Gokken is een stille verslaving

Taboe

Er zijn veel meer mensen die problemen hebben met kansspelen dan met een heroïneverslaving. Toch is er meer maatschappelijke aandacht voor heroïnegebruikers met als gevolg meer wetenschappelijk onderzoek, meer sensibilisering , meer hulpvoorzieningen en effectievere behandelprogramma’s. De aandacht heeft gezorgd voor een betere aanpak van de heroïneproblematiek. En dat is goed.

 ‘Gokverslaving is nog steeds taboe.’

Voor gokken ontbreekt deze maatschappelijke aandacht. Gokverslaving is nog steeds taboe. Nog geen 10% van de mensen met een gokprobleem vindt de weg naar gepaste hulp. Hulp die er slechts beperkt is. Probeer vandaag als gokverslaafde maar eens ambulante of residentiële hulp te vinden in je buurt. Mensen bellen hiervoor heel Vlaanderen af.

Burgers zijn bovendien te weinig geïnformeerd over de risico’s van gokken. De overheid lanceert geen grootschalige sensibiliseringscampagnes. Het maakt dat slechts 5% van de ouders hun kinderen waarschuwen voor de gevaren van gokken terwijl zowat iedere ouder druggebruik ontraadt. En in vergelijking met bijvoorbeeld roken wordt reclame voor gokken niet ingeperkt.

Onderschat

Gokken is een onderschat fenomeen. Al is het hoopgevend dat Vlaams minister van Welzijn en Gezondheid Jo Vandeurzen in zijn visietekst ‘Naar een geïntegreerde en herstelgerichte zorg voor mensen met een verslavingsprobleem’ wel aandacht heeft voor de problematiek.

Maar alleen inzetten op preventie en hulpverlening is dweilen met de kraan open. Kansspelen moeten ook voldoende streng gereguleerd en gecontroleerd worden. Een coherente beleidsaanpak zet daarom in op preventie, hulpverlening en regulering van de gokmarkt.

Cruciale vraag: “Haalt de menselijke en sociale bescherming van de zwakke partij het op de economisch sterke partij?”, aldus de voorzitter van de Kansspelcommissie in het eigen jaarverslag 2014.

Kansspelen in België

Kansspelen hebben drie gemeenschappelijke kenmerken: geld, kans en toeval. Je zet geld in met de kans om te winnen of te verliezen. Toeval speelt een rol in de resultaatbepaling.

Kansspelen zijn niet nieuw. In onze regio vonden de eerste loterijen plaats in de 16de eeuw. Een tijd was het een middel om fondsen te verwerven om kerken te renoveren of andere caritatieve doelen te steunen.

De Nationale Loterij (1962) is trouwens een uitloper van de Koloniale Loterij (1935) waar één jaarlijkse trekking de kolonie Congo financieel steunde. Met de start van Lotto (1978) en de opkomst van krasloten (1983) werd de frequentie van spelen telkens verhoogd.

Casino’s

Voor de eerste speelzaal in België moeten we terug naar 1650 in Spa. Eeuwenlang gokten koningshuizen en adellieden in de casino’s. Meteen de reden dat ze werden gedoogd.

 ‘Drie kenmerken van kansspelen: geld, kans en toeval.’

Na de Tweede Wereldoorlog werden kansspelen en casino’s bekend bij het grote publiek. Mensen kregen nieuwe transportmogelijkheden en casino’s starten vanaf de jaren zeventig met een ‘democratiseringsbeleid’. Bezoekers met een smoking of kostuum zijn nu eerder uitzondering dan regel.

Online

Online gokken is een vrij recent fenomeen. Sinds 2011 zijn Belgen op internet massaal gaan inzetten op weddenschappen en gokspelen.

Niet alleen neemt de technologische ontwikkeling in sneltempo toe, de drempel voor online gokken ligt ook laag. Gokwebsites zijn zeven dagen op zeven, 24 uur op 24 beschikbaar. Er is geen sociale controle. Online gokken kan je doen in elke toestand, bijvoorbeeld dronken of stoned. Niemand die het weet of reageert. Het is een erg verontrustende evolutie is.

Kansspelcommissie

Kansspelen exploiteren is bij wet verboden. Dat is nog steeds het uitgangsprincipe. Het wordt enkel toegelaten met een vergunning. Die vergunningen worden uitgereikt door de kansspelcommissie.

‘In de kansspelwet is het lobbywerk goed voelbaar.’

De kansspelcommissie ontstond bij de kansspelwet van 7 mei 1999. De kansspelcommissie heeft een adviserende-, vergunnende- en controlerende taak. De commissie is ingebed in het Ministerie van Justitie.

