Wroeten in de grond is gezond

Groene zorg

Time-outprojecten voor jongeren op een zorgboerderij, tuintherapie als re-integratiemiddel voor gedetineerden of dierentherapie voor personen met dementie in een woonzorgcentrum: het zijn allemaal voorbeelden van groene zorg.

De natuur wordt er als middel ingezet om de gezondheid en het welzijn van kwetsbare mensen te verhogen.

‘Tuintherapie is een professioneel uitgevoerde behandelingsmethode.’

Tuintherapie valt onder deze bredere noemer van ‘groene zorg’. Het is een professioneel uitgevoerde behandelingsmethode. Via groen en groenactiviteiten wordt tegemoetgekomen aan therapeutische noden van cliënten. De focus ligt op het verbeteren van sociaal, cognitief, fysiek of psychologisch functioneren. Of het verbeteren van welzijn en gezondheid.Deze omschrijving wordt gehanteerd door vzw Terra-Therapeutica, een organisatie die werkt rond tuintherapie en therapeutisch tuinen.

Positieve impact

Waar men in tuintherapie uitgaat van activiteiten die met de natuur plaatsvinden, vertrekt men bij een therapeutische tuin vanuit het helende van de tuin zelf.

Ongeacht met welke tuinactiviteit men bezig is of hoe men de natuur ook gebruikt: het heeft een positieve invloed op het welbevinden.Sempik, J., Aldridge, J. and Becker, S. (2005) Health, well-being and social inclusion: Therapeutic horticulture in the UK, Bristol, The Policy Press.

Dit wordt ook duidelijk wanneer je tuintherapie linkt aan de vijf paden naar welbevinden, ontwikkeld door de denktank New Economics Foundation: verbinden, bewegen, bewust blijven, leren en geven.

Verbinden

Verbindingen met de mensen om je heen ondersteunen en verrijken je leven. Mensen willen ergens bij horen en zich gewaardeerd voelen door anderen.

Cliënten samenbrengen in tuintherapie bevordert op zichzelf al hun sociale contacten. Je eigen planten zien groeien, geeft een gevoel van trots en tevredenheid.

‘Tuintherapie biedt vele aanknopingspunten tot sociaal contact.’

Samenwerken in een tuin kan zorgen voor nieuwe en betekenisvolle vriendschappen. Een gemeenschappelijk doel hebben en er samen naar toewerken, zorgt voor een groter geluksgevoel dan alleen iets afwerken. Tuintherapie biedt vele aanknopingspunten tot sociaal contact en is een geliefd en toegankelijk gespreksonderwerp.Gilliard, J., e.a. (2012), Fresh air on my face. Transforming the quality of life for people with dementia through contact with the natural world, London, Jessica Kingsley Publishers.

Ook invloed op anderen

Toekijken hoe anderen met tuintherapie bezig zijn en ervaren en genieten van een therapeutische tuin heeft een positief effect. Zowel voor bezoekers, personeel en bewoners die niet meer actief kunnen meewerken.Haller, R. and Kramer, C. (2006), Horticultural Therapy Methods, connecting people and plants in health care, human services and therapeutic programs, New York, CRC Press.

Onderzoek nam het effect van samen tuinieren onder de loep. Het psychisch welzijn van volkstuinders voor en na een sessie samen tuinieren werd vergeleken met een controlegroep. Het onderzoek bewijst een verbetering van het gevoel van eigenwaarde en gemoed.

Bij tuintherapie neemt iemand deel aan iets groters. Ze maken verbinding met de natuur en met het leven. Dit gevoel van verbondenheid kan op zijn beurt ervaring en inzichten bieden aan het verbeteren van de natuurlijke ritmes.Haller, R. and Kramer, C. (2006), Horticultural Therapy Methods, connecting people and plants in health care, human services and therapeutic programs, New York, CRC Press.

Bewegen geeft een goed gevoel

De invloed van bewegen op de gezondheid staat vaak ter discussie. Hoe vaak en hoe intensief moet men bewegen om hier voordeel uit te halen?

Een rapport geschreven in opdracht van de Nederlandse Inspectie voor de Gezondheidszorg beschrijft een norm voor gezond bewegen. Voor ouderen boven de 55 jaar is de norm 30 minuten matig intensieve lichamelijke activiteit gedurende minimaal vijf dagen per week. Voor niet actieve ouderen is elke extra hoeveelheid lichaamsbeweging nuttig.

‘Een tuin kan een cliënt motiveren om te bewegen.’

Een tuin kan een cliënt motiveren om te bewegen en buiten te komen. Zelfs voor cliënten die niet in staat zijn om naar buiten te gaan, geeft de wandeling tot aan een raam met uitzicht op een tuin een mogelijkheid tot bewegen.Marcus, C. and Sachs, N. (2014), Therapeutic landscapers, an evidence-based approach to designing healing gardens and restorative outdoor spaces, Hoboken, Wiley.

