‘Iedereen heeft recht op vakantie, ook mantelzorgers’

Adempauze

Mantelzorgers zijn sleutelfiguren in de zorg. Ze nemen heel wat taken op, van administratie, over persoonlijke verzorging tot hulp bij verplaatsingen. Dit is geen slechte evolutie: mantelzorgers kennen de persoon voor wie ze zorgen door en door.

Maar uit onderzoek van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) in 2016 bleek dat 23 procent van de mantelzorgers zwaar overbelast is. Tijdens de coronacrisis werd door het wegvallen of verminderen van professionele zorg hun veerkracht extra op de proef gesteld.

‘Mantelzorgers voelen zich vaak schuldig als ze tijd voor zichzelf maken.’

Zelfzorg en het inlassen van een adempauze zijn daarom cruciaal. Toch zorgen heel wat drempels dat mantelzorgers geen of onvoldoende tijd voor zichzelf nemen. Aan de hand van focusgroepen trachtte mantelzorgvereniging Coponcho meer inzicht te krijgen in deze drempels en de beleving van vrije tijd door mantelzorgers.

Ontspanningsparadox

Uit die gesprekken blijkt dat het nemen van vrije tijd geen evidente stap is. Een mantelzorger kan niet zomaar de koffers pakken en vertrekken.

Mantelzorgers willen wel bewuster met zelfzorg bezig zijn, maar dit leidt soms net tot meer stress. We spreken van een ‘ontspanningsparadox’, net zoals onderzoeker Benedicte De Koker het eerder had over de ‘ondersteuningsparadox’.

Mantelzorgers voelen zich vaak schuldig als ze tijd voor zichzelf maken of zonder de zorgvrager op reis gaan. Zo vertelde Roger ons dat hij eerst niet zo gewonnen was voor een vakantie, omdat het betekende dat hij de touwtjes moest loslaten: “Ik heb lang getwijfeld of ik alleen op vakantie zou gaan. Ik voelde me er niet goed bij. Gaan ze Maria wel goed verzorgen in de zorginstelling? Is samen op vakantie gaan geen betere oplossing?”

Praktische zorgen

Ook de kostprijs is soms een drempel voor vakantie. Onderzoek toont aan dat er een groep is van mantelzorgers is die zich financieel belast voelt door de mantelzorg.

Daarnaast zorgt de praktische organisatie van vakantie voor heel wat stress. Het plannen van een reis, zowel met als zonder de zorgvrager, brengt heel wat beslommeringen met zich mee.

‘Ik heb allemaal vragen waar ik op voorhand een antwoord op wil, zodat ik met een gerust hart kan vertrekken.’

“Het begint al voor we goed en wel kunnen vertrekken”, vertelde mantelzorger Nadine tijdens een focusgroep. “Welk vervoersmiddel nemen we? Kunnen we met de rolstoel gebruik maken van het openbaar vervoer? Is de locatie toegankelijk? Is er zorgpersoneel aanwezig? Wat houdt de zorg precies in? Ik heb allemaal vragen waar ik op voorhand een antwoord op wil, zodat ik met een gerust hart kan vertrekken.”

Het is niet altijd eenvoudig om een hotel of vakantieverblijf te vinden dat volledig rolstoeltoegankelijk is en de juiste zorgomkadering biedt. Zorgcentra die wel volledig aangepast zijn aan de noden van hulpbehoevende personen botsen op regelgeving: ze mogen geen vakantieaanbod hebben zonder toeristische vergunning. Een grote drempel voor aanbieders van vakanties met zorg.

Onbekend is onbemind

Mantelzorgers zijn vaak ook niet op de hoogte van de verschillende opvangmogelijkheden. En onbekend is onbemind.

Nog te weinig mensen kennen bijvoorbeeld het kortverblijf, waar de persoon met een zorgvraag tijdelijk kan verblijven met de nodige omkadering en zorg. Dat dit aanbod te weinig gekend is, beaamt ook Karen Mees van kortverblijf Eureka in Evere. Momenteel krijgt Eureka bijna alleen aanvragen van ziekenhuizen die revalidatie als doel hebben. Zelden kloppen mantelzorgers op eigen initiatief aan.

