‘Levenslang rijverbod omwille van verslaving moet op de schop’

Het verhaal van ArnoArno is een pseudoniem.

Enkele jaren geleden maakte Arno (40) een acute psychose door. Hij reed in paniek en in volle vaart naar het politiekantoor, om zichzelf te beschermen tegen het onheil dat hij tijdens deze psychose vreesde. Hij voelde zich namelijk achtervolgd en was bang voor een carjacking.

‘Arno maakte geen slachtoffers, noch was er ergens materiële schade.’

Tijdens deze rit begin hij een aantal verkeersovertredingen: hij reed te snel en stak een witte lijn over tijdens het inhalen. Hij maakte geen slachtoffers, noch was er ergens materiële schade. Omdat duidelijk was dat Arno in psychotische toestand verkeerde, werd hij gedwongen opgenomen en werd ook zijn rijbewijs voor onbepaalde duur ingetrokken.

Eerder had Arno al enkele psychoses doorgemaakt en tussen zijn 16 en 25 jaar was hij verslaafd aan cannabis. Tijdens dit laatste incident was Arno niet onder invloed van middelen. Hij gebruikte die periode enkel nog CBD-olie om te kunnen slapen.

Therapietrouw

Arno liet zich residentieel behandelen voor zijn psychose, een behandeling die positief geëvalueerd werd. Na de opname nam hij trouw zijn medicatie.

Tijdens zijn hersteltraject hervatte hij ook zijn werk. Dagbesteding en sociaal contact zijn cruciaal voor een succesvol herstel. Omdat zijn rijbewijs nog steeds ingetrokken is en hij in een afgelegen streek woont zonder veel openbaar vervoer, moet hij beroep doen op familie om zich elke dag van en naar zijn werkplek te verplaatsen.

Onverbiddelijk veroordeeld

Arno probeerde een tijd geleden zijn rijbewijs terug te krijgen. Daarvoor werd hij onderworpen aan een psychiatrisch onderzoek en een resem medische en psychologische testen. Verschillende behandelaars omschrijven zijn toestand als stabiel en schatten zijn rijgeschiktheid positief in. Bovendien kon Arno bewijzen dat hij al een hele tijd vrij is van middelengebruik.

‘Arno is al een hele tijd vrij van middelengebruik. Toch werd hij door de gerechtspsychiater levenslang rijongeschikt verklaard.’

Toch kreeg Arno zijn rijbewijs niet terug. De gerechtspsychiater verklaarde hem levenslang rijongeschikt. Hij zou te weinig ziekte-inzicht hebben vertoond tijdens het contact met de psychiater. Dat is een wezenlijk kenmerk van een psychotische stoornis en heeft niets te maken met rijvaardigheid of rijgeschiktheid.

Ziekte-inzicht (begrijpen wat er precies aan de hand is) is overigens niet hetzelfde als ziektebesef (begrijpen dat je ziek bent). Over dat laatste beschikt Arno volgens de behandelaars wel. Desondanks is hij nu onverbiddelijk veroordeeld tot een levenslang rijverbod.

Weinig begrip

Arno is niet alleen in deze situatie. Het gebeurt wel vaker dat mensen met een verslavingsproblematiek na een milde verkeersovertreding een levenslang rijverbod krijgen.Een ‘verslavingsproblematiek’ verwijst naar een complexe interactie van verslavingsverschijnselen en psychische aandoeningen of problemen.En dat kan bij mij en mijn collega drughulpverleners op weinig begrip rekenen.

‘Een levenslang rijverbod is een extreme veiligheidsmaatregel.’

Het levenslang rijverbod is een vorm van risicobeheersing, een extreme veiligheidsmaatregel. Het staat haaks op de herstelgedachte die vandaag de bredere geestelijke gezondheidszorg kleurt.

Zonder meer wordt een levenslange prognose uitgesproken over iemands psychische problematiek. Deze veiligheidsmaatregel kan enorm nefaste gevolgen hebben voor het herstelproces van de betrokkene en dat herstel zelfs hypothekeren.

Niets mis met correct sanctioneren

Er is uiteraard niets mis met correct sanctioneren van verkeersinbreuken. Of recidivisten zwaar straffen. Maar een levenslang rijverbod voor mensen als Arno? Daar heb ik het moeilijk mee.

Normaal kan je zo’n levenslang rijverbod herroepen als je slaagt voor medische en psychologische testen, maar het verhaal van Arno toont duidelijk dat een psychische problematiek dit kan verhinderen. Wat daar vooral meespeelt is de onjuiste, negatieve stereotypering over de kans op herstel na een verslaving.

Houding van de samenleving

Binnen de verslavingszorg helpen hulpverleners cliënten om een kwaliteitsvol leven op verschillende vlakken herop te bouwen: dagbesteding, sociale contacten, psychisch herstel, fysieke gezondheidsbevordering, financiële stabiliteit…

Zo’n herstel is echter niet louter afhankelijk van de wilskracht of het individueel potentieel van de cliënt. Het vraagt ook om de juiste houding van de samenleving. Een juiste, hedendaagse en humanistische kijk op psychische aandoeningen, weg van elk stigma, is aan de orde.

‘Mensen in herstel hebben nood aan een hoopvol perspectief.’

We vinden het allemaal evident dat mensen met psychische problemen openstaan voor hulp. Of dat mensen gemotiveerd moeten zijn om hun verslaving aan te pakken. Maar mogen ze daartoe dan ook de mogelijkheid krijgen?

Mensen in herstel hebben nood aan een hoopvol perspectief. De stappen die ze in hun proces moeten zetten, moeten haalbaar en toegankelijk zijn. Perspectief en motivatie hangen nauw samen. De top van de berg bereiken is quasi onmogelijk als alle wegen ernaartoe voorgoed afgesloten worden.

Veilig verkeersbeleid

Ik begrijp dat deze vraag voor sommigen uiterst gevoelig ligt. Uit respect voor verkeersslachtoffers en hun naastbestaanden wil ik niet voorbijgaan aan het leed dat hen te beurt valt.

Het spreekt voor zich dat ook mijn collega’s en ik een veilig verkeersbeleid onderschrijven. Daarover bestaat geen discussie: we moeten het aantal ongevallen tot een absoluut minimum herleiden. De samenleving moet daarvoor alle risico’s in rekening brengen. En één van die risico’s verwijst naar de rijgeschiktheid van personen met een verslavingsprobleem. Alleen is het belangrijk om dat risico in een correct tijdsperspectief te zien.

‘De huidige normen om rijgeschiktheid te bepalen zijn streng genoeg.’

Vandaag zijn de huidige normen om rijgeschiktheid te bepalen streng genoeg: je moet slagen op theoretische, praktische en in sommige situaties ook psychologische testen vooraleer je opnieuw de rijbaan op mag. Per definitie ben je dan rijgeschikt. Psychische aandoeningen vormen hierin geen belemmering, zeker niet als mensen zich in herstel bevinden.

Het levenslange rijverbod omwille van een verslavingsprobleem moet dus op de schop. Het is stigmatiserend en druist in tegen het recht op herstel. Kies in plaats daarvan voor sancties die periodiek de psychische toestand en dus ook de rijgeschiktheid evalueren. Dit sluit beter aan bij de hedendaagse visie op psychische gezondheid en herstel.