Preventie door presentie: voorkomen dat moeilijkheden uitgroeien tot grote problemen

Eén vrijwilliger, één gezin

Home-StartHome-Start is de nieuwe naam van Domo.biedt preventieve gezinsondersteuning bij kwetsbare gezinnen thuis. Vanuit de ideologie dat solidariteit en sociale steun misschien wel de meest beschermende factoren zijn voor een kwetsbaar gezin, ondersteunt een vrijwilliger langdurig een gezin.

De Home-Start-begeleiding zet in op drie kernopdrachten: (1) krachtgericht werken aan de eigenwaarde, de vaardigheden en het zelfvertrouwen van ouders en kinderen, (2) sociale en opvoedkundige steun bieden als vriend aan huis en (3) het sociaal netwerk herstellen en verruimen.

Nabij

De vrijwilligers gaan wekelijks een aantal uur langs bij een gezin: voor een babbel bij een tas koffie, een uitstap of spel met de kinderen, wat hulp bij de administratie of boodschappen, huiswerkbegeleiding of mee zoeken naar een vrijetijdsaanbod voor de kinderen.

‘De vrijwilligers gaan wekelijks een aantal uur langs bij een gezin.’

Home-Start kiest daarmee voor preventie door presentie. De langdurige aanwezigheid van één vrijwilliger in één gezin voorkomt dat kleinere alledaagse vragen of moeilijkheden uitgroeien tot onoverkomelijke problemen.

De vrijwilliger is nabij, maakt tijd en heeft aandacht voor alle gezinsleden. Er wordt actief ingezet op empowerment, autonomie en talentontwikkeling om de veerkracht en toekomstkansen van alle gezinsleden te verhogen.

Alles leek goed te gaan

“Bij de eerste kennismaking wilden de vier kinderen meteen naar de bib, ze waren bijzonder vrolijk. Alles leek goed te gaan”, vertelt vrijwilligster Els. “Pas na een tijdje kwamen de problemen naar boven: burenruzie, één van de jongens had het moeilijk op school, omdat hij ten onrechte in het bijzonder onderwijs zat. De mama vond haar weg niet in al de papieren of naar de juiste vrijetijdsbesteding voor de kinderen.”

‘Het is soms best vermoeiend, maar ik krijg zoveel energie van hen.’

“Het is soms best vermoeiend en het cultuurverschil is enorm, maar ik krijg zoveel energie van hen! Bovendien merk ik hoe hard de mama, zelf analfabeet, werkt om haar kinderen alle kansen te bieden, ook als haar dochter wil voetballen – wat ze niet zo vanzelfsprekend vond. Ik ben blij dat ik haar daarin kan bijstaan en wegwijs kan maken.”

Deelnemen aan het gezinsleven

Home-Start begeleidt aanstaande gezinnen en gezinnen met kinderen tot twaalf jaar. Vaak gaat het om gezinnen in armoede of sociaal isolement. Of om gezinnen die het moeilijk hebben door een scheiding, ernstige ziekte, vluchtelingenproblematiek, werkloosheid of psychische problemen en daardoor in een zeer kwetsbare positie beland zijn.

Het gezin heeft geen of een zeer beperkt sociaal netwerk. De draagkracht van het gezin is ontoereikend om verschillende opvoedings-, ontwikkelings- en levenstaken het hoofd te bieden. Het gezin beschikt over te weinig hulpbronnen om moeilijkheden op te vangen en volwaardig te participeren aan alle domeinen van de samenleving. De gezinsleden zijn bereid de vrijwilliger voor een stukje te laten deelnemen aan hun gezinsleven.

De vraag en het tempo van het gezin staat centraal

Ouders geven zelf aan op welk domein zij ondersteuning wensen. Net omdat Home-Start een vrijwilligersorganisatie is, komt er ruimte om in te spelen op alles wat zich in het dagelijks leven van gezinnen afspeelt.

‘De vragen van het gezin hoeven niet in een hokje te passen.’

De vragen van het gezin hoeven niet in een hokje te passen en moeten niet volgens een vooropgestelde termijn, doelstelling of methode behandeld worden. Dat zorgt ervoor dat de ondersteuning in elk gezin verschillend is.

De voorwaarde is wel dat er een vrijwilliger kan gevonden worden die de vaardigheden heeft om aan de ondersteuningsvraag tegemoet te komen. De vrijwilliger treedt steeds in dialoog over welke acties hij of zij wil ondernemen. Het zijn de ouders die aangeven welke weg mee bewandeld kan worden en op welk tempo. Zo wordt een ongedwongen en ontspannen sfeer gecreëerd.

