Dansen op straat, niet in het cultuurhuis

Reus op lemen voeten

De Brusselse kanaalzone is een reus op lemen voeten: groot, dynamisch en kwetsbaar. Jongeren die er wonen, ervaren de mogelijkheden en beperkingen van deze veelkleurige geografische ruimte. Het is de plaats waar ze alleen, met vrienden, thuis of op straat culturele activiteiten ontwikkelen. Ze dansen, maken muziek of schudden een prachtige graffitimuur uit hun mouw.

‘Kunst maakt deel uit van wie ze zijn.’

Die culturele activiteiten staan gelijk aan communicatie en ontwikkeling. Ook voor jongeren. Wie bijvoorbeeld samen muziek maakt, wisselt voortdurend uit. Zo schrijft de ene jongere de noten, de andere de tekst, een derde leeftijdsgenoot zingt en een laatste komt tussen als beatboxer. Die samenwerking groeit vanuit verschillende momenten en locaties.

Vele redenen

Expressie is een belangrijke reden om deze culturele activiteiten te beoefenen. Het stelt jongeren in staat om met anderen in dialoog te gaan en een boodschap over te brengen. Voor andere jongeren is het een manier om vaardigheden bij te schaven en zichzelf te ontwikkelen. Ze timmeren aan hun zelfvertrouwen. In dit opzicht is cultuur identiteitsvormend: kunst maakt deel uit van wie ze zijn.

Jongeren stellen dat het sociale aspect een belangrijke reden is om hun activiteit te beoefenen. Ze kunnen nieuwe mensen ontmoeten, nieuwe ervaringen opdoen en kennis doorgeven aan anderen.

Hobby of passie

Jongeren zien zichzelf als hobbyisten of gepassioneerden. De hobbyisten beoefenen hun culturele activiteiten hoofdzakelijk als tijdverdrijf. Voor de gepassioneerden valt het samen met hun leven. Ze voelen zich slecht als ze hun activiteiten niet kunnen beoefenen.

Vrijheid speelt daarbij een belangrijke rol. Jongeren voelen zich vrij wanneer ze hun culturele activiteiten beoefenen. Ze zijn baas over hun creatief proces. Ze kunnen zich ongebonden uitleven, zichzelf zijn of net iemand helemaal anders zonder daarop beoordeeld te worden.

Jongerencollectieven

Sommige jongeren organiseren zich in informele groepen of collectieven. Hier ondersteunen deze jonge artiesten elkaar vanuit verschillende disciplines en competenties. Ze wisselen hun gedachten, gevoelens, creaties uit met anderen. Ze trachten verbinding te maken, nieuwe kansen te creëren en zich op de culturele kaart te zetten.

Of zoals een jongere dat zelf stelt. “Hoe meer mensen samen komen, hoe meer verbindingen er gemaakt worden. We proberen om iedereen van die connecties te laten genieten en iedereen in de groep te helpen met zijn kunst.”

Urban arts

De jongeren beperken zich niet tot uitwisseling binnen het collectief, maar willen hun kennis en expertise ook overdragen op anderen. Ze nemen samen deel aan wedstrijden en optredens. Ze bieden vaak workshops aan.

‘Jonge artiesten ondersteunen elkaar.’

Die collectieven draaien vaak rond urban arts. Hun creaties weerspiegelen de superdiversiteit van de stad. Vaak gaat het om autodidacten en blijven ze onder de radar van de klassieke cultuursector.Maréchal, M. (2015), Ruimte maken. Reflectie op de aanpak van diversiteit en interculturaliteit in de cultuursector, Brussel, Demos.

Gedigitaliseerde cultuur

Bij jongeren gaan cultuur en digitale media hand in hand. Zowat alle jongeren maken gebruik van digitale media als dragers van hun culturele content. Ze kijken naar films op hun laptop, lezen boeken op hun telefoon en kijken naar theater en dans via streaming.

Digitale media zijn een leerschool. Vooral YouTube is een populair kanaal om technieken aan te leren, choreografieën te bestuderen en ideeën op te doen.

‘Cultuur en digitale media gaan hand in hand.’

Digitale media zijn ook een tool om kunst te creëren: sommige jongeren werken rond grafische media of experimenteren met digitale fotografie.

Bovendien worden digitale media ingezet als medium om informatie te delen en ideeën uit te wisselen. Sociale media zoals Facebook worden gebruikt om videoclips en muziek te delen. Op die manier verspreiden jongeren hun creaties naar een breder publiek, verder dan de eigen vriendenkring.

Traditioneel en digitaal

Digitale media maken deel uit van de culturele realiteit van de jongeren. Toch hebben ze de traditionele cultuurvormen niet verdrongen.

Ze gebruiken sociale media als middel om eerder traditionele culturele inhoud te verspreiden. Ze maken dan bijvoorbeeld een video van een eigen choreografie en verspreiden die via Facebook. Traditionele en digitale culturele activiteiten zijn complementair, eerder dan dat ze elkaar zouden vervangen.Lefret, F. (2011), Les loisirs des jeunes franciliens de 15 à 25 ans à l’ère du numérique, Paris, Commission du tourisme, des sports et des loisirs.

