Energiearmoede: Eeklo helpt kwetsbare gezinnen aan groene stroom

Eenvoudig idee

Kwetsbare gezinnen levenslang toegang geven tot groene en betaalbare energie: dat is de ambitie van het pilootproject Power Up in het Oost-Vlaamse Eeklo.

Hoe breng je zo’n eenvoudig idee in de praktijk? En kunnen andere gemeenten dit kopiëren? Ik, Lisa Schouppe van Bond Beter Leefmilieu, sprak met Fien Vanderbeke, projectmedewerker van de stad Eeklo en Jan De Pauw van coöperatieve energieproducent Ecopower.

‘Eeklo en Ecopower maken groene stroom vrij voor de meest kwetsbare gezinnen.’

Dit voorjaar zien we het opnieuw. De federale regering deelt eenmalige premies uit om de torenhoge energiefactuur van mensen te drukken. “Alleen zijn dergelijke premies als een pleister op een houten been”, zegt De Pauw. “Mensen zijn met zo’n cheque maar tijdelijk geholpen en betalen de factuur op het einde van de rit toch zelf terug via de belastingen.”

Investeer dit geld in een lokale burgerenergiecoöperatie en je krijgt een totaal ander verhaal, vindt De Pauw. Eeklo en Ecopower nemen met Power Up de proef op de som door groene stroom vrij te maken voor de meest kwetsbare gezinnen.

Greep op de energiefactuur

Al jaren bouwt Eeklo windturbines op haar grondgebied en stelt die geproduceerde windenergie ter beschikking van burgercoöperaties zoals Ecopower en Volterra. De Pauw: “Daardoor hebben inwoners van Eeklo de mogelijkheid om te kiezen voor lokale en groene burgerstroom, maar ook en vooral om opnieuw greep te krijgen op hun energiefactuur.”

Een huishouden dat in crisisjaar 2022 burgerstroom afnam, heeft een energiefactuur die gemiddeld 800 euro lager ligt dan bij een commerciële speler, weet De Pauw. Enige voorwaarde: je moet een aandeel kopen om lid te worden van een burgercoöperatie. Bij Ecopower gaat het om een eenmalig instapbedrag van 250 euro.

‘Het kan toch niet dat wie het meeste nood heeft aan een model dat de energiefactuur structureel drukt, er moeilijk toegang tot vindt?’

En daar knelt voor veel kwetsbare gezinnen het schoentje. “Voor hen is dat amper betaalbaar”, vertelt Fien Vanderbeke van de stad Eeklo. “Dat zette ons aan het denken. Want het kan toch niet dat mensen die het meeste nood hebben aan een model dat de energiefactuur structureel drukt, er moeilijk toegang tot vinden?”

Zo ontstond het idee van Power Up. Eeklo maakt geld vrij om het instapbedrag voor de meest kwetsbare gezinnen voor te financieren. Via een pilootproject is er voorlopig budget om 100 gezinnen te laten instappen.

Doelgroep

“We richten ons in eerste instantie op gezinnen met energieschulden en gezinnen die steun krijgen van het OCMW. En werken daarvoor nauw samen met het OCMW: zij kennen deze gezinnen en kunnen hen rechtstreeks bereiken”, vertelt Vanderbeke.

Alleen: nu het uitgebreide sociaal tarief voor mensen met verhoogde tegemoetkomingen in juli 2023 wordt teruggedraaid, wordt die kwetsbare groep met een laag inkomen terug veel groter. “We zullen zeker kijken welke rol Power Up hierin kan spelen”, aldus Vanderbeke.

Vanderbeke: “Power Up is een enorme kans om energiearmoede op een duurzame en structurele manier aan te pakken. We maken lokale hernieuwbare energie toegankelijk en betaalbaar voor wie het het meeste nodig heeft.”

‘Het is een kans om energiearmoede duurzaam aan te pakken.’

“En dat met een eenmalige investering die zichzelf terugbetaalt. Want gespreid over vijf jaar betalen gezinnen ons het voorgefinancierde aandeel terug met wat ze besparen op hun energiefactuur. Daarna worden ze officieel eigenaar. Het teruggestorte bedrag kan Eeklo dan investeren in nieuwe kansarme gezinnen.”

