‘Hier heeft elke jongere impact’

Captains

Jeugdwerkorganisatie LEJO is er voor jongeren in kwetsbare situaties. LEJO doet aan jeugdopbouwwerk in verschillende Vlaamse steden en organiseert kampen en dagactiviteiten in binnen- en buitenland. Daarnaast biedt LEJO ook trajecten voor jongeren die school dreigen te verlaten en heeft het een werking specifiek gericht op tienerouders.

Zes jaar geleden gaf LEJO met de ‘captains-werking’ een naam aan wat het in feite eigenlijk al langer deed in haar vrijetijdswerking: jongeren mee vorm laten geven aan de organisatie en het programma.

‘Captains krijgen experimenteerruimte.’

“We merkten dat steeds meer jongeren goesting kregen om activiteiten mee te organiseren, maar de stap van deelnemer naar vrijwillige begeleider was te groot”, vertelt jeugdwerker Jordi Haest. “Daarom hebben we deze tussenstap toegevoegd.”

Eigen tempo

Captains krijgen experimenteerruimte zonder dat er verwachtingen aan gekoppeld zijn. Op eigen tempo en volgens persoonlijke interesses kunnen captains verantwoordelijkheden opnemen.

“Van captains wordt bijvoorbeeld niet verwacht dat ze conflicten oplossen. Ze moeten vooral groeien in bijvoorbeeld spelbegeleiding of het aanspreken van een jongere om een taak op te nemen”, zegt Jordi. “Andere jongeren zien dat en raken geïnspireerd: zij willen het ook eens proberen.”

De captains worden ingezet op de kampen en andere vrijetijdswerkingen van LEJO. Daar wordt een captain gecoacht door ervaren begeleiders. Vandaag telt LEJO 25 captains. Dat is ongeveer een derde van de vrijwilligers.

Dingen ontdekken

“Je gaat op kamp om plezier te maken, maar ook om dingen te ontdekken. Zowel over de wereld als over jezelf”, zegt voorzitter Jan Naert. “Een kamp is dus ook bedoeld om jezelf als persoon te ontwikkelen en je horizon te verbreden. Een captain gaat mee op zoek naar wat hij kan betekenen voor andere jongeren in de begeleiding van dat proces.”

‘Een kamp is bedoeld om jezelf te ontwikkelen.’

LEJO werkt niet met strakke methodische kaders, wel met open werkvormen. “Dat maakt het niet simpel om daarin te groeien”, aldus Jan Naert. “Je leert het best stap voor stap, geflankeerd door mensen met ervaring.”

Captain avant la lettre

Jordi Haest was zo’n captain avant la lettre. “Ik was veertien jaar en verbleef in de jeugdhulp. Per toeval botste ik op een folder met het kampenaanbod van LEJO. Ik besloot mee te gaan op buitenlands kamp.”

De volgende zomervakantie vroegen de begeleiders me of ik geen animatorstage wou doen op een kamp van LEJO. “Zij zagen potentieel in mij. Dat was fijn. Ik deed de stage en daarna ben ik blijven plakken”, vertelt Jordi.

“Je kan hier groeien op je eigen tempo en dat is heel belangrijk. Ik kreeg geen takenpakket in de schoot geworpen met de boodschap ‘doe het nu maar.’ Nee, de ervaren begeleiders zochten samen met mij naar mijn sterke kanten. Die werkten we verder uit.”

“Gaandeweg, ook door nieuwe dingen te proberen, groeide ik in mijn rol. Ze vroegen me: ‘Wil jij eens een speluitleg geven?’ ‘Zie jij het zitten om vandaag een activiteit te leiden?’ Pas door iets uit te proberen, weet je waar je goed in bent en of je het graag doet.”

Jaar na jaar kreeg Jordi steeds meer kansen binnen LEJO om zichzelf te ontwikkelen. “Uiteindelijk organiseerde ik helemaal alleen een kamp en coachte ik de vrijwilligers. Ondertussen groeide de goesting om ook professioneel met jongeren aan de slag te gaan.”

Sociaal werk

Zijn minder goede ervaringen in de jeugdhulp motiveerden hem om sociaal werk te studeren. “Ik voelde dat er marge voor verbetering was. Dat ik dingen anders zou aanpakken. Ik wilde mijn eigen stempel drukken en het verschil kunnen maken voor jongeren.”

‘Zij zijn altijd in mij blijven geloven.’

“Uiteindelijk haalde ik mijn diploma niet omdat het OCMW besloot om mijn opleiding niet langer te financieren. Toch kon ik twee jaar geleden bij LEJO aan de slag. Zij zijn altijd in mij blijven geloven. Een groot contrast met het thuisfront en de voorziening. Terwijl ik van hen weinig steun ervaarde, is LEJO er wel altijd geweest voor mij. Het is één warm nest.”

Organisatiefilosofie

De captains-werking van LEJO is niet zomaar een afzonderlijke werkvorm, het is sterk verbonden met het DNA van de organisatie, legt bestuurder Jan Naert uit. “Niet elke organisatie kan de captains-werking zomaar kopiëren. Het moet kloppen met je organisatiefilosofie.”

Op verschillende manieren geven jongeren, vrijwilligers en medewerkers mee vorm aan de organisatie. “De vrijwilligers vullen bijvoorbeeld het programma van de kampen mee in”, legt Jordi Haest uit. “Als je graag kampeert, krijg je als vrijwilliger de kans om zelf een kamp uit te werken. Indien nodig, word je ondersteund.”

‘Jongeren, vrijwilligers en medewerkers geven mee vorm aan de organisatie.’