Vreemd cultuurhuis

Deze jongeren zijn dus cultureel actief. Toch maken ze zelden gebruik van het cultureel aanbod in Brussel. Musea, theater- en dansvoorstellingen, bibliotheken, concerten en festivals bezoeken ze nauwelijks.

‘Jongeren voelen zich niet thuis in het cultuurhuis.’

Jongeren zijn weinig op de hoogte van het aanbod, weten niet altijd waar ze informatie kunnen vinden en weten niet wat bepaalde culturele activiteiten inhouden.

Verschillende jongeren voelen zich niet thuis in deze culturele wereld. Ze kennen de regels en codes niet. Jongeren voelen zich minder verbonden met de bezoekers. Het aanbod sluit niet aan bij hun interesses, ze herkennen zich daardoor niet in het aanbod. De culturele instelling sluit ook minder aan bij hun eigen leefwereld. Ze is te weinig divers, zowel op vlak van aanbod, publiek als personeel.

In de leefwereld

Deze jongeren vertellen dat ze het culturele aanbod beoordelen vanuit hun eigen interesses en leefwereld. Zo kunnen theatervoorstellingen over hedendaagse thema’s zoals sociale media hen wel bekoren. Ook dansstijlen waar ze mee bekend zijn, acteurs met een rolmodelfunctie of verhaallijnen waaraan jongeren zich kunnen spiegelen, verhogen hun interesse.

″Er was een theaterstuk dat ik echt graag wilde zien omdat het verhaal me persoonlijk raakte. Het heette Chatroom en ging over jongeren en sociale media.″

‘Meer aandacht voor culturele diversiteit.’

Die leefwereld van Brusselse jongeren is erg divers en gekleurd. Dat betekent dat er meer aandacht moet zijn voor de aanwezige culturele diversiteit binnen deze groep. Dat gaat verder dan initiatieven om hen naar het huidige culturele aanbod te lokken. Hun leefwereld moet zichtbaar zijn in de culturele praktijken van de grootstad.

Dure ruimte

Brusselse jongeren zijn ook letterlijk op zoek naar ruimtes, plaatsen om hun culturele activiteiten te beoefenen. Maar in Brussel is die ruimte schaars en duur.

Om cultuur te maken en te beleven, zijn jongeren vaak aangewezen op de publieke ruimte. Dat kan storend zijn voor andere gebruikers. Veel jongeren pleiten voor een eigen plek of het openstellen van beschikbare zalen van bestaande culturele of andere instellingen.

‘Jongeren willen een eigen plek.’

“Als dat zou kunnen, dan zou ik gewoon met mijn vrienden binnen gaan en de hele dag dansen. Dat zou leuk zijn want nu moeten wij hier buiten blijven. Muziek opzetten. Soms stoort het mensen en dan is dat niet fijn.”

Kies meteen voor inspraak

De Brusselse jongeren zien ook nog andere noden. Ze zeggen onvoldoende kansen te krijgen om hun talenten te ontwikkelen. Ze willen zich vrij kunnen uitdrukken, creatief zijn, hun mening geven over maatschappelijke thema’s. Maar ze vinden onvoldoende kanalen om dat te doen.

Brusselse jongeren zijn vragende partij om meer betrokken te worden bij culturele projecten en organisaties. Bij het uitwerken van zo’n cultureel aanbod vertrekken van hun ideeën, interesses en leefwereld is al een goed begin. Jongeren zijn op zoek naar meer participatieve projecten en trajecten met cultuurorganisaties. Ze willen inspraak en verantwoordelijkheid bij de ontwikkeling van het aanbod.

“Mocht ik de baas zijn van een kunstacademie, dan zou ik gewoon elke groep met hun begeleider een project laten opstarten. Want als ik zelf iets kan opstarten, dan ben ik meer gemotiveerd dan als iemand mij zegt wat ik moet doen.”

Goed gevoel

Inspraak en betrokkenheid gaan voor deze jongeren gepaard met het geven van vertrouwen. Jongeren worden bekrachtigd in hun kunnen. Dat zorgt voor het nodige zelfvertrouwen en een goed gevoel.

‘Jongeren willen van nieuwe dingen proeven.’

Het gaat om het creëren van een positief klimaat en een goede groepssfeer. Jongeren zijn op zoek naar een plek waar ze zich thuis voelen en zichzelf zijn, ook wanneer ze aan ‘cultuur doen’.

Ruimte zoeken

Jongeren uit de Brusselse Kanaalzone ontwikkelen heel wat culturele activiteiten. Maar om ze ook naar het culturele aanbod toe te leiden, is het cruciaal om verbinding te maken met hun interesses en leefwereld.

Jongeren willen proeven van nieuwe culturele activiteiten. Het is voor hen belangrijk dat het aanbod dynamisch, speels en interactief is. Ook een goede begeleidershouding bij de cultuurwerkers is voor jongeren van belang. Ze hebben nood aan volwassenen met een open houding, die hen vertrouwen geven en aanmoedigen.

Jongeren zijn op zoek naar een plek waar ze zich thuis kunnen voelen, expressief en zichzelf kunnen zijn. En daarvoor zijn jongeren op zoek naar ruimte, letterlijk en figuurlijk. Of om met de woorden van de bekende architect Frank Lloyd Wright samen te vatten: ‘Space is the Breath of Art’.