Een prikje als opstap naar betere gezondheidszorg

Mazelenuitbraak

Het is zeven uur ’s ochtends wanneer verplegers Hans en Glenn de Antwerpse ochtendspits trotseren. Bestemming vandaag: de kustgemeenten De Panne en Koksijde. Daar zullen ze collega Machteld en een arts ontmoeten. De koffer van de grote auto is volgeladen met vaccins.

‘Het team bezoekt alle uithoeken van Vlaanderen.’

Sinds 2015 bezoekt het mobiel vaccinatieteam alle uithoeken van Vlaanderen. Ze vatten voor enkele uren post in onder andere daklozencentra, lokale opvanginitiatieven of parochiezalen om een prik te geven aan mensen die ondergevaccineerd zijn.

Het idee voor het mobiel vaccinatieteam ontstond in 2008 na een mazelenuitbraak in enkele Antwerpse Joodse scholen. De scholen waren niet aangesloten bij de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB), waardoor de vaccinatiestatus van de kinderen niet optimaal opgevolgd werd. Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid schreef een opdracht uit voor een mobiel vaccinatieteam en het Antwerpse Provinciaal Instituut voor Hygiëne haalde deze binnen.

Mooi vaccinatieschema

“In België volgen kinderen tot vijftien maanden een basisvaccinschema via Kind en Gezin”, zegt verpleegkundig coördinator Hans Werbrouck. “Het CLB komt langs in de kleuterklas, maar daar geldt geen schoolplicht. Een kind van vluchtelingen dat hier aankomt als het twee jaar is, wordt daarom niet automatisch opgevolgd door het reguliere systeem. Ook de kinderen die in ons land aankomen via gezinshereniging of thuisonderwijs volgen, missen soms vaccinaties. Die kinderen moeten wij opvangen.”

“Weinig landen in oorlog slagen erin om in orde te zijn met hun vaccinatiebeleid. Syrië is een uitzondering en heeft een mooi vaccinatieschema”, weet Hans. “Syrische vluchtelingen hebben vaak boekjes bij waarin alle vaccins van hun kinderen nauwgezet genoteerd staan. De volwassenen vaccineren we opnieuw omdat ze geen bewijs van vaccinatie hebben.”

Niet enkel kinderen

De nadruk ligt op het vaccineren van kinderen, maar ook andere kwetsbare groepen kunnen beroep doen op het mobiel vaccinatieteam. “We werken altijd samen met organisaties die dicht bij de doelgroep staan. Wij hebben niet het vertrouwen van de doelgroep, zij wel”, zegt Hans. “In daklozencentra, bijvoorbeeld, zien we dat de mensen soms wantrouwig staan tegenover ons. Als begeleiders tonen of zeggen dat we te vertrouwen zijn, zullen ze sneller een vaccin komen vragen.”

De dagen dat Hans en zijn collega’s niet op de baan zijn, bereiden ze de bezoeken voor. Ze contacteren organisaties die dicht bij kwetsbare doelgroepen staan met de vraag of ze vaccinatiemomenten willen organiseren. “Zij kunnen ook met ons contact opnemen, maar dat gebeurt nog niet zo vaak”, zegt Hans.

‘We werken met organisaties dicht bij de doelgroep.’

Het vaccinatiemoment van vandaag werd georganiseerd door Wintegratie, een samenwerking tussen de gemeenten De Panne, Koksijde, Nieuwpoort en Veurne. “We hebben alle mensen uitgenodigd die niet uit de Europese Unie zijn”, vertelt Els Neyrinck van Wintegratie. “We vonden het belangrijk om mensen te beschermen tegen allerhande ziektes. Iedereen moet de kans krijgen om gevaccineerd te worden. Het is ook goed voor de rest van de bevolking.”

