Juridisch advies aan de ingang van de sociale kruidenier

Sociale kruidenier

Een ervaren jurist verwacht je niet meteen aan de ingang van een sociale kruidenier in Antwerpen. Achter een eenvoudige tafel luistert Steven Gibens naar de juridische problemen van mensen. Hij is vrijwilliger van Helder Recht, een organisatie die iedereen toegang wil geven tot de geschikte juridische informatie.

‘Hier ontmoet ik mensen die mijn bubbel doorprikken.’

Steven stelt vragen, raadpleegt zijn laptop en geeft heldere antwoorden. Een vrouw staat recht en schudt hem hartelijk de hand, duidelijk opgelucht. En dan is het mijn beurt om deze geëngageerde burger te spreken.

Steven Gibens: “Ik was 23 jaar advocaat aan de balie en besliste enkele jaren geleden om daar een punt achter te zetten. Het leven is een ontmoeting. Maar als je dat beperkt tot je werk en je gezin, blijft dat schraal. In dit werk ontmoet ik mensen die mijn bubbel doorprikken. Ze leren me anders kijken naar mijn gewoontes en privileges.”

“Hier zet ik mijn juridische expertise niet in om mijn boterham te verdienen, maar om als burger mijn betrokkenheid op de samenleving te tonen. Die keuze om te werken vanuit vrijwillig engagement is de juiste. Ze geeft me veel zuurstof en inspiratie.”

“Ze komen letterlijk van alle kanten. Jong en oud. Sommigen hebben migratieroots, anderen niet. Wat ze met elkaar delen, is de strijd tegen armoede en uitsluiting.”

“Hun vragen zijn heel verschillend en dat is ook logisch: Het kan onder meer gaan over precaire tewerkstelling, opzeg van huurcontracten, onduidelijke energieafrekeningen, bewindvoering of gezinshereniging.”

‘Veel juridische problemen ontstaan vanuit een gebrek aan heldere communicatie.’

“Daarnet had ik een gesprek met een vrouw die gevlucht was uit Oekraïne. Ze zocht financiële steun en had daarover een Nederlandstalige brief gekregen met allerlei termijnen en voorwaarden. Voor haar was dat Chinees.”

“Heel wat mensen willen een nationaliteitswijziging. Niet alleen om zich hier meer stabiel te kunnen vestigen, maar ook om vlotter tussen België en het thuisland te kunnen reizen. Maar daarvoor moet je aan heel wat voorwaarden voldoen, bijvoorbeeld op vlak van tewerkstelling en taal. Dat wordt al snel een kluwen waardoor mensen niet meer weten waar ze nu eigenlijk aan toe zijn.”

“Veel juridische problemen ontstaan vanuit een gebrek aan heldere communicatie. Door de juiste informatie te geven, probeer ik de mist op te klaren. Als mensen goed geïnformeerd worden over wat wel of niet mogelijk is, kunnen ze betere beslissingen nemen over hun toekomst.”

‘Soms moet ik mensen ook wijzen op een harde realiteit.’

“Iemand kan wel dromen van een nationaliteitswijziging, maar als hij nog niet lang genoeg in dit land is, zal dat niet lukken. Als mensen niet bereid zijn Nederlands te leren, dan zet dat meteen enkele toekomstperspectieven op de helling. Ik ben geen dromenmaker en moet mensen soms ook wijzen op een harde realiteit.”

“Ik ben geen wandelende juridisch encyclopedie. Mensen leggen me hun situatie uit en ik duik vervolgens in de databank van Helder Recht om uit te klaren wat wel of niet kan.”

“Daar houdt mijn taak op. Willen mensen na mijn advies bijvoorbeeld doorwerken aan hun gezinshereniging, dan kunnen ze daarvoor terecht bij sociale professionals. Als dat nodig is, verwijzen zij vervolgens door naar meer gespecialiseerde rechtshulp.”

“Een huurtoelage krijgen of een onterechte schuldinvordering kunnen schrappen, maakt voor deze mensen een groot verschil. Vaak stappen ze na het gesprek buiten met meer informatie en een beter zicht op oplossingen.”

“Helaas is er niet voor iedereen een oplossing. Tegen sommige mensen moet ik eerlijk zeggen dat ze, honderd pogingen en procedures verder, vanuit juridisch perspectief niet langer in dit land kunnen blijven. Het is onethisch om mensen op basis van foute informatie valse hoop te geven.”

“De uitdaging is om het recht zo dicht mogelijk bij mensen te brengen. Dat doe je door tussen de mensen te gaan zitten, op de plaatsen waar zij komen. Daar ligt een verschil met andere juridische dienstverleners: ook zij geven juridisch advies, maar doen dat minder outreachend.”