Daar zijn de lijstjes weer

An, mama van twee dochters, vertelt: “Het einde van de vakantie nadert en daar zijn de lijstjes weer. Naast de schoolboeken, moeten er nog een heleboel mappen, schriften en een rekenmachine gekocht worden.”

Vrijwilliger Anton beloofde An op zoek te gaan in de kringloopwinkel. “Ik ben blij dat hij me hiermee kan helpen. Zelf begrijp ik niets van die ingewikkelde rekenmachines. Ze zijn ook zeer duur. Vandaag fietste hij met mij en de meisjes al een keertje naar school: langs een veilig pad dat we eigenlijk nog niet ontdekt hadden. ”

Ongedwongen, gelijkwaardig en op maat

Voor Home-Start zijn de ouders de belangrijkste actoren in de opvoeding. Het bevestigen en erkennen van de expertiserol van de ouders moet centraal staan in het partnerschap dat aangegaan wordt. Zowel de vrijwilliger als het gezin staan op een ongedwongen en zelfgekozen manier in relatie tot elkaar.

‘Cruciaal is de vrijwillige keuze van een gezin om ondersteuning te krijgen.’

Cruciaal daarbij is de vrijwillige keuze van een gezin om ondersteuning te krijgen. Dat zet op zijn beurt ook de deur sneller open naar het opbouwen van een vertrouwensband. Doordat ook de vrijwilliger de keuze maakt om met dit gezin een stukje levensweg te bewandelen, ontstaat er een vorm van wederkerigheid en gelijkwaardigheid in de relatie tussen vrijwilliger en gezin.

De vrijwilliger voelt de noden van het gezin aan en beantwoordt deze in de thuiscontext, zo ontstaat er ondersteuning op maat. Om dit te bereiken moet er ingezet worden op een goede matching tussen de vrijwilliger en het gezin, maar ook op goede vorming, begeleiding en opvolging van vrijwilligers. Het gezin kan de samenwerking ook ten allen tijde stopzetten en mag hier geen negatieve gevolgen van ondervinden.

Leggen en herstellen van verbinding

Solidariteit en sociale steun zijn in onze samenleving essentiële beschermende factoren voor kwetsbare gezinnen. Home-Start wil de levenskwaliteit van gezinnen verbeteren door het sociaal isolement te doorbreken en hen aansluiting te laten vinden in de maatschappij.

‘Solidariteit en sociale steun zijn beschermende factoren voor gezinnen.’

Allereerst ondersteunt de vrijwilliger het gezin om hun sociaal netwerk op te bouwen of te herstellen door een breed aanbod van activiteiten buitenhuis aan te reiken. Hij neemt het gezin bijvoorbeeld mee naar het theater, de bioscoop, de bibliotheek of de speeltuin en stimuleert hen om lid te worden van een jeugdbeweging of sportclub.

“Om deze clubs en verenigingen toegankelijk te maken, gaan we met hen in overleg”, vertelt Karlien Craps, algemeen coördinator van Home-Start. “We hebben aandacht voor de betaalbaarheid via een sociaal tarief, tweedehands uniform, carpoolen, probeerdagje, UiTpas in orde brengen of we verlenen zelf een tussenkomst via projectsubsidies.”

Niet uit handen nemen

De activiteiten met de kinderen gebeuren samen met of in het bijzijn van de ouders. Het is niet de bedoeling dat de vrijwilliger zaken uit handen gaat nemen van de ouders.

Daarnaast moedigt de vrijwilliger het gezin aan om gebruik te maken van beschikbare diensten en voorzieningen om zo de toegang tot maatschappelijke hulpbronnen te vergroten. Door samen met ouders naar een oudercontact, het OCMW of de mutualiteit te gaan, tracht men de drempels om ondersteuning te zoeken te verlagen en bruggen te slaan naar onderwijs en hulp- en dienstverlening.

Inzage in privéleven

De intensieve contacten en vertrouwensband zorgen ervoor dat vrijwilligers vaak een beter zicht hebben op de problematieken in het gezin. Zo probeert Home-Start mee te voorkomen dat er grote moeilijkheden ontstaan, maar tegelijk kan de inzage in het privéleven en de problematieken van het gezin ongewild een controlerend effect veroorzaken.