Els en haar collega ontvangen het vaccinatieteam hartelijk in de gemeentelijke polyvalente zaal ‘De Korre’. Het is niet de eerste keer dat ze hier komen. Sinds begin dit jaar is het mobiel vaccinatieteam al in elk van de vier gemeenten minstens één keer langs geweest. In De Panne en Koksijde is het vandaag al het tweede bezoek. Sommige vaccins, zoals mazelen en tetanus moeten namelijk herhaald worden.

Geoliede machine

Een kwartier voor de start wachten er al vier mensen op hun beurt. Els en Wendy geven iedereen die binnenkomt een nummertje. Bijna iedereen lijkt hen te kennen. Sommigen begroeten hen verlegen, anderen bijzonder hartelijk.

Hans en zijn collega Machteld doen vandaag de registratie en installeren zich met hun laptops aan een tafel. Glen maakt aan de tafel ernaast een werkstation klaar waar hij en de arts van Kind en Preventie de vaccins kunnen prepareren en toedienen.

‘Niemand ziet er bepaald vrolijk uit.’

Plots gaat het snel. Het team werkt als een geoliede machine. Hans en Machteld roepen nummers af. “Wat is je naam?”, vraagt Machteld aan de man voor haar neerzit, waarna ze opzoekt of hij al vaccins kreeg en welke. “Ok, de dokter gaat je twee spuitjes geven. Eén in de ene arm en één in de andere.” Ze maakt gebaren bij wat ze zegt. De patiënt knikt verlegen dat hij het begrepen heeft.

Na de registratie verhuizen de mensen naar de tafel ernaast voor hun injecties. Glenn heeft de spuiten al klaargelegd. Niemand ziet er bepaald vrolijk uit op het moment dat de naald in hun arm verdwijnt. Doet het pijn? “Nee hoor”, houdt een man zich sterk terwijl hij zuur lacht voor de foto. Op minder dan een minuut is het voorbij. Na afloop krijgt iedereen een ingevulde vaccinatiekaart.

Beter te veel dan te weinig

De Filipijnse Regina Zambrano vertelt dat er vroeger niet gevaccineerd werd in de Filipijnen, maar intussen wel. “Ik herinner me nog dat ik één keer een spuitje kreeg toen ik nog op school zat, maar ik heb geen idee waartegen. Ik heb er geen enkel bewijs of document van.”

Mensen zoals Regina krijgen daarom inhaalvaccins. “Het is beter om in dat geval zeker te spelen”, weet Hans. “Je kan iemand ondervaccineren, maar niet overvaccineren. Je wordt niet ziek omdat je te veel vaccins kreeg.”

‘Je kan niet overvaccineren.’

Lang moeten de mensen niet wachten op hun beurt. Binnen de kortste keren is een eerste groep van vijftien mensen ingeënt en is het wachten op nieuwe klanten. Ze hebben nog de hele voormiddag om zich aan te bieden. “Het is elke keer een verrassing hoeveel mensen er zullen komen opdagen”, vertelt Els.

Mobiliseren

De mensen uitnodigen en mobiliseren is een taak voor de plaatselijke organisaties. “Hoe meer de mensen vertrouwd zijn met de locatie, hoe hoger de opkomst”, weet Hans intussen. “In Middelkerke was er de laatste keer bijna geen opkomst, maar de locatie was een kilometer buiten het centrum. De volgende keer gaan we in het centrum van de gemeente vaccineren.”

Ook het enthousiasme waarmee de plaatselijke organisatoren hun doelgroep aanspreken over het vaccinatiemoment speelt een rol. “Zo is er in Antwerpen vzw Filet Divers die onder andere voedselbedeling en computerlessen organiseren”, vertelt Hans. “Er komen altijd 50 tot 60 mensen om zich te laten vaccineren. Dat is veel voor zo’n organisatie. Dat komt doordat de medewerkers mensen met hart en ziel mobiliseren.”

‘Medewerkers mobiliseren met hart en ziel.’

