Mensen in armoede over verkiezingen: ‘Thuisblijven is geen oplossing’

Allemaal dezelfde

Het is een broeierige zomerdag in de lokalen van Warm Hart, een vereniging waar mensen in armoede het woord nemen in Houthalen. De Vlaamse, federale en Europese verkiezingen liggen al enkele weken achter de rug. De media berichten nog wel over formatiepogingen, maar de politiek is al even niet meer het gespreksonderwerp van de dag. Toch kwamen vandaag acht deelnemers opdagen voor een workshop over politiek.

‘We maken ons zorgen over de afschaffing van de opkomstplicht.’

Al is meteen duidelijk dat de meesten niet zo hoog oplopen met politici. Het eerste waar ze aan denken als het woord ‘politiek’ valt? Op die vraag antwoordt slechts één persoon diplomatisch: “Ik wens de politici het beste.” Iemand anders geeft toe dat ze er niets van kent.

Bij alle anderen klinkt een veel negatiever geluid. “Teleurstellend.” “Het zijn allemaal dezelfde.” “De rijken worden rijker en de armen worden armer.” “Ze liegen allemaal. Het gaat gewoon over macht en geld. En ondertussen worden mensen armer.”

ABC van de verkiezingen

De workshop ‘ABC van de verkiezingen’ is een initiatief van het Netwerk tegen Armoede en maakt deel uit van hun project ‘Leve de Democratie’. Het project werd in het leven geroepen na de afschaffing van de opkomstplicht voor de lokale verkiezingen.

“Daar maken we ons zorgen over”, vertelt Eva Van De Putte, die de workshop in elkaar stak en begeleidt. “Uit onderzoek blijkt dat minderheidsgroepen, waaronder dus ook mensen in armoede, hierdoor minder zullen gaan stemmen. Want zij ervaren verschillende drempels op weg naar de stembus.”

“Enerzijds zijn er praktische drempels, bijvoorbeeld niet kunnen gaan stemmen omdat je niet goed ter been bent en geen vervoer hebt. Of omdat je geen opvang kan regelen voor je kinderen.” Maar een andere belangrijke drempel volgens Eva is het wantrouwen in de politiek.

“Dat vertrouwen is zo laag omdat mensen in armoede vaak niet gehoord worden”, aldus Eva. “Er wordt niet geluisterd naar de expertise die ze hebben over hun eigen situatie. Ze worden niet serieus genomen. Het beleid moet mensen in armoede beter betrekken. Met onze workshop willen we duidelijk maken: jouw stem is wel nuttig en het is belangrijk dat het beleid jouw kennis oppikt.”

Tegenwicht tegen antipolitiek sentiment

Eva biedt dan ook telkens tegengewicht wanneer er tijdens de workshop antipolitieke sentimenten weerklinken. Wanneer iemand aanhaalt dat je wel kan gaan stemmen, maar dat politici daarna toch gewoon iets anders doen dan ze beloofden, repliceert ze: “Dat is toch zeker niet altijd het geval. En bovendien kan je dan de volgende verkiezingen op iemand anders stemmen.”

“Ik bied tegenwicht, omdat ik oprecht geloof dat het altijd nuttig blijft dat mensen hun stem laten horen”, licht Eva toe. “Pas op, het gevoel van mensen in armoede dat er minder naar hen geluisterd wordt, klopt wel degelijk. En ik begrijp ook dat mensen moe zijn. Ze hebben veel andere dingen aan hun hoofd. Toch moet je je stem blijven uitbrengen. Dat is echt belangrijk.”

‘Ik geloof oprecht dat het altijd nuttig blijft dat mensen hun stem laten horen.’

Eva gaf de workshop al bij dertien verenigingen waar mensen in armoede het woord nemen in gans Vlaanderen en heeft er nog een hele hoop gepland in aanloop naar de lokale verkiezingen. Telkens merkt ze veel strijdkracht op bij de deelnemers.

“Eens je met mensen begint te praten over de politiek, valt op hoeveel kennis ze eigenlijk hebben. Ze weten wat er moet veranderen. Het zou zonde zijn om moedeloos te worden. Want verandering is wel degelijk mogelijk als je je verzet en als je op tafel blijft kloppen. Die hoop willen we uitspreken.”

Luisteren naar de mensen

Bevlogen overloopt Eva samen met de workshopdeelnemers hoe de politiek gelinkt is aan zo goed als alles wat de deelnemers die ochtend gedaan hebben. De bus genomen? De politiek bepaalt mee hoe duur je busticket is. Gewandeld naar een vriendin? De politiek zorgt ervoor dat het voetpad onderhouden wordt en dat je je er vlot over kan verplaatsen met een rolstoel. Je dochter naar school gebracht? De politiek bepaalt hoeveel het onderwijs kost.

