Zangeres Ikraaan: ‘We hebben nog veel werk als het over ons mentaal welzijn gaat’

Sociaal werk

Twee jaar geleden, toen Ikraaan genomineerd werd voor de finale van de Nieuwe Lichting van Studio Brussel, vroeg een journalist van De Standaard naar haar studie sociaal werk. Het heerlijk eerlijke antwoord van de jonge artieste: “Ik vind sociaal werk gewoon een van de meest interessante dingen die je kunt studeren. De meeste andere studierichtingen helpen je om de economie te doen draaien.”

‘Ik vind sociaal werk een van de meest interessante dingen die je kunt studeren.’

Toegegeven: ondertussen is Ikraaan gestopt met de opleiding. Haar carrière nam een vlucht. Muziek en studies combineren, lukte niet langer. Toch heeft ze alleen maar goede herinneringen aan de opleiding aan de Erasmushogeschool. De verhuis van het kleine Mechelen naar het grote Brussel deed haar deugd, en ook de studie zelf gaf zuurstof.

“Voor het eerst werd er binnen een schoolcontext gepeild naar emotionele intelligentie”, vertelt Ikraaan. “Plots bleek dat empathie toch belangrijk kon zijn op een school. Voor mij was dat een verademing! Het was ook verfrissend dat leerkrachten ingingen tegen studenten die nogal ‘judgy’ waren. Ze durfden zeggen: ‘Wat jij zegt, is niet oké’ – dat is nice. Voor het eerste voelde ik dat ikzelf, dat jongeren in vraag gesteld werden.”

Sociale ongelijkheid

Inhoudelijk bleek de studiekeuze een voltreffer. Een vak als Sociale Ongelijkheid, vertelt Ikraaan, bracht haar inzichten die ze eerder miste. “Je ziet wel wat fout gaat in de maatschappij, maar begrijpt niet helemaal waarom. Hoe komt het dat bepaalde dingen zijn zoals ze zijn? Binnen Sociaal Werk hielpen leerkrachten me dat onrecht te begrijpen. Wat ook mooi is: toen ik aangaf te stoppen, zeiden diezelfde leerkrachten: ‘Ga ervoor! Wat jij met je muziek doet, is ook sociaal werk.’”

De carrière van Ikraaan kreeg trouwens mee vorm dankzij het sociaal werk. Talent komt altijd bovendrijven, maar het helpt als er vruchtbare grond is. Het was in het Mechelse jeugdwerk dat Ikraaan haar eerste stapjes zette. “Ik ben introvert, kom niet zoveel buiten. Maar bij de artistieke werkplek voor jongeren H30, vandaag RADAR, kwam ik op een veilige plaats terecht.”

Er was een studio, een danszaal, een plek om te zijn. “Zonder H30 had ik nooit dezelfde ontplooiingskansen gehad. Zeker niet als allochtoon meisje. Mijn moeder vond de buitenwereld maar een enge plek voor tienermeisjes. Maar bij H30 waren er goede afspraken – er waren vaste uren, je kon alleen met een badge binnen. Daardoor mocht ik er wel naartoe. Het was de perfecte plek om te groeien als beginnend artiest.”

Pijn

Over naar haar debuutalbum: Geestelijke Gezondheidszorg. De vlag dekt de lading. Maar zo sec de titel, zo heftig de muziek. De klassieke elektronisch jazz, zoals Ikraaan het zelf omschrijft, raakt. De Nederlandstalige teksten, veelal over Ikraaans eigen demonen, komen heftig binnen. De intro van de plaat heet niet zomaar Dissociatie. Titels als ‘Zwarte Vijvers’ of ‘Therapie’ laten weinig aan de verbeelding over.

‘De klassieke elektronisch jazz van Ikraaan raakt.’

We zouden tal van lyrics kunnen kopiëren, maar beter is om gewoon te luisteren. Toch een idee nodig? In haar nummer ‘Ik Val Diep’ laat Ikraaan een oude, stamelende geluidsopname van zichzelf horen. Van twee jaar geleden, toen het pikdonker was: “Ik hoop dat ik gelukkig word. Ik hoop dat ik de kracht vind, iedere dag, om er nog steeds te zijn. Ondanks dat alles heel verloren lijkt, gewoon heel veel pijn doet.”

De Ikraaan van nu is – gelukkig – niet meer de Ikraaan van destijds. Ze heeft een traject afgelegd, al twee jaar werkt ze met een psycholoog aan haar mentaal welzijn. Interviewers proberen nog wel eens te keuteren naar haar verleden – naar die pijn, de trauma’s. Maar dan blijft ze cool: “Mijn verdriet is niet te koop.” Ze houdt het op: erge dingen.

Wachtlijsten

De nummers op haar debuutalbum schreef Ikraaan vanuit haar onderbewustzijn. Associatief. Zonder plan. Maar het resultaat mag er zijn. Het is niet alleen een hartenkreet van een kunstenaar, maar ook een aanklacht van een geëngageerde twintiger. Interviewers vergeten vaak de maatschappelijke dimensie van haar verhaal. “We hebben als samenleving nog veel werk als het over ons mentaal welzijn gaat”, zegt ze.

‘Ik hoop dat mensen zich dankzij mijn muziek minder eenzaam voelen.’

Ikraaan bracht haar album, waar ze twee jaar aan schaafde, in eerste instantie vooral voor zichzelf uit. “Maar ik hoop dat mensen zich dankzij mijn muziek ook minder eenzaam voelen. Want ik besef best dat ik niet de enige ben die zich soms slecht voelt. Er gaat nu eenmaal veel fout in onze maatschappij. Het is toch verschrikkelijk dat er zulke lange wachtlijsten zijn in de geestelijke gezondheidszorg?”