“De kracht van outreachende rechtshulp zag ik in Denemarken. Daar trekken juristen met bakfietsen rond om dakloze en drugverslaafde mensen op hun rechten te wijzen. Dat inspireerde me. Toen ik in 2019 dit initiatief opstartte, ging ik ook op stap met een bakfiets. Die staat intussen op stal. In het begin zeulde ik nog wetboeken mee, maar dat is dus verleden tijd.”

“Ik ben geregeld aanwezig in Centrum Kauwenberg, een van de eerste armoedeorganisaties in Vlaanderen. En ook in Ligo Antwerpen, een centrum voor basiseducatie, ben ik intussen een bekend gezicht. In dat centrum komen veel laaggeschoolden over de vloer die onder andere lessen Nederlands volgen. Zij hebben vaak administratieve en juridische vragen. Eenmaal per maand overlopen we ze in groep.”

“Ik ben geen sociaal werker. Als mensen me doorheen hun juridische vragen ook vertellen dat er in het gezin ernstige opvoedingsproblemen of psychische kwetsbaarheden zijn, dan overstijgt dat mijn opdracht en deskundigheid.”

‘Ik ben geen sociaal werker.’

“Binnen die grenzen van een juridisch advies blijven, is niet evident. Pas nog toonde een vrouw me de foto’s van haar woonst. Die leefomstandigheden waren mensonwaardig. Ik kan haar adviseren hoe ze haar huur kan opzeggen en op welke toelagen ze recht heeft. Maar als je vanuit diepe armoede oplossingen moet zoeken op een dichtgeslibde woonmarkt, brengt zo’n beknopt advies helaas weinig zoden aan de dijk.”

“Op die momenten moet je beroep kunnen doen op mensen met andere expertises. Daarom is het belangrijk dat ik dit advieswerk kan doen binnen sociale organisaties die ook breder werken rond de problemen van deze mensen.”

“Recent werd ik opleidingshoofd sociaal werk van de Odisee, de co-hogeschool in Brussel. Ik voel me door deze vraag dus bijzonder aangesproken.”

“Het is inderdaad belangrijk dat sociale professionals hun weg vinden in dit luisteren, adviseren en doorverwijzen. Dat vergt heel wat kennis en vaardigheden. Wil je mensen helpen, dan moet je ook juridische basiskennis in je vingers hebben.”

“De uitdaging is om studenten sociaal werk daarin op een eigentijdse manier wegwijs te maken en ze vlot te leren werken met de juiste tools. De databank van Helder Recht is een uitgelezen instrument om juridische vraagstukken op te lossen.”

“Ze hebben beide verschillende opdrachten en geschiedenissen. Samenwerking is dan niet evident. Toch zie ik het glas graag half vol: ik merk vooral veel toenadering, niet alleen in dit initiatief.”

“Binnen de muren van het Antwerpse justitiepaleis installeerde CAW Antwerpen op vraag van de voorzitters van de rechtbank een eigen welzijnsonthaal, één loket dat mensen de kortste weg wijst naar de juiste juridische of sociale dienst voor hun probleem. Zo’n initiatief staat of valt bij de samenwerking tussen sociale en juridische professionals.”

‘Binnen de muren van het Antwerpse justitiepaleis installeerde CAW Antwerpen een welzijnsonthaal.’

“Je ziet er mooie dynamieken ontstaan. Advocaten en rechters kijken en luisteren verbaasd naar hoe hulpverleners vragen stellen en verhelderen. Plots vragen ook zij niet langer ‘Wat is uw probleem?’, maar wel ‘Waarmee kan ik u helpen?’”

“Ik zit ook in de redactie van het tweetalig tijdschrift ‘Grondrechten en armoede’. Juristen trekken er met een warm hart de kar. Vanuit hun expertise willen ze strijden tegen armoede en onrechtvaardigheid. Vonnissen rond bijvoorbeeld huisvesting of leefloon worden er kritisch onder de loep genomen. Het tijdschrift verspreidt die kennis en ervaring, zowel richting juridische als sociale experts.”

“Het recht is een sterk wapen in de strijd tegen ongelijkheid en onrechtvaardigheid. Onze samenleving heeft democratische bepaald welke rechten mensen hebben. Als die vervolgens niet toegepast worden, is er de rechtbank om dat af te dwingen.”

Lees ook

Ine Van Wymersch over justitie en hulpverlening: ‘Wij hebben elkaar nodig’

“Maar juristen moeten bescheiden blijven: ongelijkheid en onrechtvaardigheid zijn ethische begrippen. Als we geraakt worden door een kind dat op straat moet overleven, is het recht slechts een van de vele instrumenten om daarmee om te gaan.”

“Een sterke samenleving laat zich daardoor niet beperken. Minstens even belangrijk blijft het maatschappelijk debat over rechtvaardigheid, solidariteit, rechten en plichten.”