Geweld tegen vrouwen

Meer dan alleen vluchthuizen

In realiteit gaat de conferentie over veel meer dan alleen vluchthuizen. Eigenlijk is het een internationale ontmoetingsplaats voor professionals die strijden tegen geweld op vrouwen.

De vluchthuizen hebben daar hun plaats in. Maar om niet te moeten dweilen met de kraan open, wordt er ook ingezet op preventie, bewustmaking, gelijke kansen, opvoeding, begeleiding rond relaties en op doorstroming naar een leven na het vluchthuis.

‘De wereld moet een veilige plek worden voor vrouwen.’

Zoals de Pakistaanse advocate Hina Jilani terecht zei op de conferentie: “Het is de bedoeling dat een vrouw en haar kinderen die geweld hebben meegemaakt op adem komen en hun leven kunnen heroriënteren tijdens hun verblijf in een vluchthuis.”

Maar uiteindelijk is een vluchthuis altijd tijdelijk. “Al die vrouwen moeten opnieuw de gewone wereld in. We moeten ervoor zorgen dat die gewone wereld een veilige plek wordt voor vrouwen. En dat is een verhaal van gelijke kansen.“

Geweld

In 1949 zei Simone de Beauvoir dat er “diepgaande overeenkomsten tussen de situatie van de neger en die van de vrouw”. Dat vrouwen wereldwijd nu nog altijd ‘the niggers of the world‘ zijn, staat buiten kijf.

Vrouwen maken meestal geweld mee als burgers. Ze zijn slachtoffers van alles waarvan mannen ook slachtoffer zijn.

Maar daarbovenop krijgen ze te maken met specifiek geweld omdat ze vrouw zijn. Denk maar aan eergerelateerd geweld, genitale mutilatie, gedwongen huwelijken, femicide. Ook familiaal geweld treft vrouwen veel vaker dan mannen. De Verenigde Naties maakte een overzichtelijke infografiek.

“Vrouwen maken bijzonder veel geweld mee.”

Wereldwijd ligt de focus dus op geweld tegen vrouwen. Dat varieert van oorlogsgeweld (denk maar aan de systematische verkrachtingen in Oost-Congo, een oorlogsdaad die bedoeld is om de samenleving blijvend te ontwrichten), economisch geweld (uitbuiting), seksueel geweld (trafficking voor prostitutie, of verkrachtingen op straat) tot huiselijk geweld.

De speech van de Congolese gynaecoloog dokter Denis Mukwege op de conferentie is er één die blijft nazinderen.

Lieve lust

Wij in Noord-West-Europa zijn geneigd het thema van geweld op vrouwen te verengen tot partnergeweld. Simpelweg omdat van alle geweld dat vrouwen in onze contreien meemaken, partnergeweld het meest voorkomt.

Daarbij vergeten we gemakshalve het spectaculair aantal verkrachtingen, meestal door bekenden maar die bekenden zijn niet altijd partners.  In 2014 werden er volgens de federale politie in België 3062 vrouwen verkracht. Dat zijn er meer dan acht per dag. Meer dan de helft van de daders zijn bekenden en familie van het slachtoffer.Bricanic I., e.a. (2014), ‘Victims’ use of professional services in a Dutch sexual assault centre’, European Journal of Psychotraumatology, 2014, 5, 23645.

Ja, ook wij hebben blinde vlekken. We denken te gemakkelijk dat economische vooruitgang alle vormen van geweld op vrouwen zal oplossen.

Witte lintjes

We voeren campagnes tegen partnergeweld dat het een lieve lust is. Rond 25 november, Internationale Dag tegen Geweld op Vrouwen regent het acties. Denk aan de witte lintjes. Niets mis mee.

‘Het taboe op partnergeweld neemt af.’

De voorbije tien jaar hebben de verhoogde aandacht en de campagnes hun effect niet gemist. Meer mensen dan ooit zoeken hulp. Als we de politiecijfers mogen geloven, daalt zelfs het aantal incidenten van partnergeweld lichtjes.In het Vlaams Gewest was er tussen 2013 en 2014 een daling van het aantal incidenten met 0,55%, met specifiek lichte dalingen voor zowel fysiek, seksueel als psychisch geweld.