‘De stap naar andere diensten kan besproken worden met het gezin, maar dat mag nooit verplichtend zijn.’

De stap naar andere diensten en voorzieningen kan binnen een Home-Start-begeleiding besproken worden met het gezin, maar dat mag nooit verplichtend zijn. In crisissituaties of bij verontrustende situaties wordt er contact opgenomen met de doorverwijzer, het Vertrouwensartsencentrum Kindermishandeling of – indien er zich zware feiten voordoen – met de politie.

Een element in het verbindend werken, is het herstellen van het geloof en vertrouwen in zichzelf, in hun eigen omgeving en in het feit dat ze een waardige plek hebben in de samenleving.

Complementair aan professionele ondersteuning

Bij de start verkent de Home-Start-coördinator de vraag of een begeleiding in dit gezin betekenisvol kan zijn of waar het gezin elders meer gepaste ondersteuning kan krijgen. Het gezin mag zich niet in een extreem problematische opvoedingssituatie bevinden, preventief werken en open communiceren moet mogelijk zijn.

De ondersteuning die het gezin nodig heeft, is duidelijk van die aard dat ze verleend kan worden door een vrijwilliger als ‘goede vriend of buur’, niet als professionele hulpverlener. De opdracht van de vrijwilliger is ook begrensd. Er worden geen meetbare, te realiseren doelstellingen en termijnen vooropgesteld, maar er is aandacht voor alle opportuniteiten die zich aandienen om de draagkracht en weerbaarheid van het gezin te verhogen.

Geen resultaatsverbintenis

Vrijwilliger Eddy gaat wekelijks langs bij zijn gezin, dat vier kinderen heeft tussen elf en veertien jaar. “Toen de vader weer werd afgewezen voor een job, wegens te weinig kennis van het Nederlands, zat hij er volledig door.”

‘De opdracht van de vrijwilligers wordt afgebakend door het gezin.’

Tijdens mijn wekelijkse bezoekjes ging Eddy’s aandacht nu wat meer naar hem, vertelt hij: “Ik bezorgde hem stripalbums van Jommeke om ook wat grappig Nederlands leesmateriaal te hebben en bekijk nu of we een dvd-speler kunnen installeren zodat hij Nederlandstalige films kan kijken.”

Er is dus geen resultaatsverbintenis aan gekoppeld, maar wel een engagementsverbintenis. Wanneer een gezin reeds professionele ondersteuning krijgt, worden zeer duidelijke afspraken gemaakt over de rol en meerwaarde van de vrijwilliger in dat gezin.

De vrijwilligers kunnen advies vragen en samenwerken met professionele hulpverleners, maar hun opdracht wordt afgebakend door het gezin zelf en is nooit dwingend.

Vrijwilligers vormen en omkaderen

De vrijwilligers doen niet zomaar wat. Vrijwilligers ondersteunen gezinnen in het vinden en gebruikmaken van hun rechten. Ze stimuleren het gezin om opnieuw kracht te vinden en terug greep te krijgen op hun leven.

‘De vrijwilligers doen niet zomaar wat.’

De vrijwilligers moeten hun oordeel uitstellen en rekening houden met de beperkte materiële mogelijkheden. Het is belangrijk om positief aanwezig te zijn in het gezin en ouders te waarderen in hun inspanningen, ondanks de maatschappelijke verwachtingen die er leven.

Denkkaders

Lokale coördinatoren vormen en coachen de vrijwilligers vanuit vijf denkkaders om hun ondersteuning vorm te geven: het Balansmodel van Bakker, de Presentietheorie van Baart, het Empowerment-denken en krachtgericht werken van Van Regenmortel, Outreachend werken en Talent in Actie.

Lees ook

Huis van het Kind: voor iedereen, met extra aandacht voor meest kwetsbaren

Deze denkkaders delen een sterk geloof in de weerbaarheid van kwetsbare gezinnen en kinderen, mits deze omringd zijn door de juiste personen (vrijwilligers en professionals) die hen langdurig en integraal kunnen ondersteunen.

Maandelijks ontmoeten de vrijwilligers elkaar voor uitwisseling, coaching en vorming, gaande van verbindend communiceren, cultuursensitief werken en het leren kennen van de sociale kaart.

Als blijkt dat het sociaal netwerk verbreed is, het gezin de regie terug in handen heeft en weerbaar is om kleine problemen het hoofd te bieden, wordt de ondersteuning afgebouwd.