‘We moeten meer praten over zingeving’

Zoals water voor een vis

Ik las ooit een treffende uitspraak over zingeving: “Zingeving is voor mensen wat water is voor vissen”. Het is een evidente omkadering, die meestal impliciet blijft. Je stelt je pas vragen zodra de evidentie wegvalt. Pas als de vis op het droge ligt, wordt het belang van water duidelijk.

‘Wie zwanger is, botst op existentiële vragen.’

Voor onze cliënten is dat beeld heel herkenbaar. Wie zwanger is, botst op existentiële vragen. Zeker wanneer de zwangerschap anders loopt dan verwacht, wordt het betekeniskader van toekomstige ouders sterk uitgedaagd.

“Ik ben pas zwanger. Laat ik prenataal testen of mijn kind gezond is? Wat doe ik als blijkt dat dit niet zo is?” “Ik werd ongewenst zwanger en overweeg om mijn zwangerschap af te breken. Is dat onverantwoord? Kan ik ooit nog een goede ouder worden?”

Zelf op zoek gaan

Veel mensen grijpen niet langer naar God of het lot om te begrijpen wat hen overkomt en hoe ze daarmee om moeten gaan. Weinigen vinden nog houvast in een verbinding met een hogere macht.

Vragen rond zwangerschap confronteren mensen met de vaststelling dat ze zelf op zoek moeten gaan naar zin en betekenis in een leven dat helemaal is veranderd. Dat kan een lange zoektocht zijn. De opdracht van ons hulpverleners is om hen daarbij te begeleiden.

Spiritualiteit als hoeksteen van gezondheid

Die zoektocht naar zingeving vinden we niet alleen terug bij zwangerschapsbegeleiding. Het zit in het DNA van hulpverlening.

Zo toont onderzoek aan dat een groot deel van cliënten in de geestelijke gezondheidszorg op zoek is naar zingeving en deze dimensie meer aandacht verdient.  Binnen de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gaan er ook al jaren stemmen op om de definitie van gezondheid uit te breiden en spiritualiteit expliciet op te nemen als een determinant van gezondheid. Dichter bij huis, deed professor psychologie en psychotherapie Mia Leijssen baanbrekend werk op vlak van existentieel welbevinden. Zingeving en spiritualiteit zijn daarbij hoekstenen.

‘Elke mens heeft een spiritueel vermogen.’

Het goede nieuws is dat elke mens een spiritueel vermogen heeft. Naar analogie met onze cognitieve en motorische capaciteiten, moet dat gestimuleerd worden om te kunnen ontwikkelen. Wie twijfelt nog aan het belang van zingeving en spiritualiteit?

In de praktijk

Tot daar de theorie. Nu de praktijk.

Ik kom ze nog vaak tegen: collega’s die twijfelen om geloof en zingeving in een begeleidingsgesprek ter sprake te brengen. “Ik kom dit in mijn begeleidingen nooit tegen. Mensen zijn niet meer gelovig, dus het exploreren van zingeving is voor mij geen focus.”

‘Ik kom ze vaak tegen: collega’s die twijfelen om zingeving ter sprake te brengen.’

Maar stellen ze wel de juiste vragen? Want inderdaad, als je aan je cliënt vraagt of hij gelovig is, antwoordt hij wellicht ‘neen’. Maar er zijn andere en betere vragen mogelijk: Waar geloof je in? Wat of wie denk je dat ons leven stuurt? Vaak krijg je dan een heel ander beeld.

Schroom om over zingeving te praten

Het gaat natuurlijk niet alleen over het stellen van de juiste vraag. Verhalen van cliënten beluisteren, bevragen en verdiepen is niet evident. Maar als cliënten je vragen “Waarom is mij dit overkomen?”, dan moet je mee zoeken naar antwoorden.

‘Aandacht geven aan spiritualiteit maakt ons onzeker.’

Te vaak blijven we dan aan de oppervlakte. Aandacht voor zingeving en spiritualiteit is niet meteen de bril die we spontaan op hebben wanneer we onze cliënten ontmoeten. Het maakt ons onzeker, we twijfelen of we wel over de juiste taal en tools beschikken.

Aandacht en ruimte

En toch: als jij als hulpverlener de dimensies van zingeving en geloof ter sprake brengt, is het ook voor je cliënt makkelijker om hierover te praten. Hulpverleners hebben hier een belangrijke opdracht.

Katrien Ruytjens, ook betrokken bij Fara, daagde ons eerder terecht uit om te reflecteren over onze schroom om over zingeving te praten. Hoe geraken we voorbij onze blinde vlek? Wat kan ons hierbij helpen?

Passende taal of nuttige instrumenten zijn niet voldoende. Want dit gaat ook over onszelf en de mate waarin we innerlijke ruimte kunnen maken voor deze vragen. Ook dat is niet makkelijk: veel hulpverleners staan onder druk van hun dagelijks agenda en hollen zichzelf voorbij.

Magisch moment

Toch kan je maar verbinding maken met je cliënt, als je zicht hebt op wat jou zin geeft in het leven. Pas dan wordt een authentieke ontmoeting tussen twee mensen mogelijk. Cliënten hebben in hun zoektocht naar houvast vooral een metgezel nodig, geen alwetend expert.

Lees ook

Straatpastor over geloof en engagement

Hier gebeurt soms iets ‘magisch’, iets wat ons raakt tot in onze ziel. We kunnen het verschil maken door een klein gebaar, een oprecht gesprek of een authentieke uitwisseling met onze cliënt. Hulpverlening gaat over dat uniek moment van mens tot mens waarin een blik van (h)erkenning, van een echt geraakt worden door het verhaal plaats krijgt.

Ruimte maken voor existentiële vragen en zingeving in een begeleiding zou vanzelfsprekend moeten zijn. Cliënten verdienen het om ook op hun existentiële thema’s te worden bevraagd. Meer nog, het is de verantwoordelijkheid van hulpverleners om mensen opnieuw in verbinding te brengen met hun zingevingskader. Daar hebben ze recht op.