen ook vergroten onder je publiek. Zo groeien mensen meer naar elkaar toe.”

‘Je merkte dat mensen voorbij de hoofddoek begonnen te kijken en de mens zagen.’

“Vorig jaar hebben we bijvoorbeeld in de ramadan samen met de moslima’s een avond georganiseerd voor alle niet-moslims. We begonnen met een quiz met vragen over de ramadan. Alle moslima’s verdeelden zich over de verschillende teams, zodat elk groepje wat hulp had. Na de quiz was er een dessertenbuffet en muntthee en we sloten af met een dansfeestje.”

“De interactie was heel mooi om te zien. Je merkte dat mensen voorbij de hoofddoek begonnen te kijken en de mens zagen. Dit jaar met Pasen organiseerden we een gelijkaardige avond, want er zijn ook christelijke bezoekers die dan het einde van hun vastentijd vieren, maar weinig mensen weten dat.”

“Alles valt of staat daarmee. Je moet hen betrekken bij je werking. We vragen feedback op alles: het eten, het onthaal, activiteiten. We polsen ook naar hun ideeën voor nieuwe projecten en activiteiten. Ze hebben het recht om zich uit te spreken en het is onze taak om iets met de feedback te doen. We zijn er ten slotte voor hen.”

Lees ook

‘Eenzaamheid is en blijft taboe. Mensen schamen zich vaak over hun gevoel’

“Ook de vrijwilligers integreren we in de organisatie. Ze komen niet gewoon wat uren kloppen, ze zijn een deel van Cosmos. Je moet hen valoriseren en naar hen luisteren. Elke maand nodigen we hen uit voor een evaluatie van de afgelopen maand en een vooruitblik naar de maand die komt. We soigneren hen dan ook: een mooi gedekte tafel, koffie, thee, gebak en fruit. Het is belangrijk om hen te bedanken. En aan hun glimlach zie je dat ze content zijn.”