“We merken ook hoe we met deze coöperatieve aanpak steeds meer draagvlak creëren voor lokale windenergie. Tegelijk maken we connectie met inwoners. Het is dus een kans om de meest kwetsbare mensen rechtstreeks bij de lokale energietransitie te betrekken.”

De Pauw: “Dankzij de steun van het Europese Power Up project kregen we tijd en mankracht om dit idee praktisch uit te werken. Want er zijn effectief wel wat drempels. Momenteel kunnen mensen met schulden bij de noodleverancier Fluvius niet zomaar veranderen van leverancier, nochtans betalen ze er een duur tarief.”

‘Het is niet vanzelfsprekend om deze doelgroep te overtuigen nog een ‘lening’ aan te gaan.’

“Bovendien is het allesbehalve vanzelfsprekend om mensen te overtuigen om nog eens een  ‘lening’ aan te gaan. Het afgelopen jaar zijn we dus druk bezig geweest met dit financieel, juridisch en praktisch uit te dokteren. Ik hoop dat we binnenkort naar de mensen kunnen stappen met een voorstel waar ze hopelijk geen ‘nee’ op kunnen zeggen.”

Vanderbeke: “We gingen de afgelopen maanden met kwetsbare inwoners in gesprek. Wat is Power Up precies en wat betekent deelnemen voor jouw energiefactuur? Hoe kunnen we de administratieve stappen zo eenvoudig mogelijk maken? En waarom zouden jullie deze overeenkomst wel of niet ondertekenen? Die gesprekken waren cruciaal om ons voorstel realistisch te maken.”

Vanderbeke: “De persoonlijke gesprekken zijn cruciaal om bezorgdheden weg te nemen. Zo proberen we nu het woord lening niet meer te gebruiken, want mensen associëren dat met schuldenopbouw.”

‘We proberen erg transparant te zijn.’

“We proberen erg transparant en duidelijk te zijn over alles. Neem bijvoorbeeld het principe dat je bij de verkoop van je aandeel je geld terug krijgt. Dat was aanvankelijk niet voor iedereen duidelijk. Verder begrepen we dat we de besparing die mensen kunnen realiseren, concreet moeten maken.”

“Zo besparen kleine verbruikers al snel 20 euro per maand en grotere verbruikers tot 100 euro per maand. De afbetaling van het aandeel bedraagt slechts 3,5 euro per maand. Als deelnemer bespaar je netto dus duidelijk op je energiefactuur en bouw je tegelijk een spaarpotje op.”

Vanderbeke: “Bij de opstart zetten we vooral in op bestaande maatregelen zoals de energiescan. Op termijn willen we samen met onze woondienst nog meer inzetten op bijkomende initiatieven om het energieverbruik in de woning aan te pakken.”

“Veel kwetsbare gezinnen huren echter een woning op de private markt. En daar botsen we op de zogenaamde ‘split-incentive’: de verhuurder maakt de kosten, de huurder heeft de baten van de renovatie. Als de huurprijs fors stijgt door de renovatie, gaat de huurder er financieel niet op vooruit.”

De Pauw: “We maken de weg vrij voor andere steden en gemeenten die met dit idee aan de slag willen. We zullen onze ervaring delen en de nodige documenten ter beschikking stellen. Denk aan een voorbeeldcontract en heel wat tips om de doelgroep te benaderen.”

“Elk project zal natuurlijk eigen accenten leggen, maar er zal heel wat op tafel liggen waar andere gemeenten van kunnen vertrekken.”

Vanderbeke: “Bij het bestuur moet er een duidelijke visie en geloof zijn in het sociaal-maatschappelijk project, en de participatie in hernieuwbare energieprojecten die ermee gepaard gaat. Dat betekent tijd en mankracht voorzien om te luisteren naar de mensen voor wie je het doet.”

‘Je hoeft het warm water niet uit te vinden.’

De Pauw: “De eerste stap is duidelijke spelregels vastleggen. Kijk op je grondgebied waar er plaats is voor wind- en zonne-energie en stel regels op die ruimte maakt voor rechtstreekse burgerparticipatie.”

“Het goede nieuws is: je hoeft daarvoor het warm water niet uit te vinden, de praktijken zijn er vandaag. Bijna overal zijn er ondertussen meerdere burgerenergiecoöperaties actief die vragende partij zijn voor dit soort projecten. Ik zeg dus aan gemeenten: durf jullie democratische hefboom te gebruiken en dan is er oneindig veel mogelijk.”