Eva: “Gelukkig bepaalt de politiek niet alles, wij zijn nog altijd onze eigen persoon en hebben een mening. En dat is de kern van wat politici vaak doen: luisteren naar wat de mensen belangrijk vinden en wat er leeft. En als politici niet goed luisteren naar de mensen, dan raken ze niet snel herkozen.”

‘Ik twijfelde tot op het laatste moment of ik zou gaan stemmen. Maar dan dacht ik: thuisblijven is ook niet de oplossing.’

Via een quiz haalt Eva enkele praktische zaken aan. De datum van de gemeenteraadsverkiezingen hebben de meeste mensen juist. Maar dat je als niet-Belg onder bepaalde voorwaarden ook kan stemmen en dat blanco stemmen niet naar de meerderheid gaan, wisten de meesten nog niet.

Ondanks de negatieve uitlatingen over de politiek, gingen de meeste deelnemers wel stemmen bij de verkiezingen op 9 juni. “Ik twijfelde tot op het laatste moment of ik zou gaan. Maar dan dacht ik: thuisblijven is ook niet de oplossing”, zo deelt een vrouw haar ervaring. “Eigenlijk moeten we onze mening geven. Hoe kunnen we anders reageren op wat er gebeurt?”, vult een andere deelnemer aan.

Andere manieren om aan politiek te doen

Er zijn nochtans een hele hoop andere manieren om aan politiek te doen, los van de verkiezingen, vervolgt Eva de workshop. Al snel blijkt ook dat de deelnemers best vertrouwd zijn met één of meerdere van die manieren, zoals betogen, je stem laten horen in de media, spreken met politici of in adviesraden zetelen. Bijna iedereen is er elk jaar bij op 17 oktober, wanneer Warm Hart actievoert naar aanleiding van de Werelddag van Verzet tegen Armoede. “Ook dat is politiek”, zegt Eva.

Een vrouw, die eerder aangaf de politiek niet te vertrouwen, maar toch altijd te stemmen, vertelt dat ze in het lokale armoedeplatform zetelt. “Zo kan je ook je stem laten horen. Al merk je dat de ene politicus beter luistert dan de andere. Toen mensen zich bijvoorbeeld opnieuw moesten inschrijven op de wachtlijst voor een sociale woning, hebben we duidelijk gemaakt dat dat voor sommige mensen echt te ingewikkeld was. Op basis van ons signaal, werden vervolgens zitdagen georganiseerd om mensen te helpen bij de herinschrijving.”

Lees ook

‘Beste politicus, spreek met mensen vooraleer je iets beslist!’

De precieze aanleiding is niet duidelijk, maar een vrouw deelt plots haar ongenoegen over de wantoestanden in de kinderopvang. “Dat kan toch niet wat daar allemaal gebeurt”, zegt ze verontwaardigd. Eva pikt er handig op in: “Heel veel mensen waren daar boos over en net omdat er luid protest was, heeft elke partij nu een plan klaar om het op te lossen. Zo zie je dat het echt zin heeft om te protesteren.”

Een andere deelnemer pikt in op het onderwerp: “Eigenlijk zouden moeders meer bevallingsverlof moeten krijgen, zodat ze zelf voor hun kinderen kunnen zorgen.” Dat gebruikt Eva als een bruggetje om het over verschillende visies in de politiek te hebben: “Er zijn altijd verschillende manieren om problemen op te lossen. Daar verschillen partijen vaak over van mening. Het kan interessant zijn om te weten welke oplossing een partij naar voren schuift voor een probleem dat je belangrijk vindt als je een keuze moet maken in het stemhokje.”

Geen stemadvies

Los van een korte schets van de principes die de verschillende Vlaamse partijen hoog in het vaandel dragen – zoals solidariteit bij Vooruit en individuele vrijheid bij OpenVLD – gaat Eva in de workshop niet dieper in op de standpunten van elke partij. “Voor de federale, Vlaamse en Europese verkiezingen deed ik dit wel, op basis van een tekstje dat de partijen zelf hadden geschreven. Maar bij de lokale verkiezingen is dat moeilijker omdat er zoveel verschillende lokale partijen bestaan. We maakten wel een toolbox voor verenigingen om zelf aan de slag te gaan met de lokale partijprogramma’s.”

‘Mensen in armoede zijn vrij om zelf te kiezen op wie ze stemmen.’

