Hoe Mechelen Oekraïense vluchtelingen opvangt: ‘Wacht niet tot mensen bij je aankloppen’

Focus op rechtentoekenning

Zoals vele andere steden en gemeenten, werd ook Mechelen vanaf maart 2022 geconfronteerd met een vluchtelingenstroom uit Oekraïne. Om die zo goed mogelijk op te vangen, krijgen al deze mensen meteen het statuut ‘tijdelijk ontheemden’. Hierdoor wordt de hele asielprocedure overgeslagen en krijgen ze een verblijfsrecht voor een jaar en volledige toegang tot de sociale zekerheid.

‘Verschillende partners zijn aan zet om rechten snel en efficiënt toe te kennen.’

Bovendien krijgt iedereen die nog niet over een woonst beschikt, een opvangplaats toegewezen. Het vinden en toewijzen van die plaatsen zorgt voor grote uitdagingen, waar we veel over zouden kunnen vertellen. Toch focussen we in ons verhaal op de rechten van deze mensen en de toekenning ervan.

Ook dat is namelijk een hele uitdaging: inmiddels zijn er in Mechelen bijna 1.200 Oekraïense vluchtelingen die recht hebben op onder andere aansluiting bij de ziekteverzekering, verhoogde tegemoetkoming op gezondheidszorg, een leefloon, toegang tot de arbeidsmarkt, het groeipakket, onderwijs en voogdij voor niet-begeleide minderjarigen.

Sterke eerstelijn

Verschillende partners zijn aan zet om die rechten snel en efficiënt toe te kennen. In Mechelen benaderen we deze uitdaging vanaf de start als een netwerkverhaal waarin partners de krachten en expertises bundelen. Geluk bij een ongeluk: de structuur om dat te doen, hadden we al. Want laat het nu net de kerngedachte zijn van het geïntegreerd breed onthaal (GBO) dat we enkele jaren geleden al installeerden en OCMW, CAW en de diensten maatschappelijk werk van de ziekenfondsen dichterbij elkaar brengt.

‘De Oekraïne-crisis dwong ons om het geïntegreerd breed onthaal concreet te maken.’

Het was niet makkelijk om dat geïntegreerd breed onthaal op kruissnelheid te krijgen. Het lijkt een Vlaamse ziekte om eerst een lange periode uit te trekken voor visieontwikkeling. Maar dit intiatief heeft niet zozeer een visie nodig, maar een probleem dat geen van de betrokken organisaties alleen kan oplossen. De Oekraïne-crisis is een goed voorbeeld van zo’n probleem: het dwong ons om het geïntegreerd breed onthaal concreet te maken.

 ‘Wij kunnen dit aan’

Oekraïense vluchtelingen komen hier aan vanuit een oorlogsgebied, na een moeilijke, stressvolle reis, zonder iets te weten over het land waar ze toekomen. Het is belangrijk om direct in te grijpen op de noden en vragen van deze mensen.

Dat vraagt niet altijd nieuwe initiatieven. Vaak kunnen we voortbouwen op wat er al is, zoals dus het geïntegreerd breed onthaal. Misschien ook mede daardoor was er vanaf het begin bij iedereen een “wij kunnen dit aan”-mentaliteit. En dat heeft ons geholpen om de grote toestroom op te vangen. 

Proactief werken

Proactief werken is één van de pijlers binnen het geïntegreerd breed onthaal. Wacht niet tot mensen bij je aankloppen. Stap naar hen toe, informeer hen. Voor veel mensen is dat belangrijk omdat ze niet goed weten waar ze hulp kunnen vragen, wat ze kunnen vragen of omdat ze andere drempels ervaren in de stap naar de hulpverlening. Dat geldt zeker ook voor Oekraïense vluchtelingen.

‘Vaak kunnen we voortbouwen op wat er al is.’

Oekraïense vluchtelingen komen bij ons terecht via diensten die met hen het eerste contact hebben, zoals Fedasil of de vreemdelingendienst van de stad. Deze diensten brengen meteen de stafmedewerker van het OCMW op de hoogte. Die wijst een maatschappelijk werker toe, tenzij de Oekraïense vluchteling aangeeft geen hulp nodig te hebben (wat bijna nooit het geval is).

Voor vluchtelingen die in het nooddorp worden opgevangen, loopt het anders. Voor hen wordt rechtstreeks een afspraak ingeboekt met een maatschappelijk werker. Een medewerker van het Rode Kruis brengt de vluchteling op de hoogte van die afspraak. De maatschappelijk werker is vanaf dan het aanspreekpunt voor de cliënt en regisseert het ‘dossier’. 

Dedicated maatschappelijk werkers

In Mechelen nemen enkele maatschappelijk werkers specifiek de begeleiding van Oekraïense vluchtelingen op zich. Om voor die opdracht voldoende ruimte te maken, werden hun initiële cliënten verdeeld over andere maatschappelijk werkers.