Bij tuintherapie hoort bewegen

Tuintherapie kan gebruikt worden binnen de revalidatie. Door middel van oefening en leren hoe gebruik te maken van de spieren en deze te versterken, kan bijvoorbeeld de mobiliteit verbeterd worden.

In tuintherapeutische activiteiten kunnen zowel grove als fijne motoriek, evenwicht, uithoudingsvermogen, mobiliteit, bewegingsbereik en kracht onderhouden of zelfs verbeteren.Haller, R. and Kramer, C. (2006), Horticultural Therapy Methods, connecting people and plants in health care, human services and therapeutic programs, New York, CRC Press.

‘Bewegen heeft gunstig effect op valincindenten.’

Bewegen heeft daarenboven een gunstig effect op valincidenten. Een directe toegang tot een therapeutische tuin leidt tot 30 procent minder valincidenten. Daarnaast neemt ook de ernst van de valpartijen af.Degreef, M, e.a.(2009), Het belang van bewegen voor onze gezondheid, Groningen, Partnership Huisartsenzorg in Beweging.

Door voldoende te bewegen verbetert of blijft de fysieke conditie van kwetsbare ouderen behouden. Het vergroot hun zelfredzaamheid.

Daarnaast heeft bewegen ook een positief effect op angst en depressie, ons concentratievermogen, de snelheid waarmee we informatie verwerken, het slaapwaakritme en ons immuunsysteem.Degreef, M, e.a.(2009), Het belang van bewegen voor onze gezondheid, Groningen, Partnership Huisartsenzorg in Beweging.

Blijf bewust

Na verbinden en bewegen, bestaat volgens de New Economics Foundation de derde sleutel voor welbevinden uit bewust blijven. Wees nieuwsgierig en geniet van het mooie uitzicht rondom je. Door het bezig zijn met een taak in de tuin is men bewust en zinvol bezig.

Roger Ulrich beschreef in verschillende onderzoeken dat de interactie met de natuurlijke omgeving positieve effecten heeft op herstel. Hij vergeleek in een onderzoek ziekenhuispatiënten die uitzicht hadden op een natuurlijke omgeving met een groep patiënten die uitkeken op een bakstenen muur. De eerste groep herstelde sneller, verbleef minder lang in het ziekenhuis en had minder pijnstillers nodig.

‘Interactie met natuur heeft positief effect op herstel.’

Een belangrijke theorie met betrekking tot dit onderwerp is de Attention Restoration Theory, ontwikkeld door Rachel en Stephen Kaplan.Kaplan, R. and Kaplan, S. (1989), The Experience of Nature: A Psychological Perspective, Cambridge, Cambridge University Press.Deze stelt dat mensen zich beter kunnen concentreren na het verblijven in of het bekijken van een natuurlijke omgeving. Ze stellen dat de natuurlijke omgeving helpt om te herstellen van mentale vermoeidheid of stress.

Positieve associaties

Neurobioloog Esther Sternberg schreef in haar boek ‘Healing Spaces’ dat hoe een plaats eruitziet bepaalt hoe mensen zich voelen en gedragen. Een aantrekkelijke, goed onderhouden plek, nodigt uit tot aandacht en zorgdragen.

Veel mensen hebben een negatieve ervaring met een ziekenhuisomgeving, wat een impact heeft op het welbevinden. Maar van een tuin en natuur hebben mensen positieve verwachtingen. Ze roepen positieve associaties op, zoals veiligheid en geborgenheid.

Leren

Nieuwe dingen leren kan bijdragen aan het welbevinden. Leren biedt cliënten routine, geeft hen doelen en draagt bij aan het gevoel dat men iets bereikt. Diverse onderzoeken rond leren illustreren de positieve impact van natuur op leren.

Zo bewees onderzoek dat de cognitieve ontwikkeling van kinderen beter is wanneer ze meer worden blootgesteld aan natuurlijke omgevingen. Dit door het verbeteren van hun bewustzijn, redeneren en observationele vaardigheden.Pyle, R. (2002), Eden in a Vacant Lot. Special Places, Species and Kids in Community of Life, in Kahn, P.H. and Kellert, S.R. (red.), Children and Nature: Psychological, Sociocultural and Evolutionary Investigations, Cambridge, MIT Press.

Ook mensen met leerproblemen ondervinden een verhoogd zelfvertrouwen en eigenwaarde bij toepassing van tuintherapie.

‘Kinderen met ADHD presteren beter na een wandeling door het park.’

Amerikaanse studenten komen vaker tot de oplossing van een probleem als ze hierover nadenken tijdens een wandeling door een natuurgebied dan tijdens een wandeling op een rustig parkeerterrein in de stad. Een gelijkaardige vaststelling gebeurde bij kinderen met ADHD: ze presteerden beter op een taak na een wandeling door een park dan na een wandeling door de binnenstad of woonwijk.