Ook opvallend, Eva bleef de hele workshop lang neutraal en bekende geen kleur. “Wij zien het niet als onze taak om stemadvies te geven. Mensen in armoede zijn vrij om zelf te kiezen op wie ze stemmen. Ons doel is vooral de mensen informeren over hoe ze kunnen stemmen en hen motiveren om dat ook daadwerkelijk te doen.”

Kan het dan niet zinvol zijn om mensen te informeren over de mogelijke negatieve impact van de beleidsvoorstellen van bepaalde politieke partijen op het leven van mensen in armoede? “Dat is niet het doel van de workshops”, zegt Eva. “Bovendien, iedereen heeft zijn eigen redenen om wel of niet op een partij te stemmen. En mensen mogen dan wel in armoede leven, hun leven is meer dan armoede alleen. Ik hoor bijvoorbeeld mensen die zeggen dat ze klimaat een belangrijk onderwerp vinden of mensen bij wie het thema veiligheid erg leeft.”

Discussies verlopen rustig

Het idee dat Vlaams Belang erg populair zou zijn onder mensen in armoede, zag Eva nog niet bevestigd. “Ik heb niet de indruk dat ze populairder zijn in de verenigingen waar armen het woord nemen dan elders in de samenleving.”

Ook echo’s van extreemrechtse denkbeelden over dat migratie de oorzaak zou zijn van de problemen van mensen in armoede, hoorde Eva niet vaak in de workshops. “Als er een uitspraak wordt gedaan waarvan ik weet dat die niet klopt, dan aarzel ik niet om er tegenin te gaan. Zo haalde ik al eens een grafiekje boven om aan te tonen dat de overgrote meerderheid van sociale huurders Belgen zijn. Toen gingen er wel wat ogen open.”

‘De mensen luisteren echt naar elkaar. En discussie mag er trouwens zijn.’

Zelfs als er discussies ontstaan tijdens de workshops, verlopen die tot nu toe altijd erg rustig, vertelt Eva. “De mensen luisteren echt naar elkaar. En discussie mag er trouwens zijn. Op familiefeesten is het misschien niet altijd een goed idee om over politiek te praten, want dan kan er ruzie van komen. Maar wij proberen respectvol over het thema te praten.”

“Bovendien, het is net goed dat mensen dingen voelen bij het thema. Dat zeg ik ook tijdens de workshops. Want dat betekent dat je nog altijd gelooft in verandering. Dan denk ik: super, er beweegt iets. Niet alles is verloren.”

Politiek: interessant, maar ook gevoelig

Na de workshop blijven twee dames van middelbare leeftijd met een hoofddoek nog lang napraten. Politiek vinden ze een interessant onderwerp, maar het ligt ook heel gevoelig. Thuis praten ze er niet snel over. Bij de verkiezingen in juni was Vlaams Belang in Houthalen met bijna een kwart van de stemmen de grootste partij. Het raakt hen diep.

“Ik voel me geviseerd en ben bang voor de toekomst”, zegt een van de twee vrouwen. “Wat bedoelen ze als ze zeggen: ‘Ga terug naar je land’? Mijn kinderen zijn hier geboren, mijn kleinkinderen ook. Ik voel me Belg, maar mensen hier zien ons als Turken. Ik ken Turkije bijna niet. Daar word ik ook gezien als migrant. Dus waar horen wij dan?”

‘We hebben allemaal de plicht om voor een goede toekomst en een leefbare wereld te zorgen.’

Informatie over de politiek haalt ze vooral van het tv-journaal of duidingsprogramma’s zoals Terzake. “Ik word soms kwaad over wat ik daar hoor. Ze zeggen dingen die niet kloppen over allochtonen. Ik ben wel gaan stemmen, maar sinds de verkiezingen volg ik de berichtgeving niet meer. Het boeit me niet wie er minister wordt en wie niet. Ik ben erg teleurgesteld.”

Voor de andere vrouw raakt het aan een dieper probleem dat de politiek overstijgt: “We gaan door een erg moeilijke tijd. Niet enkel de politiek is het probleem. De mensen zijn niet meer menselijk. Iedereen is asociaal, koppig en hebzuchtig geworden. Wij zijn allemaal mee verantwoordelijk. En we hebben allemaal de plicht om voor een goede toekomst en een leefbare wereld te zorgen.”

Het nagesprek illustreert goed hoe complex het thema is. Het is allemaal niet zo zwart-wit. Het vertrouwen in politici kan laag zijn. De teleurstelling in wie medeburgers verkiezen hoog. Maar dat maakt mensen niet automatisch onverschillig. Want tegelijk kwamen deze dames een hele namiddag naar een workshop over politiek. En verkondigden ze daarin luid dat stemmen belangrijk is. In oktober trekken ze dan ook opnieuw naar de stembus. In de hoop op verandering.