‘Het aanbod van kortverblijf is te weinig gekend.’

“Dat is jammer”, vindt Maes. “Stel, je woont bij je chronisch zieke moeder en wilt graag op vakantie. Zij zou een tijdje bij ons kunnen verblijven. Dan nemen we tijdelijk de zorg over. Een mantelzorger kan zo even op adem komen.”

Naast kortverblijven zijn er ook respijtzorgdiensten. Dat zijn diensten die de zorg even uit handen nemen, zoals oppasdiensten met vrijwilligers en dagverzorgingscentra.

Het helende effect van ontspanning

Vakantie kan een helend effect hebben. Verschillende verenigingen organiseren daarom vakanties op maat van mantelzorgers en hun zorgvrager. Daar kan de mantelzorger de zorg uit handen geven en samen met de persoon voor wie ze zorgen genieten.

Mantelzorger Catharina vertelt dat ze niet alleen op reis wil: “Freek is 92 en ik wil elke dag die ons nog rest samen beleven. Ik ervaar ook een zekere gemoedsrust als ik de regie over de zorg enigszins kan behouden tijdens onze vakantie samen.”

‘Een vakantie in groep haalt mij uit mijn cocon.’

Een vakantie samen herstelt voor even de oorspronkelijke rollen. De mantelzorger wordt dan opnieuw partner, vriend of familielid in plaats van verzorger. “De persoon die voorheen onafhankelijk was, moet plots hulp aanvaarden. Dat heeft een enorme invloed op de relatie en intimiteit van partners”, legde relatie-expert Rika Ponnet uit in een interview met Steunpunt Mantelzorg.

Ontspanning en vrije tijd kunnen dus de relatie tussen mantelzorger en zorgvrager ten goede komen. Ook het contact met lotgenoten is voor velen een meerwaarde. Dit beaamde François: “Een mantelzorgvakantie in groep haalt mij uit mijn cocon. Dat is ook zo voor mijn vrouw. Ze heeft MS en door de zorg plooien we gemakkelijk terug op elkaar. Daardoor zien we niet zo vaak andere mensen.”

Mantelzorgers adempauze bieden

Als we willen dat mantelzorgers rust vinden in vakantie, dan moeten we drempels wegwerken.

Allereerst moeten sociale professionals beseffen dat ontspanning voor mantelzorgers niet evident is. Vaak hebben mantelzorgers een te klein netwerk, een te drukke job en moeten ze verschillende rollen combineren.

Tips zoals ‘onderhoud je contacten’ of ‘kies eens voor jezelf’ belanden vaak onderaan hun to-do-lijst. Minder taken op hun lijst en meer mogelijkheden om de zorg uit handen te geven, maken dat mensen deze tips meer ter harte nemen.

‘Tips zoals ‘kies eens voor jezelf’ belanden vaak onderaan de to-do-lijst.’

Uit onderzoek blijkt eveneens dat mantelzorgers graag meer financiële ondersteuning krijgen. Daarnaast geven mantelzorgers aan dat ze meer nood hebben aan kortopvang: opvang tijdens de vakantie en dagopvang. Betaalbare, toegankelijke en flexibele thuiszorg kan de mantelzorger ontlasten en de draagkracht verhogen.

In datzelfde onderzoek pleiten mantelzorgers ook voor meer administratieve vereenvoudiging bij de aanvraag van hulpmiddelen en diensten. Hoe eenvoudiger en sneller je betaalbaar ziekenvervoer kan aanvragen, hoe minder tijd je daar als mantelzorger aan moet besteden.

Tijdens de focusgroepen pleitten mantelzorgers ook voor meer vakanties met zorg in een aangepaste setting, zoals een zorghotel. Een erkenning en faciliterende wetgeving voor zorgcentra die dat willen aanbieden, zou een eerste stap in de goede richting betekenen.

Tot slot kunnen lokale besturen een belangrijke rol spelen. Zet in op buurtgerichte zorg, burenhulp en oppashulp. Hoe eenvoudiger mantelzorgers een beroep kunnen doen op lokale diensten, hoe groter de kans dat ze tijd voor zichzelf maken.