Eerst mensen, dan grenzen

Merg en been

De televisiebeelden en getuigenverhalen van overlevenden snijden door merg en been. Het publiek reageert verdrietig, kwaad en verontwaardigd. Deze mensen zijn gestorven terwijl ze veiligheid zochten, een uitweg voor oorlog, geweld en conflict. Sommigen vluchten voor vervolging omdat ze een afwijkende politieke mening hebben, omwille van hun seksuele geaardheid of religie. Anderen zijn wanhopig op zoek naar een menswaardig bestaan omdat in eigen land enkel extreme armoede heerst.

‘Een humanitaire reflex is de enige juiste.’

Iedereen beseft dat Europa niet al deze mensen kan opvangen. Maar mensen die dreigen te verdrinken, moeten we redden. Een humanitaire reflex is op dat moment de enige juiste. Daarna moeten we bekijken wie recht heeft op onze bescherming.

Conventie van Genève

Migratie is er altijd geweest en vluchten is van alle tijden. Net om massale vluchtelingenstromen op te vangen hebben de lidstaten van de Verenigde Naties het UNHCR opgericht. 145 landen tekenden de Conventie van Genève. Zo hebben we gezamenlijk wereldwijd ondertussen miljoenen vluchtelingenlevens gered. Anders gezegd: deze internationale conventie is een instrument dat werkt.

Europa werpt zich graag op als de behoeder van de mensenrechten. In 2012 kreeg de Europese Unie zelfs de Nobelprijs voor de Vrede. In zijn aanvaardingsspeech stelde toenmalig commissievoorzitter José Manuel Barroso dat Europa steeds die mensen zou verdedigen die vrede en menselijke waardigheid zoeken.

De aanpak van Europa vandaag is te veel gericht op het beschermen van grenzen, en te weinig op het beschermen van mensen en het aanpakken van de oorzaken van migratie en vluchtelingenstromen.

Mager actieplan

Vandaag zijn vier miljoen Syriërs naar de omgevende buurlanden gevlucht voor de oorlog. In Eritrea ontvluchten mensen een meedogenloze dictatuur. Ook uit Irak, Somalië en de Democratische Republiek Congo komen veel vluchtelingen. Omdat Europa letterlijk zijn buitengrenzen afsluit, rest mensen enkel de gevaarlijke, door mensensmokkelaars gerunde, route over de Middellandse Zee.

Het actieplan dat Europa vorige week goedkeurde, richt zich in de eerste plaats op het aanpakken van deze mensensmokkelaars. Aan de oorzaken van migratiestromen wordt weinig gedaan. Levensreddende oplossingen als grootschalige hervestigingsprogramma’s voor de meest kwetsbare vluchtelingen hebben de eindtekst van de extra Europese top niet eens gehaald. Zo draagt het beleid bij aan de zoektocht van mensen naar gevaarlijke alternatieven. Met deze Europese aanpak is het slechts een kwestie van tijd tot het journaal opent met een nieuwe scheepsramp.

Wegkijken

Erg pijnlijk en teleurstellend is de gelijktijdige beslissing van de EU-staatshoofden om op alle mogelijke manieren te werken aan de toepassing van terugnameakkoorden. Ze gebruiken het geld van ontwikkelingssamenwerking als drukkingsmiddel. Met deze maatregel wordt de nood aan investeringen in wederopbouw in de herkomstlanden ontkend en weigert men de oorzaken van de vluchtelingenstroom aan te pakken. Wie wegkijkt van conflicten, onmenselijke dictaturen en vervolging maakt de fundamenten waarop Europa is gebouwd kapot. Respect voor mensenrechten, solidariteit, gelijke kansen voor iedereen en het helpen van mensen in nood: onze waarden blijken holle retoriek.

 ‘Onze Europese waarden blijken holle retoriek.’