Het lobbywerk van een kapitaalkrachtige sector is in de kansspelwet goed voelbaar. Naast bescherming van de speler zijn fraudebestrijding en rentabiliteit van de sector belangrijke pijlers. De rentabiliteit wordt gewaarborgd doordat de uitbating van kansspelen een economie van ‘bijzondere aard’ is. De winst wordt bij wet gegarandeerd. Welke andere zelfstandige kan op zoveel zekerheid rekenen?

Rentabiliteit garanderen, betekent ook dat meer gokkers meer moeten gokken. Binnen een goed legaliseringsbeleid waarbij volksgezondheid echt van tel is, kan winstbejag echter geen hoofddoel zijn. De kansspelcommissie heeft dan ook volgens sommigen een onverzoenbare opdracht.

Legitiem tijdverdrijf

Anno 2015 tellen we in België negen casino’s, 179 speelautomatenhallen, 14.000 bingotoestellen in cafés, 600 weddenschapkantoren, zowat 2000 krantenwinkels met weddenschap-terminals en meer dan 50 legale goksites. Er is ook nog de oprukkende smart-TV. In het federaal regeerakkoord staat dat er in België twee casino’s bij komen, één daarvan in Antwerpen.

Steeds meer beschouwt de samenleving gokken als legitiem tijdverdrijf. Gevolg van een steeds grotere complexiteit waar fysieke en digitale werelden elkaar overlappen, waar gokmogelijkheden meer zichtbaar en aanwezig zijn.

‘Nooit eerder werd zoveel geld vergokt.’

Elke minuut van de dag zijn er gokmogelijkheden. Nooit eerder was er zo veel reclame voor kansspelen. Nooit werd er zoveel geld vergokt als de laatste jaren. Maar liefst € 1.5 miljard per jaar. Meer dan 500.000 Belgen gokken online.

Het zijn al lang niet meer alleen de uitzonderingen die in de problemen komen. Steeds meer studenten, vaders en andere brave burgers geraken met gokken diep in de miserie. Het bekend maken van deze cijfers en persoonlijke verhalen van gokkers kan zorgen voor meer begrip en maatschappelijke aandacht. Gokken kan en moet bespreekbaar worden.

Gokstoornis

‘Pathologisch gokken’ is al 35 jaar erkend als ziekte. Eerst als impulscontrolestoornis. Door steeds meer evidentie in overeenkomst met andere verslavingen is ‘gokstoornis’ sinds 2013 officieel een ‘gedragsverslaving’. Het is één van de minst gekende en minst begrepen verslavingen.Gokverslaving is sinds 1982 door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) erkend als ziekte. In 1980 werd het onder ‘impulscontrolestoornis’ opgenomen in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM). Sinds 2013 staat het in DSM onder ‘verslaving’.

Gokken kan heel wat schulden veroorzaken. Het brengt mensen tot armoede en leidt tot gezondheids- en sociale problemen. De groep gokverslaafden kent veel angststoornissen en hoge depressie- en suïcidecijfers. Gokken geeft problemen op vlak van tewerkstelling, wonen en criminaliteit. Bovendien is er vaak een impact op de directe omgeving door agressie en relatiebreuken.

Een gokstoornis wordt omschreven aan de hand van negen kenmerken. Eén daarvan is de preoccupatie met gokken: herbeleven van spelbeurten, zoeken van geld en systemen om proberen te winnen, er constant aan denken. Wie volledig stopt met gokken geeft aan pas na drie tot vier maanden terug helder te kunnen denken.

‘Spelen om verlies goed te maken, is typisch.’

Een tweede belangrijk kenmerk is liegen. Ook een alcoholist zal ontkennen en minimaliseren, maar de gokker komt langere tijd weg met zijn verzwijgen. Hij gaat een dubbel leven leiden. Dit kost veel inspanning, tegelijk geraakt de gokker psychisch geïsoleerd. Een derde kenmerk is het terug gaan spelen om verlies goed te maken.

Andere kenmerken zijn vergelijkbaar met middelenverslavingen: steeds meer en zwaarder gokken voor gewenst effect, rusteloos bij stoppogingen, minderen of stoppen lukt niet ondanks herhaaldelijke pogingen, onlustgevoelens, relatie- en werkverlies.

Fysieke impact

Een gokverslaving heeft ook een fysieke impact. Fysieke symptomen door gokken zijn niet rechtstreeks zichtbaar of worden, zoals bijvoorbeeld slaapproblemen, niet steeds gelinkt aan gokken.