“Of neem ons onderwijs. Op school is geen plaats voor educatie over mentaal welzijn, emotionele intelligentie. Empathie en zelfrectie, zelf verantwoordelijkheid nemen: het lijkt wel taboe in de klas. Wat ik leerde in mijn eerste jaren sociaal werk, kan je toch perfect vertalen naar het middelbaar onderwijs? Er gebeurt iets, hoe reageer ik? Neem kinderen met ADHD of autisme. Er wordt geen tijd gemaakt om het daarover te hebben. We leren niet hoe om te gaan met mensen die een beetje van de norm afwijken. Het gevolg: vervreemding, uitsluiting, pesten.”

Tele-Onthaal

Toen ze, in haar donkerste dagen, hulp zocht, kon Ikraaan bij een Brussels Centrum Geestelijke Gezondheid terecht. Ze had geluk, zegt ze. Het duurde maar twee maanden voor er een plekje was. “Dat valt tegenwoordig mee, hè. Veel mensen moeten langer in de wachtkamer. Het is toch echt belachelijk dat een overheid daar niet meer in investeert.”

‘Voor een materialistische maatschappij heb je vooral droevige burgers nodig. Je verdient het meeste geld aan zieke en ongelukkige mensen.’

Op de vraag waarom dat volgens haar zo is, geeft ze een pessimistisch, donker antwoord. “Je kan niet kapitaliseren op mensen die gelukkig zijn. Voor een materialistische maatschappij heb je vooral droevige burgers nodig. Je verdient het meeste geld aan zieke en ongelukkige mensen. Of je het nu over plastische chirurgie of de farma hebt.”

Ikraaans muziek is haar verzet. Nog voor Geestelijke Gezondheid bracht ze samen met Tele-Onthaal het nummer ‘Alleen’ uit. “Ik vond dat belangrijk om te doen. Omdat ik het destijds, toen het minder met me ging, ook moeilijk vond om aan mezelf toe te geven dat ik eenzaam was. Tele-onthaal is niet de oplossing, maar het kan wel de pijn verlichten. Ik ben blij dat er zulke initiatieven bestaan.”

Lege levens

Kunst kan Ikraaan niet los zien van het tijdsgewricht. “Al het andere is toch nutteloos?” Ze moet iets maken over het leven nu. Een leven dat zo leeg geworden is. “Ik las net nog een artikel over het druggebruik in ons land. Het is toch crazy hoeveel mensen, ook jongeren, zich verdoven? Hoeveel mensen na hun werk op café belanden? Terwijl we allemaal van anderen denken dat zij het perfecte leven hebben, voelen zij zich ook maar shitty.”

‘We zijn vergeten dat we elkaar nodig hebben voor een goed leven.’

Omdat sociale media niet sociaal zijn. Omdat we met z’n allen naar onszelf zitten te staren. Of, zoals het mooi verwoordde in een ander interview, omdat de ‘samen’ uit samenleving geschrapt lijkt te zijn.

“In onze individualistische maatschappij is succes het allerhoogste. Maar door alleen aan onszelf te denken, door onze niet te temmen hebberigheid, schieten we onszelf in de voet. Het laatste wat je moet doen om jezelf goed te voelen, is aan jezelf denken. We zijn vergeten dat we elkaar nodig hebben voor een goed leven.”

Of het in de muziek dan ook niet om succes draait? Moet je geen ego hebben om er te geraken? Ikraaan reageert heftig. “Ik moet toch helemaal niks? Ik maak geen muziek om veel geld te verdienen. Ik zal mijn kunst nooit gebruiken voor winstmaximalisatie. Er zijn weinig dingen nuttelozer dan aanzien. Geld of roem neem je niet mee in je graf. Wie zichzelf boeiender vindt dan een ander, zet vooral zichzelf voor schut.”

Opnieuw voelen

Aan de samenleving zegt Ikraaan met haar muziek: doe er iets aan. Aan haar luisteraars: leer opnieuw te voelen.

“Niet meer voelen: dat is de ziekte van onze tijd. Of het nu boosheid of vrolijkheid is: we zijn vergeten dat we emoties mogen toelaten. We zijn bang om geen like te krijgen, om er niet bij te horen. Terwijl we net bang moeten zijn dat we onszelf niet meer herkennen in de spiegel. Alles wat je doet voor erkenning van een ander, doet er eigenlijk niet toe. Je leeft beter volgens je eigen waarden, mét empathie voor de ander.”

‘Er is een generatie die actief en uitgesproken zegt dat ongelijkheid niet meer oké is.’

De enige vraag die rest, is hoe Ikraaan die empathie zelf wil overbrengen. Ze spreekt zich onder meer fel uit over racisme en discriminatie – ook in de muziekindustrie. Maar ze worstelt wel met hoe ze dat moet doen: “We moeten het over sociale ongelijkheid hebben. Punt. Maar tot voor kort deed ik dat vanuit woede, terwijl dat kennelijk niet werkt. Ik weet nu dat muziek mijn manier is om mijn steentje bij te dragen.”

Ze ziet ondanks alles dan ook vooruitgang, besluit ze. “Mensen die voor zichzelf denken, die de ongelijkheden wel zien, worden vandaag ‘woke’ genoemd. Dat ze in een betekenisloos hokje geduwd worden, betekent dat de machtsstructuren langzaam maar zeker afbrokkelen.”

“Er is een generatie die actief en uitgesproken zegt dat ongelijkheid niet meer oké is. Dat er dingen moeten veranderen. En het feit dat niet langer alleen minderheidsgroepen dat vertellen, maakt machthebbers bang. Niet wie strijdt tegen dat onrecht, voedt de polarisatie, maar de mensen die dat verzet onder het woordje woke parkeren. Alsof gezond verstand en empathie je vandaag niet doen inzien dat onze samenleving ziek is.”