Psychiater Kirsten Catthoor: ‘Ik hoop dat we uit onze fouten kunnen leren’

Beste Veerle,

Eind oktober ontmoetten we elkaar kort op het vijfentwintigjarig jubileumcongres van Uilenspiegel, de vereniging voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Het was een bijzonder moment, weet ik nog. Krachtig en trots overhandigde je mij je boek, nauwkeurig als cadeau verpakt in groen papier, de kleur van hoop. Geen idee of symboliek belangrijk is voor jou, maar mij viel het op.

‘Krachtig en trots overhandigde je mij je boek.’

Je vertelde dat het veel voor je zou betekenen als ik het zou lezen en laten weten wat ik ervan vond. Maar terwijl je de vraag stelde, was er ook enige terughoudendheid merkbaar. Alsof je aarzelde, ongerust over het antwoord dat je zou krijgen.

Ik zei je dat ik pas in de kerstvakantie tijd zou hebben om het te lezen en te reageren, maar dat ik het zeker zou doen. Omdat belofte schuld maakt, schrijf ik je vandaag deze brief.

Onwaarschijnlijk voorrecht

Ik startte met de studie geneeskunde vanuit het vaste voornemen om psychiater te worden. Voor mij is psychiater het mooiste beroep ter wereld, ook al krijg ik dat niet altijd goed uitgelegd.

Ik maak er een erezaak van om elke student geneeskunde die een stage psychiatrie doet, te vragen wat zijn of haar professionele ambities zijn. Zelden is er iemand bij die richting psychiatrie wil.

Aan alle chirurgen-in-spe leg ik uit dat over twintig jaar de meerderheid van de heelkundige ingrepen door robots zal worden gedaan, veel accurater dan door een mens van vlees en bloed. Geestelijke gezondheidszorg daarentegen, zal altijd een vak zijn van contacten tussen mensen, van een behandelrelatie tussen arts en patiënt. Hier komen de meest moeilijke dingen aan bod, zaken die mensen nooit eerder tegen iemand hebben durven uitspreken.

‘Voor mij is psychiater het mooiste beroep ter wereld, ook al krijg ik dat niet altijd goed uitgelegd.’

Daar deelgenoot van worden, is een onwaarschijnlijk voorrecht. Het maakt je nederig, maar doet je tegelijkertijd groeien als mens. Een beetje paradoxaal allemaal.

De studenten en ik lachen vervolgens een beetje met mijn weinig succesvol promopraatje. Want dat is het tenslotte wel: ik kon nog niemand met het plan om chirurg te worden overtuigen om te kiezen voor psychiatrie.

Uit de naad werken

Ik ken veel psychiaters in Vlaanderen. Niet allemaal natuurlijk, maar wel erg veel. Ze werken zich uit de naad voor hun patiënten, vaak tot op het randje van burn-out of er net over.

Lees ook

‘Ons gezondheidssysteem discrimineert wie psychisch kwetsbaar is’

Er is te veel werk in de geestelijke gezondheidszorg en er zijn te weinig psychiaters om al dat werk te doen. Maar toch wordt er met de moed der wanhoop verder gewerkt, verder geploeterd. Met het vaste voornemen om de psychisch lijdende mens met de grootste zorgvuldigheid te behandelen, te laten herstellen, zich beter te doen voelen.

Het zoveelste verhaal

Daarom grijpt het mij enorm aan te lezen dat het bij jou zo is misgelopen. Het zoveelste verhaal over een gebrek aan zorg op maat in psychiatrie, over de afwezigheid van gedeelde besluitvorming en participatie, over nodeloze dwang en nutteloze therapeutische keurslijven. Ik heb geen woorden voor dit soort onrecht, dat plaatsvindt in de meest kwetsbare momenten van iemands leven.

‘Ik heb geen woorden voor dit soort onrecht, dat plaatsvindt in de meest kwetsbare momenten van iemands leven.’

Ik ben verbijsterd omdat jouw getuigenis indruist tegen allerlei juridische bepalingen van kwaliteitsvol werken, tegen deontologie, tegen alles waar goede hulpverlening voor staat.

Maar ik voel ook hoop omdat die verhalen blijven komen. Hoop omdat moedige vrouwen, en dat streelt mijn feministische hart, deze misstanden blijven aanklagen en doorgaan met de strijd voor verandering en verbetering van de geestelijke gezondheidszorg.

Mildheid

In jouw boek staat een prachtige passage over een leerling die uit woede een stoel naar je gooide, maar daarvoor niet van de school werd weggestuurd. “Iedereen heeft het recht om fouten te maken”, was het motto van de directie, en jij was het daar mee eens.

‘Ik kan mij niet uitspreken over mensen en situaties waar ik niet bij betrokken was. Dat zou van verregaande arrogantie getuigen.’

Net als jullie vind ook ik mildheid een positieve eigenschap die ik zo veel mogelijk probeer in te zetten. In contacten met patiënten kost dat nauwelijks moeite. Naar collega’s toe ligt dat een pak ingewikkelder. Mildheid betekent dat er een wederkerige relatie is. Die heb ik niet met collega’s: in de geestelijke gezondheidszorg werkt elke hulpverlener soeverein, en heeft een eigen inspanningsverbintenis met de patiënten waarmee die werkt.

Mildheid zou dan betekenen dat ik een soort oordeel heb, en dat is expliciet niet het geval. Ik kan mij niet uitspreken over mensen en situaties waar ik niet bij betrokken was. Dat zou van verregaande arrogantie getuigen.

Mildheid zou hier ook kunnen suggereren dat ik het allemaal niet zo erg vind, en dat de pijnlijke situaties waar jij het slachtoffer van was, maar met de mantel der liefde moeten bedekt worden. Ook dat is absoluut onwaar.

Goedmaken

Is er dan niets dat ik kan doen? Op welke manier kan ik iets goedmaken van het onrecht dat jou en anderen is overkomen?

‘Ik verontschuldig me voor alle ellende die jij en anderen in de geestelijke gezondheidszorg hebben doorstaan.’

Over ongeveer elk andere maatschappelijke onrechtvaardigheid heb ik een duidelijke mening. Ik vind absoluut dat de Kerk zich moet verontschuldigen voor al het seksueel misbruik dat het leven van ontelbare mensen heeft verwoest. Ik ben overtuigd dat België zich moet excuseren voor al de gruwel die in Congo is gebeurd. Slavernij, rassenscheiding, uitbuiting? Plat op de buik en voorstellen doen om het goed te maken!

Betere zorg

Dat is niet anders voor de sector en het vak waar ik zo hard in geloof. Daarom wil ik ook oprecht verontschuldigingen aanbieden voor alle ellende die jij en anderen in de geestelijke gezondheidszorg hebben doorstaan.

Lees ook

‘Ik wil een meer menselijke psychiatrie’

Niet vanuit mijn vertegenwoordiging van de sector, want dat kan ik niet, maar voor de toekomst ervan. Ik hoop dat we uit onze fouten kunnen leren, dat er herstel kan komen, en dat de zorg substantieel beter zal worden door het verder doorzetten van de huidige mentaliteitswijziging.

Heel veel hoop dus, bij het begin van 2023. Het lijkt wel of ik een nieuwjaarsbrief schrijf.  Zo heeft dat groene inpakpapier nog meer symbolische betekenis voor mij dan ik oorspronkelijk dacht.

Het ga je goed, Veerle, ik wens je het allerbeste in het leven met alles wat je onderneemt.

Hartelijke groeten,

Kirsten