Tot slot werd reeds meermaals aangetoond dat ondergedompeld worden in groen het stresshormoon cortisol verlaagt, het concentratievermogen verbetert en de algemene gemoedstoestand positief beïnvloedt.

Geven

Doe iets leuk voor iemand anders. Bedank iemand. Doe vrijwilligerswerk. Kijk om je heen. Link jezelf en je geluk aan je bredere omgeving: ‘geven’ is de vijfde en laatste weg naar welbevinden, volgens de New Economics Foundation.

Bij tuintherapie wordt een omgeving gevormd waarin de kwetsbare persoon zorg kan dragen voor de tuin. Hierdoor verandert zijn rol van zorgbehoevende naar zorgdrager.

‘De rol verandert van zorgbehoevende naar zorgdrager.’

De gewonnen producten uit de tuin kunnen verwerkt worden tot gelei, kruidenolie of bloemstukken. Het wegschenken van deze zelfgemaakte producten aan anderen geeft personen een gevoel van trots, tevredenheid en eigenwaarde.

Tuintherapeutische activiteiten

Waar moet je op letten wanneer je tuintherapeutische activiteiten organiseert?

In hun boek over methoden in tuintherapie, verwijzen de auteurs Rebecca Haller en Christine Capra naar vijf mogelijke benaderingen: focus op eindproduct, proces, competenties, sociale interactie, interactie met de omgeving.Hagedorn, R. (1995), Occupational Therapy: perspectives and process, London, Churchill Livingstone.

Elk van deze benaderingen hebben hun verdiensten in tuintherapie. Zo geeft de focus op het eindproduct motivatie en betekenis voor cliënten.

Een bloeiende rozenstruik of het oogsten van verse tomaten, kan de cliënt zien als een eindresultaat. Iets wat ze zelf gecreëerd hebben en hun waarde geeft. Dit biedt op verschillende manieren therapeutische voordelen. Het kan daarnaast de cliënt motiveren om met tuintherapie te starten.

Participeren op zich

Therapeutische doelen kunnen ook verwezenlijkt worden door de focus op het proces te leggen. De aandacht gaat dan naar het mee participeren aan tuintherapeutische activiteiten op zich.

De focus op proces kan verschillende vormen aannemen. Zo kan je door zaaien de fijne motoriek onderhouden. Of tuintherapie kan de gemoedstoestand verbeteren. Kortom, je focust op de voordelen van tuintherapie, zoals hierboven beschreven.

De activiteiten vereisen bepaalde competenties van de cliënt. Maar tuintherapeutische activiteiten maken de cliënt bekwamer. De negatieve cirkels worden doorbroeken. Dit kan invloed hebben op andere therapeutische programma’s en daarbuiten.

‘Tuintherapeutische activiteiten maken de cliënt bekwamer.’

Tuintherapie is een potentieel en effectief middel om de sociale interactie te bevorderen. De activiteiten kunnen zo georganiseerd worden dat ze samenwerking en communicatie tussen deelnemers te bevorderen. Net als het versterken van de therapeutische relatie tussen de cliënt en de therapeut.

Tijdens activiteiten staan cliënten steeds in interactie met de natuurlijke omgeving. Ze veranderen die altijd op een bepaalde manier. Deze interactie biedt mogelijkheden voor groei, herstel en genieten.

Interactie staat centraal

Interactie staat centraal binnen tuintherapie. In tegenstelling tot yoga of mindfulness, is tuintherapie een buitenwaartse beweging waarbij de cliënt uitgenodigd wordt om een relatie op te bouwen met zijn omgeving.

Hierbij interpreteren we ‘omgeving’ in de meest algemene zin, zowel in contact treden met de medemensen als de omringende natuur.

‘Tuintherapie is een buitenwaartse beweging.’

Onderzoek toont aan dat de natuur gedoseerd moet aangeboden worden aan de meest kwetsbare cliënten. En dat de natuurbeleving mee moet evolueren met zijn gemoedstoestand.

Buitenkomen in een niet bedreigende natuur die niet oordeelt is hierbij een eerste stap. Zich terug inschakelen in de wereld en in contact treden met anderen een volgende.

De tuin is een ontmoetingsruimte waar mensen elkaar in woord en daad en op voet van gelijkheid tegemoet kunnen treden.

Therapie of sociale correctie?

Is tuintherapie een therapie of een sociale correctie? Beide.

‘Tuintherapie’ is een woord dat te veel vereenzelvigd wordt met een therapeutische inslag. Nochtans is de sociale en ethische dimensie de vruchtbare bodem waarin tuintherapie het best gedijt. De Engelse term voor tuintherapie ‘Social and Therapeutic Horticulture’ is een meer correcte benaming.

Het is zowel een therapie als een sociale correctie voor groepen die omwille van diverse redenen verstoken zijn van groen. Denk maar aan mensen zonder papieren in een grootstad, kansarmen of gedetineerden die 23 uur op 24 op hun cel verblijven.

Voor deze mensen draait tuintherapie niet om grote woorden maar om kleine daden.