Het taboe neemt af, maar het is er nog wel. En zelfs als slachtoffers durven praten over wat ze meegemaakt hebben, dan nog is de weg naar geloofd worden, gerechtigheid, hulp en herstel lang. Erg lang.

Het discours in Europa

Terug naar Den Haag. Op de wereldconferentie kwamen de Nederlandse koningin Maxima en de Deense kroonprinses Mary aan het woord. Zij sloten zich mooi aan bij ‘ons’ Noord-West-Europees discours.

Koningin Maxima gaf tijdens haar lezing drie inzichten mee. Het is belangrijk dat vrouwen hun verhaal kunnen delen. Vrouwen lijden economisch onder familiaal geweld, ze economisch zelfstandiger maken is cruciaal. Het is belangrijk om de gezinscontext, de hele familie, mee te nemen in de strijd tegen partner- en familiaal geweld.

De Deense kroonprinses sprak over hoe geweld samenhangt met culturele verwachtingen en patronen, hoe geweld bestendigd wordt door sociale normen die ook vrouwen handhaven.

Ze pleitte ervoor de meerderheid van de mannen, die niet agressief zijn, te betrekken in het realiseren van een cultuuromslag. We hebben niet-gewelddadige mannen nodig als rolmodellen en grensbewakers.

Ik pik er de royalties uit als voorbeelden van het Noord- West-Europees discours. Ik hoorde gemor in de zaal. Deelnemers uit andere regio’s dachten er duidelijk anders over.

Australië

Ik sprak achteraf met professionals uit Australië. Zij vinden dat een kind dat partnergeweld ziet of hoort, ook zelf geweld meemaakt. Tot daar zijn we mee.

Het kind is dus in gevaar, zeggen ze dan. En een kind in gevaar moet beschermd worden. Het kind moet daarom aan de moeder toegewezen worden, zonder kans op contact met de vader.

In Vlaanderen en Nederland kijken we daar anders naar. We scheiden de partnerrol van de ouderrol. Zolang de vader niet agressief is tegen het kind, heeft hij recht op contact met zijn kind.

‘We veronderstellen snel dat de vader de agressor is.’

Merk op hoe snel de Australiërs, maar ook wij, veronderstellen dat de vader de agressor en de moeder het slachtoffer is. Het concept van bi-directioneel geweld en vrouwelijk geweld, wordt verre van over de hele wereld onder ogen gezien. Ieder zijn blinde vlek?

Rol van de overheid

Rashida Manjoo, gewezen VN-rapporteur over geweld op vrouwen, kreeg na haar lange speech een staande ovatie van de niet-Europese delegaties.

Manjoo hamerde op drie steunpilaren: de verantwoordelijkheid van de overheid, de noodzaak om rekening te houden met diversiteit en het feit dat geweld tegen vrouwen een hinderpaal is voor de realisatie van mensenrechten en burgerrechten.

Manjoo vindt dat de staat maar al te vaak verstek laat gaan en dat noch individuele noch structurele problemen aangepakt worden. Geweld op vrouwen wordt nog te vaak gezien als een privézaak.

‘Geweld wordt nog te vaak gezien als een privézaak.’

Nochtans zegt de VN dat geweld op vrouwen systematisch door de overheid moet aangepakt worden. De overheid moet een holistische en duurzame aanpak uitwerken tegen geweld op vrouwen. Op dat vlak is er bij ons veel politieke goodwill, maar weinig doortastend beleid.

Genderneutraliteit

Manjoo maakte zich verder zorgen dat de tendens naar genderneutrale bewoordingen de indruk wekt dat voorzieningen zoals vluchthuizen ook voor mannen beschikbaar moeten zijn. Nochtans heeft geweld tegen mannen niet hetzelfde structurele, systematische karakter als geweld tegen vrouwen.