Wie het gokken moet verbergen voor zijn omgeving, wakker ligt van verlies of constant aan het overleven is door geldgebrek leeft onder hoge stress. Stress heeft impact op hart- en bloedvaten, geeft verminderde weerstand en verhoogt het risico op maag-en darmproblemen.

1.730.000 mensen

Zo’n 2% van de volwassen Belgen heeft een lichte, matige of ernstige ‘gokstoornis’. Dat zijn 173.000 mensen die nadelige gevolgen ondervinden van gokgedrag. 43.250 daarvan kampen met een gokverslaving. Een verslaafde betrekt gemiddeld een tiental mensen bij zijn problemen. Dat maakt 1.730.000 mensen die betrokken zijn op deze nog steeds ‘onderschatte’ problematiek.

‘5.000 Belgen vragen jaarlijks om een toegangsverbod.’

Niet verwonderlijk dat elk jaar bijna 5.000 Belgen via de kansspelcommissie een vrijwillig toegangsverbod aanvragen omdat ‘amusementsspelen’ in casino’s, speelautomatenhallen, online kansspelen of virtuele weddenschappen hun leven tot een hel maken.

Het Excluded Persons Information System (EPIS) is een elektronisch systeem dat alle uitgesloten spelers bundelt. Het laat uitbaters toe om na te gaan of een speler wel of niet mag worden toegelaten. EPIS is zonder twijfel een zeer slagkrachtig instrument in de strijd tegen gokverslaving.

Omdat bingospelers of wie een weddenschapkantoor tot tweede verblijfplaats heeft gemaakt ook tot meest risicovolle spelers behoren, is het jammer dat zij zich nog niet kunnen beveiligen via EPIS.

Money money money

Het besef dat er spelenderwijs een verslaving ontstaan is, komt bij veel gokkers erg laat. Overdadig gokken gebeurt vaak stiekem en kan lang verborgen blijven. Mensen hebben al schroom om hun financiële situatie te delen, de schaamte om over gokschulden te praten moet praktisch onoverbrugbaar zijn.

Ook wie kansspelen uitbaat en wie ze reguleert, geneert zich wellicht bij te veel verhalen over gokverslaving. ‘Homo ludens’ lijkt een gemakkelijk excuus om uit winstbejag gokgedrag eerder te kunnen aanmoedigen dan wel te ontraden. Gaan we, na ons dubbelzinnig alcoholbeleid, afglijden naar een gokverslaafde maatschappij?

‘De overheid verdient mooi mee.’

Burgemeesters durven nog zelden op te treden tegen illegale kienpromotoren omdat veel sportverenigingen financieel voordeel hebben bij de wekelijkse kienavonden. Welke politicus wil de inkomsten van zowat alle voetbalploegen uit eerste klasse en grote wielerploegen aan banden leggen door reclame voor gokken te verbieden?

Bovendien verdient de overheid mooi mee. En dan niet enkel via private operatoren. De Nationale Loterij brengt jaarlijks ettelijke honderden miljoenen euro’s op. En het is nooit genoeg. De nieuwe voogdijminister Sophie Wilmès moet er in 2016 bijvoorbeeld voor zorgen dat de Nationale Loterij twintig miljoen extra belastingen opbrengt.

Hersenen

Kansspelen werken heel verslavend. In de hersenen gebeuren vergelijkbare dingen als met oppeppende drugs. Bepaalde kenmerken maken het kansspelen meer verslavend: winst of de talrijke bijna-winervaringen geven een kick, een lichaamseigen drug komt vrij.

‘Kansspelen werken heel verslavend.’

Hoge minimum herverdelingspercentages, in de wet 84% en hoger, maken dat er regelmatig een winervaring is. Een speler zoekt dit gevoel telkens opnieuw op. Bij verlies, wat uiteraard meer voorkomt, volgt de onvermijdelijke gokkater.

Kansspelen met hoge frequenties van spel en (bijna)-winervaringen zijn het meest verslavend. Vooral bij slots zijn die frequenties heel hoog. Niet toevallig zijn deze toestellen in casino’s steeds meer de plaats gaan innemen van klassieke tafelspelen als black-jack of roulette.

Wie loopt risico?

Een samenspel van risico- en beschermende factoren bij de speler, het spel en het sociaal milieu bepalen de kwetsbaarheid van iemand om een gokprobleem te ontwikkelen. Wie (gok)verslaafde ouders heeft loopt meer risico, hetzelfde geldt voor wie als kind onvoldoende liefde en veiligheid kende.

Gokverslaving komt meer voor in culturen waar gokken aanvaard wordt, waar gokken meer toegankelijk is. Niet toevallig bevinden de meeste gokgelegenheden zich in regio’s met grotere kansarmoede en economische achterstand. Wie arm is, zal in verhouding meer gokken.

