‘Niet besparingen, wel tekort aan zorgpersoneel wordt een pletwals’

Jobs, jobs, jobs

Vraag je welzijns- en zorgondernemers naar de grootste uitdaging voor de komende jaren, dan volgen steevast dezelfde antwoorden: personeelsschaarste, tekorten op de arbeidsmarkt of een boeiende vacature waarop amper een handvol sollicitanten reageert.

‘Sociale professionals zijn de motor van het systeem.’

Die keuze hoeft niet te verbazen. Deze ondernemers weten maar al te goed dat de slagkracht van hun organisaties staat of valt met de inzet en inzetbaarheid van hun personeel. Want komt men handen of expertises tekort, dan heeft dat gevolgen: gebruikers zijn minder tevreden, er volgen meer heropnames, sterftecijfes liggen hoger. En niet te vergeten: ook het welbevinden van medewerkers krijgt het hard te verduren.

Sociale professionals zijn de motor van het systeem. Sputtert die motor, dan heeft dat grote gevolgen.

Een ongeziene uitdaging

Op het moment dat ik deze woorden intik, betogen die sociale professionals een straat verderop  tegen de besparingen van de Vlaamse regering. Toch komt de grootste bedreiging voor de social profit niet uit die financiële hoek. Het meest urgent is de vraag of we nog voldoende bekwame mensen zullen hebben om welzijn en zorg te verlenen.

We weten nu al dat op korte termijn 10 tot 20 procent van de jobs in welzijn en zorg niet meer ingevuld raken. Als we niet spoedig krachtige maatregelen nemen, dan zullen diensten onvermijdelijk afgebouwd worden en zal de werkdruk verder stijgen.

Iedereen getroffen

Dat is niet alleen een probleem van welzijns- en zorgondernemingen. De groeiende krapte op de arbeidsmarkt treft alle takken van dienstverlening en industrie. Voor elke vacature staat er vandaag slechts één kandidaat klaar (voor welzijn en zorg nog een pak minder). Dat zwaard van Damocles hangt boven het hoofd van alle Westerse landen.

Cijfers van de VDAB tonen dat het pijlsnel gaat. Op amper vijf jaar tijd verschijnen bij vacatures voor verpleegkundigen, apothekers, diëtisten of sociaal werkers drie keer minder kandidaten. Een werkgever die zoekt naar een psycholoog of opvoeder moet het met zes keer minder kandidaten stellen.

Structurele hervormingen nodig

De bron droogt veel sneller op dan velen denken. Voor zorg en welzijn is dat ronduit dramatisch omdat daar de behoeften enorm stijgen.

‘Voor elke vacature staat er slechts één kandidaat klaar.’

De betogers hebben dus gelijk: enkel wat lineair bijschaven in hoe we vandaag welzijn en zorg organiseren, helpt niet. Zolang er geen structurele hervormingen volgen, doet zo’n kaasschaaf meer kwaad dan goed. Het is te gemakkelijk om in een vastgeroest systeem x-aantal medewerkers te laten afvloeien om op korte termijn brandjes te blussen. Dit verhoogt de werklast, doet meer medewerkers afhaken en heeft een negatieve impact op het welzijn en de gezondheid van de burger.

Pletswals van personeelstekort

Wie vandaag op de barricaden staat, zal dit graag lezen. Maar hopelijk reikt het besef van de organisatoren ver genoeg. Enkel roepen om meer personeel en loon of om meer centen om wachtlijsten af te bouwen, verandert geen moer aan de komende pletwals van het tekort aan personeel.

‘Enkel roepen om meer personeel of meer centen verandert geen moer aan de komende pletwals van het tekort aan personeel.’

Elke klassieke maatregel gericht op aantrekkelijkheid via extra loon of belofte van ‘extra handen’ zal door alle andere sectoren uitgespeeld worden binnen een zero-sum game. Als iedereen op hetzelfde moment de eigen aantrekkelijkheid verhoogt, zijn er aan het einde van de rit geen winnaars.

Zelfs al voorzie je meer centen voor extra aanbod of klop je begrijpelijk op tafel voor meer collega’s, dan nog gaan die schaarse profielen niet plots massaal opduiken. Klassieke, gepolariseerde recepten van meer of minder financiële middelen helpen ons niet voorbij de tweespalt van krapte versus behoefte.

Anders en beter

Deze crisis is een kans om eindelijk fundamentele hervormingen door te voeren. Deze personeelsschaarste is een ongeziene opportuniteit om het systeem meer op de voortrekkers in welzijn en zorg te enten.

‘Voltijds werken zal de norm worden.’

Ik schets enkele belangrijke werven om het de komende jaren anders en beter te doen.

Op de arbeidsmarkt mag geen enkele opportuniteit of helpende hand verloren gaan. Deuren die we nu nog dichthouden, moeten opengaan. Mensen met een beperking of gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid op de werkvloer? We zullen niet zonder kunnen. Mensen met een migratie-achtergrond? We gaan ons nog gelukkig prijzen met dit onderbenut potentieel aan goede werkkrachten. De instroom van mannen in zorg? Ja, heel graag.

Europese koploper blijven in het aantal deeltijdse jobs? Vergeet het maar. Voltijds werken zal de norm worden. Een goede werkomgeving wordt de belangrijkste aantrekkingsfactor in een hoog-competitieve arbeidsmarkt. Dat doe je om het verschil te maken dus niet alleen door extra verlofdagen of meer loon aan te bieden. Het huiswerk zal veel grondiger moeten gebeuren.

Excelleren

Wie die oefening nu al inzet, wordt beloond met goede cijfers.

Zo excelleren sommige Belgische ziekenhuizen op vlak van inzet van verpleegkundigen. Om er één cijfer uit te pikken: één professional verleent er de beste zorgen aan zes patiënten. Andere ziekenhuizen doen het in dezelfde context van regelgeving, statuten en publieke financiering veel slechter. Daar moet een verpleegkundige de nodige aandacht en zorg geven aan twaalf patiënten.

‘Goed of slecht ondernemerschap maakt het verschil.’

Goed of slecht ondernemerschap maakt hier het verschil. De verdienste van de voorlopers is groot. Ze onderscheiden zich in een verouderde context van regelgeving en financiering. Ze verrichten baanbrekend werk door te tonen waar bakens verzet moeten worden. Hun creativiteit en innovatie bevestigt de noodzaak van een grondige transitie. Ze vragen daarbij terecht om veel meer mogelijkheden die een nieuwe invulling aan begrippen als beroepen, kwalificaties, organisatiemodellen of productiviteit. Technologie en digitalisering zijn hun bondgenoten.

Wissel op de toekomst

Wie de boodschap van hoogdringendheid goed begrepen heeft en kiest voor doorgedreven vernieuwing, zet de wissel op de toekomst. Deze organisaties creëren meerwaarde in welzijn en zorg. Hun aanpak is de enige weg om het hoofd te bieden aan huidige en toekomstige personeelskrapte.

Het is hoog tijd om verouderde financiële prikkels en bevoegdheidskwesties die aan de bron liggen van heel wat kommer en kwel in welzijn en zorg af te werpen. Daarvoor zou iedereen uit de social profit op straat moeten komen.