‘De lockdown toont hoe bepalend de context is voor iemands mentaal welbevinden’

Mentale epidemie

Het gaat niet goed met u.

Dat blijkt toch uit tal van bevragingen. Steeds meer mensen ervaren psychische problemen. De geestelijke gezondheidszorg stroopt de mouwen op en maakt zich klaar voor een ware ‘mentale epidemie’.

‘De grens tussen normaal en abnormaal was nog nooit zo vaag.’

Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke trok alvast 25 miljoen euro uit. Niets te vroeg, want de geestelijke gezondheidszorg is al jaren ondergefinancierd.

25 miljoen voor?

Toch is de vraag waarvoor deze 25 miljoen euro gebruikt zal worden. Welke antwoorden zal de geestelijke gezondheidszorg bieden op de vele hulpvragen? Een van de vragen waarmee ze geconfronteerd zal worden: “Is wat ik denk of voel nog normaal? Heb ik een depressie?”

De geestelijke gezondheidszorg is bij uitstek de plek waar geoordeeld wordt over de grenzen van de normaliteit. Wat wijkt af of is ‘gestoord’?

In deze abnormale omstandigheden wordt dat al heel wat moeilijker. Is het gek dat mensen angstig zijn als men elke dag met precisie weet te zeggen hoeveel mensen er besmet en gestorven zijn door het coronavirus? Angst is de voorbije weken ingezet om de bevolking te doen gehoorzamen. Het gedrag van mensen met smetvrees is de norm.

En wanneer spreken we nog over psychotische verschijnselen? Wie vorig jaar had gezegd dat de wereld bedreigd werd door een virus en iedereen zou moeten binnenblijven, zou wellicht met spoed opgenomen worden. De grens tussen normaal en abnormaal was nog nooit zo vaag.

Vraag naar behandeling

Naast de vraag naar normaliteit is er ook de vraag naar behandeling.

Is wie thuis kapotgaat aan eenzaamheid, gebaat met zes sessies bij de psycholoog? Zullen mensen worden opgenomen in ziekenhuizen? Even uitzieken in de psychiatrie om later terug te keren naar dezelfde context? België blijft koploper wat het aantal bedden betreft.

‘Is wie thuis kapotgaat aan eenzaamheid gebaat met zes sessies bij de psycholoog?’

Of lossen we het op met medicijnen? In het Verenigd Koninkrijk steeg het gebruik van antidepressiva tijdens de lockdown met ongeveer 15 procent. In de Verenigde Staten zijn angstremmers met een derde toegenomen.

Erg bepalend is het discours dat de geestelijke gezondheidszorg zal hanteren. Over mensen met een psychische aandoening wordt vaak gezegd dat ze ‘een onevenwicht in de hersenen’ hebben. Zijn die depressieve gevoelens die velen nu ervaren dan allemaal te wijten aan dat gebrek aan serotine? Of zoals een van de nieuwe hypothesen luidt, door een verminderde weerstand of infectie? Een verband dat, volgens hoogleraar Psychiatrie Jim van Os nog niet hard te maken valt. Hoe zal het biomedische discours deze toename van psychisch leed kunnen verklaren?

Omgeving speelt belangrijke rol

Als we iets uit deze coronacrisis kunnen leren, dan is het wel dat een mens meer is dan een stel hersenen of cellen bij elkaar. De lockdown toont hoe bepalend de context is voor iemands welbevinden. De natuur, de mogelijkheid om te bewegen, de zekerheid dat er op het einde van de maand geld op de rekening staat.

‘Een babbel, een knuffel, samen dingen doen. Het is onze zuurstof.’

De mens is ten volle mens, in contact met anderen. Een babbel, een knuffel, samen dingen doen met je vrienden, familie. Het zijn geen bijkomstigheden. Het is onze zuurstof. Als dat wordt afgeremd krijgen we het allemaal wat benauwd.

Corona leert ons ook dat we allemaal op een of andere manier psychisch kwetsbaar zijn. Er zijn geen ‘gezonde individuen zonder psychiatrische voorgeschiedenis’ versus ‘gevangenen van een psychisch ziek brein’, zoals professor Kris Goethals goedbedoeld in een opiniestuk in De Morgen schreef. Psychische klachten bevinden zich op een continuüm, waarbij de grenzen van de categorieën en de normaliteit vaag zijn.

Neuro is hot

Wat is gezondheid nog in deze nieuwe context?

De definitie van Machteld Huber, grondlegster van Positieve Gezondheid, is nu meer dan ooit aan de orde. “Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.”

‘Wat is herstelgerichte geestelijke gezondheidszorg?’

Niet de ziekte maar een betekenisvol leven staat centraal. Genezen ruimt definitief plaats voor herstel. Maar wat is herstel? Wat is herstelgerichte geestelijke gezondheidszorg?

De laatste jaren kwam de beweging in opmars. “Ja, maar wij werken al herstelgericht”, was geregeld de reactie. En er werd overgegaan tot de orde van de dag. Psychiaters ontbraken vaak op studiedagen. Herstelgerichte zorg delfde steevast het onderspit als er gekozen moest worden tussen dit ‘wollige’ concept en het hersenonderzoek dat gepaard gaat met zoveel meer prestige. Neuro is hot.

Positief herstel

Aan de Universiteit Gent volgden het afgelopen academiejaar 24 deelnemers de masterclass herstelgerichte psychiatrie. Weldra hebben ze als eersten hun getuigschrift in handen, deelnemers met verschillende rollen, talenten en kwetsbaarheden.

Lees ook

Herstelgericht kijken naar psychische problemen

Op de mentale epidemie die men verwacht, kan de geestelijke gezondheidszorg maar een antwoord bieden als ze voluit gaat voor een multidisciplinaire aanpak. Een aanpak waar de sociaal werker, de ergotherapeut, de kinesist, de verpleegkundige even belangrijk zijn als de psychiater of de psycholoog. Waar de ervaringskennis van de patiënt of het familielid even onontbeerlijk is als de professionele kennis van de hulpverlener.

Als de mens behandeld wordt als mens, in al zijn aspecten. Herstelgericht is het nieuwe neuro.