‘Elke gokker behoort tot de risicogroep.’

Niet iedereen die gokt wordt verslaafd, maar via conditioneringsmechanismen kunnen alle spelers wel gokverslaafd worden. Elke gokker behoort dus tot de risicogroep.

Een tweede groep met een verhoogd verslavingsrisico zijn mensen die spelen als realiteitsvlucht, weg van zorgen en moeilijke emoties. Zij zijn liefst zo lang mogelijk met het hypnotiserende kansspel bezig: zo lang de aandacht daar naar toe gaat ontsnappen de zorggedachten. Een derde groep zijn de meer impulsieve mensen.

Eens veel aan het gokken zal chasing, het achternajagen van verliezen, steeds opnieuw doen gokken. Wie verliest ligt wakker om via herinneringsbeelden te zoeken waar hij verkeerde beslissingen nam. Dat vooral toeval het resultaat bepaalt wordt vergeten door wie constant met gokken bezig is.

24 jaar

Jonge mannen lopen op dit moment het meest risico een gokprobleem te ontwikkelen. Eigenlijk kunnen hersenen voor 24 jaar risico’s niet juist inschatten. Wie vóór die leeftijd veel alcohol drinkt, drugs gebruikt of gokt, riskeert later verkeerde keuzes te blijven maken.

Naast ontraden van gokken stelt de overheid best regels op waarbij de startleeftijd zo kort als mogelijk evolueert naar 24 jaar. Zo’n maatregel verkleint de kans op gokverslaving. Eenzelfde regel geldt best ook voor laagdrempelige spelen als bingotoestellen en weddenschappen.

Winnen door het systeem te kloppen

Operatoren maken gokken aantrekkelijk. Alle legale gokwebsites spreken over ‘winst’. Ze tonen nicknames van winnaars, telkens met hun recent gewonnen bedragen. Nooit staat er bij hoeveel geld werd ingezet of verloren.

‘De consument wordt een rad voor de ogen gedraaid.’

Verder worden ‘bonussen’ gepromoot. Je krijgt extra speelgeld wanneer je voor het eerst speelt of opnieuw geld stort. Het staat slechts in hele kleine lettertjes dat je die som wel eerst zelf 40 keer moet storten vooraleer eventuele winst op je bankrekening staat. Met dat storten wachten ze vaak weer enkele dagen zodat de stap om opnieuw te gokken verkleint. Credits op spelersrekeningen worden gemakkelijker opnieuw ingezet.

De consument wordt een rad voor de ogen gedraaid. Iedere gokker speelt uiteindelijk met voornaamste doel geld te winnen.

Maar geld is niet de enige motivatie. Een Lotto-speler vindt kunnen dromen belangrijk, een pokerspeler vindt het intellectuele in het spel een uitdaging, een slotsspeler vindt de vlucht in ‘the zone’ het belangrijkst en een casinobezoeker wordt graag als VIP benaderd.

Toeval

Toeval staat in elk spel centraal. Ook bij kansspelen die als behendigheidsspel bekend staan, speelt het toeval een doorslaggevende rol. Waar bij schaken een behendigheidsfactor van tien telt, is dit bij pokeren vier. Bij andere kansspelen speelt toeval of geluk een nog grotere rol.

Elke gokker probeert te doen wat we als mens allemaal doen met onze directe omgeving: het proberen te beïnvloeden in eigen voordeel. Maar laat kansspelen nu net het enige zijn waar ervaring, doorzettingsvermogen of studie geen voordeel biedt.

De realiteit van winstkans, tijd en geldwaarde vervaagt bij wie veel gokt. Het behandelen van ontstane irreële gedachten is een belangrijk onderdeel binnen behandeling.

Amusement only?

Gelukkig krijgt lang niet iedereen die gokt problemen. Voor velen is het amusement zonder meer. Er zitten spellen bij die je een aangename spanning bezorgen. Kansspelen zijn ook aantrekkelijker voor jonge mensen, ze lijken meer op videogames dan op traditionele kansspelen.

‘Meer dan 10% van je inkomen inzetten is een alarmsignaal.’

Bijna 60% van de volwassen Belgen waagt wel eens een gokje zonder enig probleem. Denk aan de honderdduizenden mensen die nu en dan Lotto spelen met een beperkte inzet. Tot 5% van je inkomen inzetten is een verantwoorde regel voor wie gokt. Meer dan 10% inzetten is een alarmsignaal.

