Meer inzicht in emoties en hoop

Focus op emotie

Lleshi schrijft graag over emoties in de samenleving. Enkele jaren geleden publiceerde hij ‘Liefde in tijden van angst’ en ‘De neoliberale strafstaat’. Vorig jaar verscheen ‘De kracht van hoop’.

Daarmee sluit hij aan bij een trend in het sociaal en politiek denken. De Franse politicoloog Dominique Moïsi beschreef welke rol emoties kunnen spelen in de internationale politiek. In de westerse wereld domineert volgens hem de angst om verworven rechten en welvaart te verliezen. In de islamwereld zou vooral een gevoel van vernedering leven. In Azië overheerst dan weer de hoop.

‘Lleshi probeert tekenen van hoop te vinden.’

Ook de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum schreef over emoties in de politiek. Ze stelt dat menselijk samenleven beheerst wordt door emoties. Volgens haar hebben grote democratische leiders altijd het belang van emoties in de politiek ingezien.

Ook de politieke emoties van burgers lijken de aandacht te trekken. Vaak zijn dat negatieve gevoelens, zoals onzekerheid, angst of de haat in de radicale vormen van het hedendaagse identitaire denken.

Positieve emoties

Bleri Lhesi was lang jeugdwerker. In Brussel staat hij nog steeds dichtbij jongeren en jeugdwerk. Hij ervaart er veel armoede, uitsluiting en gevoelens van wanhoop. Hij ziet een neerwaartse spiraal maar wil daaruit weg.

Lleshi wil het vooral hebben over positieve emoties. Hij probeert tekenen van hoop te vinden.

Het eerste deel van het werk gaat over Martin Luther King. Lleshi voert hem op als de man van dromen, liefde en hoop. Denk aan zijn beroemde speech ‘I have a dream’. King organiseerde weliswaar sociaal verzet, maar dan op een geweldloze manier.

Het tweede deel trekt een heel ander register open: wanhoop. Want als we wanhoop in hoop willen omzetten, moeten we eerst de oorzaken van wanhoop herkennen en erkennen.

Hier wijst Lleshi op de gevaren van sociale uitsluiting. Hij citeert Martin Luther King: “Niets is gevaarlijker dan een maatschappij op te bouwen waarin een groot deel van de samenleving het gevoel heeft er geen deel van uit te maken, het gevoel heeft niets te verliezen te hebben. Mensen die deel uitmaken van de maatschappij, beschermen deze maatschappij. Wanneer dit niet het geval is, zullen ze deze maatschappij onbewust willen vernietigen.”

Epidemie van laagbetaalde jobs

Met andere woorden, ongelijkheid en exclusie kunnen grote groepen burgers tot wanhoop drijven.

Uitsluiting kan cultureel of sociaal zijn. Culturele uitsluiting kan bijvoorbeeld opgewekt worden door racisme. Op sociaaleconomisch vlak wijst Lleshi, met de woorden van de Britse Labour politicus Jeremy Corbyn, op “de epidemie van laagbetaalde jobs”. Die roepen bij vele mensen gevoelens van uitsluiting en wanhoop op.

Tegengif voor angstdiscours

Tijd om op opnieuw de zon te laten schijnen. Het derde deel van het boek bespreekt de fundamenten van hoop. Mensen moeten volgens Lleshi vooral opnieuw met elkaar spreken, als tegengif voor het angstdiscours waarop sommige politici teren.

‘Mensen moeten opnieuw met elkaar spreken.’

Verder pleit hij voor meer solidariteit, in plaats van de recente afbouw van sociale rechten. Hij trekt de kaart van meer maatschappelijke participatie, als alternatief voor uitsluiting.

Het vierde deel gaat over de kracht van hoop. Zonder hoop rest er enkel cynisme. Dat speelt onder meer in het heersende neoliberale beleid: sociale uitsluiting neemt bij velen de hoop op een mooie toekomst weg. Zelf schrijft Lleshi dat zo: “Door het ‘er is geen alternatief’-discours en het cynisme zijn we beroofd van onze hoop.”

Toch ziet hij ook veelbelovende signalen. Hoop kan aanzetten tot maatschappelijke actie. Hij ziet de kracht van hoop bijvoorbeeld in de hulp van burgers aan vluchtelingen. Ook hier duikt Martin Luther King regelmatig opnieuw op.

Weinig concrete maatregelen

Welke nadelen kan een klemtoon op emoties hebben?

Laten we niet in de val trappen om de mode van emotionaliteit blindelings op een voetstuk te plaatsen. In de politiek wordt veel ellende veroorzaakt door hoog oplaaiende emoties. Zo teert het hedendaagse identitaire populisme deels op haat en angstgevoelens. Laten we rationaliteit en een afstandelijke blik niet overboord gooien.

‘Laten we rationaliteit niet overboord gooien.’

Een ander minpunt van deze benadering is dat ze wat blijft zweven in de hoofden van individuele mensen. Ze ziet de bredere maatschappelijke realiteit niet. Veel goede gedachten maar weinig concrete maatregelen, zoiets.

Leuke lectuur

Gelukkig is dit boek niet in dat bedje ziek. Lleshi’s combinatie van een structurele aanpak en aandacht voor emoties maakt zijn benadering juist sterk en origineel.

Sociaal werkers kunnen hier garen bij spinnen. Zij staan dichtbij mensen die het moeilijk hebben. We zagen al hoe uitsluiting vaak negatieve gevoelens opwekt, zoals angst. Daarom lijkt een beter inzicht in emotionaliteit zeker relevant.

Bleri Lleshi’s boek brengt een optimistische boodschap. Dat leest leuker dan een zwartgallig verhaal.