‘Kinderopvang is meer dan een babysit voor de arbeidsmarkt’

Kinderopvang laat economie draaien

De voorbije maanden werd er ook voor de kinderopvang geapplaudisseerd. Die waardering voor kinderbegeleiders, leidinggevenden en medewerkers van lokale besturen was terecht. Tijdens de lockdown zetten zij zich ten volle in om opvang te voorzien, toch voor ouders met een essentieel beroep en voor kwetsbare gezinnen.

‘Kinderopvang moet een veilige haven zijn voor kinderen.’

In de media was er tijdens de crisis heel wat aandacht voor de haast onmogelijke opdracht van ouders om thuiswerk en de opvang van kinderen te combineren. In getuigenissen lazen we hoe werkende ouders niet alleen school maar ook de kinderopvang misten.

De overheid volgt die redenering. In haar strijd tegen de gevolgen van het coronavirus, installeerde de Vlaamse Regering een economisch relancecomité. Die expertengroep formuleerde in juli aanbevelingen om Vlaanderen welvarender, weerbaarder en wervender te maken. Het benadrukt de economische rol van kinderopvang: “In het kader van werkbaar werk, zorgen voor een uitbreiding en flexibilisering van kinderopvang/naschoolse opvang op maat van wie werkt en werk zoekt is een aandachtspunt.”

Maatschappelijk relancecomité corrigeert

Kinderopvang is inderdaad een voorwaarde voor werkbaar werk. Maar kinderopvang is in de eerste plaats een pedagogische basisvoorziening die baby’s, peuters en schoolgaande kinderen ontplooiingskansen geeft. Kinderopvang bezorgt een fijne vrije tijd en is een belangrijke bron van steun voor ouders.

Gelukkig installeerde de Vlaamse regering, na de kritiek over dominante economische belangen, ook een maatschappelijk relancecomité. Die experten hadden wel oog voor de pedagogische en sociale functie van de kinderopvang. Het stelde expliciet dat kinderopvang niet alleen mag vertrekken van een economische benadering, maar evenzeer vanuit het recht op spel en ontplooiing van de kinderen.

Kinderopvang moet een veilige haven zijn voor kinderen in kwetsbare situaties. Helaas is die visie vandaag nog geen maatschappelijke evidentie. Te vaak wordt kinderopvang verengd tot een oplossing voor een arbeidsmarktprobleem, tot het opvangen van kinderen terwijl ouders werken.

Afstand houden

De coronacrisis heeft die pedagogische en sociale functies van kinderopvang verder onder druk gezet.

‘Laat je kinderen nog toe om na schooltijd samen in een zetel, gezellig dichtbij elkaar te keuvelen over de voorbije dag?’

Het maximaal willen vermijden van besmetting staat op gespannen voet met het welzijn en de ontplooiingskansen van kinderen. Laat je kinderen nog toe om na schooltijd samen in een zetel, gezellig dichtbij elkaar te keuvelen over de voorbije dag? Laat je kinderen stoeien en opgaan in hun voetbalspel? Kunnen begeleiders kinderen met verdriet de broodnodige knuffels bieden? Horen in de opvang enkel nog makkelijk afwasbare en ontsmetbare voorwerpen thuis?

Ook ouders ervaren de effecten van die focus op gezondheid en hygiëne. Het is niet langer mogelijk om in een kinderopvang onbezorgd binnen en buiten te lopen. Ouders moeten afstand houden. Vaak kunnen ouders de leefgroep van hun kind niet binnen. Nochtans werkten kinderopvang en ouders de voorbije jaren intensief samen. Het coronavirus mag ook die klok niet terugdraaien.

Drempels voor de deur

Corona zet ook de toegankelijkheid van de kinderopvang onder druk.

Heel wat nieuwe drempels duiken op. Bij kwetsbare gezinnen is de angst om besmet te worden groot. Zij houden hun kinderen liever thuis. En door deze crisis verliezen sommige mensen hun inkomen en botsen ze op financiële problemen. Er moet bespaard worden, ook op de kost van kinderopvang.

‘Bij kwetsbare gezinnen is de angst om besmet te worden groot.’

Voor buitenschoolse opvang en activiteiten moeten ouders vaker online een plaats reserveren. Om het veilig te houden, willen kinderopvanginitiatieven terecht een goed zicht op het komen en gaan van kinderen. Nadeel: het is een nieuwe drempel waardoor mensen er minder gebruik van maken.

Die drempels moeten we wegwerken. Het is essentieel dat de kinderopvang de tijd neemt om ouders goed te informeren, naar hun zorgen te luisteren en om nieuwe kinderen en ouders geleidelijk te laten wennen aan de opvang. Zo kan de kinderopvang het vertrouwen van maatschappelijk kwetsbare ouders winnen.

Kleinere groepen

Maar corona zorgt ook voor kansen.

Kinderopvanginitiatieven trekken vaker naar buiten met de kinderen. Corona geeft een boost aan het buiten spelen. Initiatieven met baby’s, peuters en schoolgaande kinderen denken nu al na over wat er nodig is om in de herfst en wintermaanden meer buiten te spelen.

‘Corona geeft een boost aan buiten spelen.’

Tijdens de eerste maanden van de coronacrisis werkten  de kinderbegeleiders met kleinere groepen. Dat werd unaniem positief onthaald: het is fijner en werkbaarder voor de begeleiders. Begeleiders getuigen over de observeerbare positieve effecten op kinderen.

Verrassend is dat niet. Kinderopvanginitiatieven en onderzoekers trekken al langer aan die alarmbel: het aantal kinderen per begeleider moet omlaag.

Brug met onderwijs

Er ontstaan ook kansen om kinderopvang en onderwijs beter op elkaar af te stemmen.

Buitenschoolse opvanginitiatieven en scholen moesten vaak samenwerken om noodopvang te organiseren, al legt die nieuwe samenwerking ook pijnpunten bloot. Doordat in ons land kinderopvang en onderwijs tot andere beleidsdomeinen horen, blijven dat vaak aparte werelden met een eigen visie op opvoeden, leren en zorg. Dat is jammer. Het gaat immers om dezelfde kinderen.

De intensievere samenwerking tussen kinderopvang en onderwijs stelt het gemis aan een gezamenlijke visie op scherp. Gelukkig vullen sommige lokale besturen die lacune.

Dichter bij welzijn

Kinderopvang en welzijn kwamen ook dichter bij elkaar.

Zo ontstonden interessante initiatieven om gezinnen die onder druk staan te begeleiden naar de kinderopvang. De kinderopvang zette haar buitenruimte open voor gezinnen die dat thuis niet hebben. Medewerkers uit de kinderopvang hielpen pakketten met spelmateriaal te verdelen of kwamen een handje toesteken in de voedselbank.

‘De kinderopvang werkte ook outreachend.’

De kinderopvang werkte ook outreachend: medewerkers gingen op deurbezoek en nodigden gezinnen uit om terug naar de opvang te komen. Ouders werden geïnformeerd over de organisatie van de opvang.

Risico’s en kansen

Kortom: ook de kinderopvang ervaart de gevolgen van deze coronacrisis. Alleen zijn die niet eenduidig goed of slecht.

Er is het risico dat de klok wordt teruggedraaid naar een kinderopvang die pedagogisch verarmt en moeilijker toegankelijk wordt. Dat moeten we zeker voorkomen. Maar ik zie ook een unieke kans om de kinderopvang verder uit te bouwen als sociale en pedagogische voorziening voor gezinnen met jonge kinderen. Laten we vooral die kans grijpen.