Elke paasvakantie gaat er een ‘blanco kamp’ door. Het progamma wordt volledig door de jongeren ingevuld. “Het concept slaat erg goed aan. Ik sta er telkens van versteld hoe snel het programma ingevuld raakt. De jongeren weten heel goed wat ze willen. Je geeft hen eerst de mogelijkheid om te dromen. De volgende vraag is dan: hoe gaan we het realiseren? Waar vinden we de nodige middelen?”

Eigenaarschap

“Als je jongeren in zo’n positie zet, vergroot je niet enkel het gezichtsveld van de jongere, maar ook dat van de organisatie”, zegt Jan Naert. “LEJO is niet alleen een aanbod voor jongeren. Hier ervaren jongeren dat ze impact hebben en dat macht van onderuit mogelijk is. De jongeren voelen zich eigenaars: ‘LEJO is van ons.’”

‘Hier ervaren jongeren dat ze impact hebben en dat macht van onderuit mogelijk is.’

Naert: “Bij LEJO zijn we sterk bezig met hoe macht dynamisch stroomt in de organisatie. Ik ben bijvoorbeeld voorzitter van de raad van bestuur. Door veel mensen wordt dat hiërarchisch aan de top van een organisatie geplaatst, maar dat klopt niet. De raad van bestuur moet faciliteren wat er aan de basis gebeurt.”

Gewoon proberen

Vorig jaar nodigde LEJO de jongeren mee uit op hun algemene vergadering. “Bij andere organisaties klinkt het vaak: ‘Wacht, de jongeren zijn er nog niet klaar voor.’ Bij LEJO proberen we het gewoon”, zegt Jan Naert. “We denken na over hoe we zo’n algemene vergadering kunnen organiseren zodat het voor de jongeren ook interessant is.”

Dat werkte: van de 35 aanwezigen waren 8 jongeren. “Je zag dat ze het leuk vonden om dat eens mee te maken. En hun aanwezigheid was voor iedereen voedend”, vertelt jeugdwerker Jordi Haest. “Er waren discussiegroepen over de besparingen, macht en politiserend werken in het middenveld.”

‘De jongeren vertelden over hoe ze botsen op regels in de jeugdhulp.’

De jongeren vertelden over hoe ze botsen op regels in de jeugdhulp. Doen ze iets verkeerd, dan moeten ze boetes betalen met hun zakgeld. En de koelkast in de leefgroep, die is op slot. Jan Naert: “Terwijl ze getuigen, zien ze onze verbazing. Dat versterkt hen om zo’n regels ook aan te klagen.”

Impact

“Veel jongeren in kwetsbare situaties verliezen hun toekomstperspectief”, weet Jan Naert. “Ze verliezen de drive om iets te ondernemen omdat ze niet meer geloven dat ze impact hebben op hun omgeving. Hier proberen we net het omgekeerde te benadrukken: hier heeft elke jongere impact op het geheel.”

‘Je moet bereid zijn om je organisatie aan te passen.

Dat gaat verder dan gewoon luisteren naar jongeren. “Over hun voorziening vertelden de jongeren: ‘Ze luisteren wel, maar in feite verandert er niets.’ Je moet bereid zijn om je organisatie of systeem aan te passen. Voortdurend sleutelen en bougeren.”

Grenzen en structuren

Jan Naert voegt daar meteen aan toe dat dit niet evident is. “Verblijven jongeren in de jeugdhulp, dan leven ze in een hiërarchisch systeem. Er wordt verwacht dat ze binnen de lijnen lopen van vaste structuren, gekende kaders en vertrouwde methodieken.”

“Bij LEJO is dat helemaal anders. Jongeren, maar ook beginnende medewerkers, hebben tijd nodig om die switch te maken.”

“Vanzelfsprekend bieden ook wij houvast met regels en structuren. En de coaches en begeleiders bewaken die ook. Maar alles kan wel in vraag gesteld worden. Hier heerst een harde interne bevragingscultuur.

Geen ruziezoekers

Jan Naert blikt tevreden terug op de betrokkenheid van jongeren bij de algemene vergadering. Op dat spoor wil hij verder. “Waarom zouden we hen niet betrekken bij het opstellen van ons beleidsplan? De organisatie kan er alleen maar sterker van worden.”

Ook bij samenwerking met andere organisaties neemt LEJO de visie van jongeren mee. Dat kan tot conflicten leiden. “Na de algemene vergadering legden de jongeren bijvoorbeeld hun klachten over koelkasten die op slot gaan of boetes die ze moeten betalen van hun zakgeld voor aan de betrokken voorziening. LEJO besloot het gesprek mee aan te knopen en zo het proces dat de jongeren in gang hadden gezet te ondersteunen.”

“Zo’n gesprekken aangaan, samen met de jongeren, dat is geen evidentie. Toch zijn we geen ruziezoekers”, vindt Naert. “Je laat je voeden door wat je dagelijks doet. Jongeren tonen je wie het verschil maakt en waar het grondig misloopt. Zij leggen de basis van verandering.”

“Tegelijk moet je als organisatie altijd voorzichtig zijn dat je niet al je bruggen opblaast. Je moet voldoende medestanders zoeken, wil je jezelf niet isoleren.”

Politiserende rol

Jan Naert wil nog meer naar buiten komen met het verhaal van LEJO. “We kunnen intern wel goed bezig zijn, maar in de samenleving zit nog veel te veel machtsongelijkheid. Onze jongeren botsen daarop.”

‘We kunnen intern wel goed bezig zijn, maar in de samenleving zit nog veel te veel machtsongelijkheid. We hebben daar een belangrijke politiserende rol.’

“We hebben daar een belangrijke politiserende rol: we moeten die bestaande systemen mee bevragen en ons aansluiten bij het maatschappelijk verzet. Het middenveld is op dat vlak de laatste tijd ingedommeld. We moeten van onderuit macht mee ontwikkelen en de systemen veranderen. Daar ligt een grote opdracht voor ons.”