Genderneutraliteit wordt door mannen aangegrepen om middelen die naar vrouwen gingen, door te sluizen naar voorzieningen voor mannen. Genderneutraliteit gaat dus ten koste van vrouwen.

Manjoo vond wel dat we moeten samenwerken met mannen en jongens, maar met de juiste focus. Geweld op vrouwen vraagt om een specifieke aanpak.

‘Geweld op vrouwen vraagt om een specifieke aanpak.’

We moeten de werkelijkheid onder ogen zien. Overal ter wereld zien we soberheidsmaatregelen en vermindering van de uitgaven voor sociale voorzieningen, terwijl de militaire uitgaven enorm blijven.

In sommige landen worden niet-gouvernementele organisaties voor vrouwen ook geviseerd omdat ze te kritisch zijn.

Europa is geen homogeen blok

De verschillende discours zijn hier weergegeven als Europa tegenover de rest van de wereld. Dat klopt niet.

Ook binnen Europa leven er verschillende ideeën. Het verhaal van de royalties is er één van Noord-West-Europa. Wij herkennen ons daarin. In Spanje, Litouwen, Turkije en tal van andere landen zal men eerder gaan voor het pleidooi van de VN-rapporteurs.

Die verschillen zijn voelbaar als we met het Women Against Violence Europe Network samenkomen. De tegenstrijdige tendensen zijn zichtbaar in de opstelling van het Verdrag van Istanboel, waar men het heeft over ‘gender-based violence’ en ‘violence against women’ maar ook toegeeft dat vrouwen soms agressors en mannen soms slachtoffers zijn.

‘Ook binnen België is de kloof aanwezig.’

Ook binnen België is de kloof tussen de twee duidelijk aanwezig. In Vlaanderen zitten we op de lijn van het discours van Noord-West-Europa. In Brussel en Wallonië leeft het ‘feministisch’ discours van de Latijnse wereld.

Zolang we het hebben over persoonsgebonden materies is dat geen probleem, elke gemeenschap doet zijn ding. Maar zodra het over federale materies gaat botsen we op die verschillen.

Oog hebben voor elkaar

De verschillende perspectieven zijn ingegeven door verschillen in beleefde realiteit.

Wie in een land woont waar vrouwen niet met de auto mogen rijden, geen eigen bankrekening mogen hebben, waar weduwen vogels voor de kat zijn, waar vrouwen niet beschermd zijn tegen uithuwelijking en hun job verliezen als ze bevallen, die ziet overal om zich heen ‘geweld tegen vrouwen’. Die komt in opstand. Geheel terecht.

Wie, zoals wij, leeft in een land waar vrouwenrechten al zo’n honderd jaar op de agenda staan, die focust op het laatste grootste probleem dat we niet opgelost krijgen: familiaal geweld.

En familiaal geweld gaat ruimer dan geweld op vrouwen, omdat het ook over mannen en kinderen als slachtoffers gaat. Maar het is ook een enger begrip omdat het gaat om één vorm van geweld, nl. geweld thuis. Door ons begrippenkader krijgen we vanzelf blinde vlekken.

Geen ergernis

Vanuit Noord-West-Europa kunnen we andere werelddelen hoop geven. Vooruitgang is mogelijk! Blijf strijden voor gelijke kansen, voor Egalité, Liberté et Sororité, en de samenleving zal langzaam veranderen.

‘Laten we elkaar solidair steunen.’

Mannen zijn niet het probleem, wel een deel van de oplossing. Dat is het mooie aan de witte lintjes actie die uit Canada kwam overwaaien. Het is begonnen als een statement van mannen tegen geweld op vrouwen. Met sororité alleen komen we er niet, ook de fraternité moet er zijn.

De strijd tegen geweld is nergens uitgestreden. Wie zich beroept op mensenrechten om geweld op vrouwen aan te klagen, moet ook consequent geweld op mannen erkennen als een schending van mensenrechten. Ook dat is sororité.Uitgebreid verslag van de World Conference of Women’s Shelters vind je op www.kennisplein.be.