“Als je gewoon een affiche ophangt of een flyer afgeeft, komt er niemand opdagen. In Boom organiseert het OCMW bijvoorbeeld het vaccinatiemoment. Zij koppelen er een pannenkoekenmiddag aan. Daar komen veel mensen met kinderen op af. Terwijl ze wachten, krijgen ze pannenkoeken, drankjes en worden de kindjes geschminkt.”

Niet verplicht

Voor Hayad Tadjine en zijn vrouw Nordin is het de eerste keer dat ze naar het vaccinatiemoment komen. “We kregen een brief en vonden het een goed initiatief. Mijn vrouw weet niet of ze al vaccins heeft gehad. Ik heb er wel al eerder gehad. Ik vind het belangrijk voor onze gezondheid. Ziekte kent geen medelijden. Je moet voor jezelf zorgen, maar ook voor de anderen. Je moet voorzichtig zijn.”

Je laten vaccineren is vrijwillig. De mensen die vandaag komen, zijn al overtuigd. Maar soms komt het vaccinatieteam op plekken waar niet iedereen gevaccineerd wil worden. “Bijvoorbeeld in lokale opvanginitiatieven of op een plek waar voedsel bedeeld wordt. Dan geef ik uitleg en probeer ik de mensen te overtuigen om zich te laten vaccineren”, zegt Hans.

‘Ziekte kent geen medelijden.’

Soms speelt Hans op het geweten van de mensen. “Niet door het over het maatschappelijk belang te hebben, maar uit te leggen dat hun kind zo makkelijker ziek kan worden. Als je als ouder bijvoorbeeld geen vaccin tegen tetanus, difterie en kinkhoest kreeg, kan je je pasgeboren baby ziek maken. Die krijgt pas op twee maanden een vaccin.”

Gezondheid geen prioriteit

“Kinkhoest is een tijd terug in opmars geweest en polio duikt ook weer op. De mazelen is de laatste tijd weer een bezorgdheid in heel Europa, want het is heel besmettelijk. In Frankrijk waren er vorig jaar enkele overlijdens. In Vlaanderen valt het aantal besmettingen gelukkig mee, maar in Wallonië waren er vorig jaar ongeveer 400 gevallen.”

“Voor onze doelgroep is gezondheid geen prioriteit. Ze denken eerst aan geld, eten, onderdak en warmte. Pas als ze ziek zijn denken ze aan gezondheid. Niemand denkt aan vaccins. Als een arts een dakloze ziet en hem een afspraak geeft om binnen een week een vaccin te komen halen, komt die niet opdagen. Jammer, want zo’n vaccin moet meteen gegeven worden.”

‘Weinig mensen liggen er wakker van.’

Ook voor de rest van de bevolking zijn vaccins ver van hun bed. “Weinig mensen kunnen zich herinneren wanneer hun laatste tetanusvaccin was. Op je veertien jaar krijg je op school je laatste vaccin en daarna denk je er niet meer aan. Maar ook volwassenen moeten zich om de tien jaar vaccineren. Tegenwoordig krijgt iedereen twee vaccins tegen mazelen, vroeger was dat niet zo. Heel wat volwassenen zouden eigenlijk een tweede vaccin moeten krijgen, maar weinigen liggen er wakker van.”

Griepvaccins

Voor Samba Mbemba Fridolin uit Congo-Brazzaville is het de tweede keer dat hij naar een vaccinatiemoment komt. “Ik ga nog één keer moeten terugkomen”, vertelt hij. “Ik vind het belangrijk voor mijn gezondheid. Dus ook volgende keer zie je mij hier weer.”

Samba woont al tweeënhalf jaar in De Panne en leert Nederlands. Hij begrijpt wat de mensen van het vaccinatieteam tegen hem zeggen. Dat is niet bij iedereen het geval. Hans en Nadine switchen tussen Nederlands, Frans en Engels. “We proberen uit te leggen welk vaccin ze gaan krijgen. We hebben ook uitleg op papier in verschillende talen en soms helpen organisaties met tolken. Dan nog begrijpen sommige mensen er niets van. Maar ze weten wel dat ze voor een vaccin komen.”