Gelegenheidsgokkers zijn er ook in casino’s. Mensen die af en toe een bezoek brengen en hun inzet volledig onder controle hebben. Toch bracht een onderzoek in 2004 aan het licht dat in België meer dan de helft van bingospelers, bezoekers van speelautomatenhallen, weddenschapkantoren of casino’s risico- of problematische gokkers zijn. Bezoekers en personeel van speelautomatenhallen en casino’s stellen dat minimum 50% een gokprobleem heeft.

Een Australisch onderzoek wees uit dat 41% van de inkomsten bij elektronische kansspelen afkomstig was van zware probleemspelers.Australian Government Productivity Commission (2010), Gambling Inquiry, Report 50, Canberra.

Regering beslist

Online kansspelen en weddenschappen hebben het goklandschap ingrijpend hertekend. De wet op online kansspelen werd in 2010 bij hoogdringendheid gestemd.De wet van 10 januari 2010 wijzigt de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers. Ze werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 1 februari 2010 en trad in werking op 1 januari 2011.Koninlijke Besluiten die de spelers moeten beschermen blijven echter al jaren liggen.

‘Online gokken heeft het landschap ingrijpend hertekend.’

Deze wetgeving is een goed voorbeeld van een slecht legalisatiebeleid. Kansspelcommissie en toenmalig verantwoordelijke minister Annemie Turtelboom schoven de zwarte piet naar elkaar door. Gevolg? Een online slagveld van vele kwetsbaren waar we de gevolgen nog lang van gaan voelen.

Een verantwoord kansspelbeleid vraagt om een voldoende streng gereglementeerd en gecontroleerd legaal gokaanbod. Met een ontradingsbeleid en meer ingrijpende maatregelen op de structurele kenmerken van kansspelen kan de schade al enorm afnemen.

Een voorbeeld. Beperk wat een speler per uur maximaal kan inzetten. Het zou veel schade voorkomen. Maar de wetgeving is ook hier onduidelijk. Een ‘gemiddeld’ uurverlies van 25 euro binnen een speelautomatenhal betekent niet wat het lijkt. Spelers kunnen er gemakkelijk 2.500 euro op een uur verliezen. In de wet gaat het immers om een ‘labo-opstelling’, gemeten afhankelijk van het type spel over 20.000 speluren of meer en met alle mogelijke – dus ook kleine – inzetten. Zouden de ondertekenaars van de KB’s bij kansspelen dit ook weten?

Recent werden we elders geconfronteerd met het verschil tussen de realiteit en een labo-omgeving. Het gesjoemel in de autoindustrie kwam aan het licht toen studenten een onafhankelijk onderzoek deden buiten de labo-opstelling.

Werkgeversorganisatie

De kansspelcommissie gaat ook niet vrijuit. Nogal wat mensen vinden dat deze commissie steeds meer neigt de rol op te nemen van werkgeversorganisatie. Zeker wanneer vertegenwoordigers pleiten voor een opheffing van het rookverbod in speelzalen. Of wanneer ze in interviews aangeven het normaal te vinden dat wie risicovol inzet op weddenschappen als tegengewicht ook nog eens 1.000 euro kan inzetten op een match die op papier minder risicovol is. Dan hoor je de echo van de stem vanuit de gokindustrie.

Voor een groot deel van de gokkers is 1.000 euro heel veel geld. Een risicogokker zal grotere bedragen willen inzetten zoals iemand die gevoelig is voor alcoholmisbruik ook niet graag stopt bij vijf glazen. Toch moeten cafébazen iemand die duidelijk onder invloed is alcohol weigeren. Bij gokken moet dit niet.

‘Het is belangrijk dat de overheid ingrijpt.’

Kortom. Het is belangrijk dat de overheid ingrijpt en de inzetten meer beperkt. Laat spelers vooraf hun maximum speelbedrag bepalen. Zorg voor meer ethische reclamevoering. En als een convenant te weinig doeltreffend is, organiseer dan een verbod op reclame voor gokken zoals vóór 2011.

Iedereen zijn verantwoordelijkheid

Herstel van een gokverslaving kost tijd. Maand na maand komt het besef hoe verslaafd men wel was, hoeveel geld men verspeelde, hoe het is om terug rustig en helder te kunnen functioneren. Bijna allemaal zeggen mensen nadien: ‘Ik begrijp zelf niet hoe ik het zo ver heb kunnen laten komen.’

Gokken is een belangrijk maatschappelijk- en gezondheidsprobleem. Jammer genoeg is gokken voor velen nog een stille verslaving. Laten we meer open over gokken praten. Het taboe doorbreken. Het kan de overheid appelleren. En ervoor zorgen dat wij ons binnen een paar jaar niet moeten afvragen hoe het ooit zover is kunnen komen.