Deze ‘dedicated’ maatschappelijk werkers hebben al enkele jaren ervaring op de teller en vooral veel goesting om deze uitdaging op te nemen. Ze worden ondersteund door drie stafmedewerkers. Via wekelijks overleg en korte communicatielijnen kunnen ze snel anticiperen op wijzigende procedures en wetgeving.

Sociaal huis als 1-stop-shop

Ondanks dit sterk team, blijft samenwerking met andere diensten belangrijk. Stuur je deze vluchtelingen naar bijvoorbeeld de mutualiteit, het Huis van het Kind of het CAW, dan riskeren ze snel te verdwalen.

Om dat te voorkomen, bouwden we het Mechelse Sociaal Huis uit tot een 1-stop-shop. Medewerkers van het Huis van het Kind staan klaar om vluchtelingen te helpen bij hun groeipakket en  de inschrijving van hun  kinderen in een school. En er zijn ook medewerkers van mutualiteiten in huis om inschrijvingen in orde te maken en te zorgen voor een verhoogde tegemoetkoming.

‘Naast het vervullen van de eerste noden, is er ook aandacht voor de verwerking van trauma’s.’

Ook het CAW startte vanuit het Sociaal Huis intussen meer dan dertig begeleidingstrajecten op. Naast het vervullen van de eerste noden, is er ook aandacht voor de verwerking van trauma’s die mensen opliepen.

Eigen tolken in huis

Voor anderstaligen is taal vaak een grote drempel bij het vragen naar hulp. Als hulpverlener en cliënt niet dezelfde taal spreken, bemoeilijkt dit het begeleidingstraject. Dit lossen we vaak op met de inzet van sociaal tolken. Maar door de schaalgrootte en snelheid van deze vluchtelingenstroom zou de inzet van reguliere tolken ontoereikend zijn.

‘Het is de eerste keer dat we eigen tolken in dienst hebben.

We schakelden meteen naar een hogere versnelling en stelden twee tolken Oekraïens aan. Ook voor het OCMW is dat nieuw: het is de eerste keer dat we eigen tolken in dienst hebben. Zij kunnen verschillende organisaties ondersteunen bij hun gesprekken omdat zij vanuit één plaats, het Sociaal Huis, werken.

Deze tolken zijn ook sociale begeleiders. Ze kennen de realiteit in Oekraïne, maken deze vluchtelingen wegwijs in ons land en gaan mee naar de bank of het ziekenhuis. Dankzij hun aanwezigheid worden drempels lager. Op onze jobdagen stonden de toegekomen vluchtelingen bedremmeld bij de ingang. Zodra de tolk verscheen, vond plots iedereen vlot zijn weg naar bedrijven die hun aanbod voorstelden.

Oplossing ligt bij samenwerking

We belanden van de ene crisis in de andere: coronapandemie, de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis. Uit deze moeilijke periode trekken we belangrijke lessen. Wanneer we overspoeld worden, hebben we vaak de neiging om ons terug te trekken op ons eiland en te denken dat we het zelf moeten oplossen. Net dan ligt de oplossing bij samenwerking.

‘Uit deze moeilijke periode trekken we belangrijke lessen.’

De grote toestroom aan vluchtelingen zorgde binnen Mechelen voor grote uitdagingen. Maar de noodzaak om die vele mensen zo goed mogelijk op te vangen, was meteen ook een opportuniteit die verschillende organisaties bij elkaar bracht om efficiënt en persoonsgericht samen te werken.

Voor deze doelgroep bleek het efficiënter om de krachten voor de eerste opvang te bundelen onder één dak. Maar daarna en daarnaast zijn er ook andere vormen van samenwerking. Zo zijn er korte lijnen tussen de maatschappelijk assistenten van het Sociaal Huis en de maatschappelijk werkers van de mutualiteiten waardoor cliënten vlot en warm toegeleid kunnen worden.

Never waste a good crisis

Die boodschap van samenwerking en krachten bundelen, willen we ook in de toekomst blijven uistralen. Niet alleen voor Oekraïense vluchtelingen is het hulpverleningslandschap vaak een doolhof. Ook voor veel andere hulpvragers blijft het een hardnekkig probleem.

Lees ook

‘De kwetsbare mens komt geen meter vooruit'

Het Mechels Sociaal Huis is een troef, met heel wat partners onder één dak. Hulpverleners en Mechelaars moeten dat Sociaal Huis nog beter leren kennen als een plek waar je terecht kan voor al je welzijnsvragen. De bruggen die we vanuit dit huis bouwen naar andere organisaties, moeten nog steviger worden.

Na de coronapandemie, grijpt ook deze crisis in op het hart en de cultuur van onze organisatie. ‘But never waste a good crisis’: we kunnen snel schakelen, testen acties op het terrein uit en sturen bij. Werkbare oplossingen blijven overeind en wat niet werkt, verhuist naar de ijskast. Vanaf nu zullen we minder schrik hebben om iets uit te proberen.