‘Iedereen kent griep.’

Dit jaar start het mobiel vaccinatieteam met een project waarbij ze ook griepvaccins toedienen aan daklozen. “Dat doen we normaal niet”, zegt Hans. “Het is niet enkel belangrijk tegen griep. Maar wie komt voor een griepprik, kan je meteen ook andere vaccins aanbieden. Griep is het meest tastbare waartegen je kan vaccineren. Iedereen kent het.”

Woonwagenbewoners

Normaal kunnen mensen niet bij het team terecht voor andere medische vragen. Bij hun bezoeken aan daklozencentra, hebben ze wel een kleine EHBO-koffer bij voor wondzorg. Enkel voor woonwagenbewoners maken ze een uitzondering. “Daar vragen we dat de arts een boekje meeneemt voor voorschriften”, zegt Hans.

Want deze doelgroep heeft veel medische vragen. “We zijn een van de weinigen in Europa die een vaccinatieprogramma konden starten bij woonwagenbewoners. Ze leven heel erg in het nu. Het heeft geen zin om tegen mensen te zeggen dat ze met een bepaalde klacht elders een afspraak moeten maken.”

‘Ze leven heel erg in het nu.’

De medewerkers van het mobiel vaccinatieteam gaan alle woonwagens af. “Soms beantwoorden we een half uur allerhande medische vragen voor we de vaccins toedienen. Het gaat vaak over heel eenvoudige dingen, gaande van voedingsadvies tot tandhygiëne. De kinderen hebben vaak al op jonge leeftijd rotte tanden.”

Overbodig maken

Het vaccinatieteam wordt alsmaar meer gevraagd. “Dat is goed. Ons doel is om te helpen waar nodig. Maar op termijn willen we onszelf overbodig maken”, zegt Hans. Als voorbeeld geeft hij Oostende. Daar ging het vaccinatieteam twee jaar naartoe om te vaccineren in daklozencentra, dagopvangcentra, voedsel- en kledingbedeling. Nu nam Wijkgezondheidscentrum ‘De Hoek’ dit werk over. Vorige maand hadden ze hun eerste vaccinatiemoment.

‘We willen op termijn onszelf overbodig maken.’

“Vaccins zijn maar een topje van de ijsberg van gezondheid”, zegt Hans. “Vaccins zijn een voet tussen de deur. Veel organisaties doen enkel aan voedsel- of kledingbedeling. Voor hen zijn vaccinatiemomenten een opstap om meer met gezondheid bezig te zijn.”

Schrijnende verhalen

Het mobiel vaccinatieteam komt op veel plaatsen. De medewerkers zien veel ellende. Hans: “Sommige mensen moeten in dramatische omstandigheden overleven. We kwamen bijvoorbeeld in bepaalde daklozenopvangcentra waar het vuil is en stinkt naar urine. We horen ook veel schrijnende verhalen. Van mensen die door een stommiteit dakloos worden. Of gezinnen die enkele maanden geleden nog op de vlucht waren voor oorlog. Veel mensen zijn onzeker over hun toekomst.”

Hans werkte achttien jaar op de spoeddienst van een ziekenhuis, maar vindt dat deze job meer voldoening geeft. “De patiënten op spoed zijn veel agressiever. Als ze een uur moeten wachten, zijn ze kwaad. Hier maakt een uur wachten niet uit. Vorig jaar was er een mazelenuitbraak in de gevangenis van Gent. We hebben daar 400 mensen gevaccineerd. Zoveel mensen hebben ons toen bedankt. Ze voelden zich eindelijk geen vergeten groep.”

De laatste man die voor zijn vaccins komt, glimlacht verlegen, maar zegt bijna niets. Maar na afloop vuurt hij een salvo van danku’s af op de dokter, verplegers en organisatoren. “Tot de volgende keer.”