Ook België kan en moet meer doen. De regering kan het visumbeleid aanpassen aan de noden van de vluchtelingen uit Syrisch oorlogsgebied. Wij kunnen een humanitair visumbeleid ontwikkelen. Op dit moment verleent ons land al humanitaire visa, maar dit gebeurt slechts zeer uitzonderlijk en zonder duidelijke richtlijnen. Elke week krijgt onze juridische helpdesk vragen van Syriërs over hoe zij hun familieleden op een legale manier naar België kunnen laten komen. Niet omdat zij zo graag weg willen van huis, wel omdat er in Syrië al vier jaar een oorlog woedt. Ons antwoord? Het kan zo goed als niet. Een visum voor gezinshereniging kan op dit moment alleen voor de echtgenote of de minderjarige kinderen, of voor de ouders als er in België een minderjarig kind is. Volwassen broers en zussen vallen niet onder de definitie.

Kafka

Twee voorbeelden om de Kafkaiaanse situatie aan te tonen. Een jonge vrouw die sinds 2001 in België is, eerst erkend als vluchteling, nu Belg geworden. Haar jongste broer en zussen zitten nog in Syrië maar door het conflict hebben zij alles verloren. Zij hebben hun universitaire opleiding moeten afbreken. Gezinshereniging is geen optie omdat de broer en zussen allemaal volwassenen zijn. De vrouw werkt en zou, samen met een andere broer in België, voor hen kunnen zorgen. Zij wil dat ze kunnen studeren. Wij hebben de piste van een studentenvisum aangeraden, maar dat is ook niet zonder obstakels. Je moet je inschrijven op een universiteit, en in dit geval zal het waarschijnlijk pas vanaf volgende academisch jaar kunnen. Niet zo ideaal als je een oorlog moet ontvluchten.

‘België kan en moet meer doen.’

Maar ook voor mensen die wel onder de ‘definitie van gezin’ voor gezinshereniging vallen is het moeilijk. Een Syrische vrouw heeft een verblijfsvergunning bekomen via medische regularisatie. Ze krijgt nu OCMW-steun. Haar man is nog in Syrië. De vrouw wil de man laten overkomen. Maar dat gaat niet. Voor gezinshereniging moet je voldoende bestaansmiddelen hebben, OCMW-steun is niet genoeg. Haar twee zonen zijn erkende vluchtelingen, deze voorwaarde is voor hen niet van toepassing. Toch kunnen ook zij hun vader niet laten overkomen via gezinshereniging. De twee zonen zijn immers al meerderjarig.

Dit beleid uit zich in de cijfers. Van de Dienst vreemdelingenzaken weten wij dat er in 2014 aan 24 Syriërs een humanitair visa werd verleend. Dit moet echt anders.

Hervestiging

Via hervestigingsprogramma’s kan ons land de meest kwetsbare vluchtelingen veiligheid bieden. In dat geval worden vluchtelingen die vaak jarenlang in moeilijke tot mensonwaardige situaties leven, door België uitgenodigd en in alle veiligheid naar hier overgebracht. Mensen krijgen de kans op een nieuwe toekomst. Nederland heeft al lang die traditie van bescherming en hervestigt jaarlijks zowat 500 vluchtelingen. Voor ons land is het vrij nieuw. In 2015 zou het gaan om 300 vluchtelingen van wie 225 mensen uit Syrië. De staatssecretaris stelt wel een verhoging van dit quotum in het vooruitzicht.

‘Wegkijken is geen optie.’

Wegkijken van de vele menselijke drama’s die zich aan de kusten van Europa afspelen, is geen optie. Ons land heeft steeds een mooie traditie gekend van het beschermen van mensen op de vlucht. Denk maar aan de opvang van Kosovaren in de jaren negentig, de duizenden Chilenen en Vietnamezen in de jaren zeventig en de 6.000 Hongaren in de jaren vijftig. Al deze vluchtelingen en hun nakomelingen hebben hier een toekomst uitgebouwd. Ze dragen bij tot onze samenleving.

Ook vandaag kan België een land zijn waar meer vluchtelingen een veilig onderkomen vinden. Dat is geen kwestie van te weinig opvangplaatsen, een gebrek aan geld of het ontbreken van een maatschappelijk draagvlak. Het is een kwestie van politieke wil.