‘Veilig thuis’ moet familiaal geweld stoppen

Zo’n nieuwe aanpak komt niet uit de lucht gevallen?

Rond familiaal geweld was al heel wat expertise aanwezig. De provincie Antwerpen had met Pascale Franck een ervaren coördinator op het terrein van familiaal geweld. Expertise bundelen en nieuwe wegen verkennen was de boodschap. Waar doen ze het elders anders en beter? We bestudeerden in Nederland de veiligheidshuizen en trokken samen naar de Verenigde Staten om de Family Justice Centers te bekijken.Simons, D. en Franck, P. (2015), ‘Family Justice Centers zijn de toekomst. Nieuwe aanpak intrafamiliaal geweld’, Sociaal.Net, 22 september 2015.

Waar liep het hier dan mis?

Aan diensten en goede intenties geen gebrek. Rond de tafel van gezinnen waar geweld was, zaten veel actoren: gezondheid, welzijn, politie, justitie. Ze zochten allemaal vanuit de eigen expertise naar oplossingen. Gezinnen kregen van de ene instantie de opdracht te werken aan agressiebeheersing, van een andere instantie moesten ze eerst afkicken en van een derde moesten ze vooral werk vinden. En dus deden ze niks. Bovendien werden cliënten van de ene dienst naar de andere gestuurd. Ze liepen verloren tussen al die diensten.

‘Iedereen zocht eigen oplossingen.’

Het was snel duidelijk waar een nieuwe aanpak naartoe moest?

Mensen doordacht samenbrengen in een stabiel netwerk, informatie afstemmen en expertise bundelen. We droomden samen van een sterke ketenaanpak waarin diensten elkaar en vooral het gezin ondersteunen. Aan zo’n samenwerking nemen verschillende partners deel om tot één gezamenlijk resultaat te komen. Die keten is geen doel op zich. Het is een middel om samenwerking te organiseren. We hadden ook al een naam in petto: CO3 of Cliëntcentrale Organisatie met drie partners: lokaal bestuur, hulpverlening en veiligheid. En toen was de trein vertrokken.

Wat doet CO3?

Een multidisciplinair team bespreekt samen een concrete en gepersonaliseerde casus van ernstig en complex familiaal geweld. Ze schatten het risico in en maken een plan van aanpak op. De beslissing om ook justitieel te vervolgen, blijft bij justitie liggen. Politie heeft weet van concrete geweldincidenten doordat zij vaak ter plaatse komen en vaststellen wat er aan de hand is. Hulpverleners nemen een ondersteunende rol op. Ze zoeken samen met de gezinsleden hoe ze uit de spiraal van geweld kunnen blijven. Het gezin zelf staat centraal. Zij weten het beste wat ze aankunnen en wat er fout loopt. Zij weten wat ze nodig hebben. Zij moeten het ook gaan doen. Het gezamenlijk doel van de ketenaanpak is het geweld stoppen. Daar zijn ook meer duurzame en structurele oplossingen voor nodig. Onderliggende problemen zoals gebrek aan inkomen, verslaving of slechte huisvesting moeten we aanpakken. Een ketenaanpak is een alles omvattende aanpak.

‘Een ketenaanpak is allesomvattend.’

Ook family justice centers meerden recent aan in Vlaanderen.

In de Verenigde Staten zette men nog een stap verder door al die diensten fysiek samen te brengen in één huis: het family justice center. Ook wij wilden die richting uit. Dankzij Europese projectmiddelen brachten we de ketenaanpak van CO3 onder in een echt huis dat we ‘Veilig Thuis’ noemden. In Antwerpen zijn we al even aan de slag. Intussen volgden ook Mechelen, Hasselt en Turnhout.

Hoe ziet zo’n huis eruit?

Stel het je voor als een huis met verschillende kamers en verdiepingen. Hoe hoger in het gebouw, hoe complexer de situaties van familiaal geweld en hoe meer samenwerking er nodig is tussen verschillende diensten. De benedenverdieping wordt bewoond door welzijnsdiensten zoals het CAW of OCMW. Als zij merken dat de situatie heel complex is en er nood is aan samenwerking met politie en parket, dan verwijzen ze je naar een verdieping hoger. Daar kom je bij CO3 terecht. CO3 is dus een onderdeel van het family justice center, Veilig Thuis.

‘CO3 is een onderdeel van het family justice center.’

Welke meerwaarde heeft dat fysiek samenzitten in één gebouw?

Waarom ver van elkaar gaan zitten? Het is voor ons en voor cliënten handiger dat alle diensten samen zitten. Je werkt gemakkelijker samen binnen eenzelfde fysieke ruimte. Die nabijheid bevordert persoonlijke contacten tussen professionals. Wat de partners binnen het family justice center bindt, is de gemeenschappelijke aanpak van familiaal geweld.

Die thematische beperking legt ook grenzen op?

Wie met familiaal geweld te maken heeft, kan heel goed problemen hebben op vlak van inkomen, huisvesting, schulden of verslaving. De medewerkers van het CAW en OCMW kunnen vlot schakelen naar collega’s die buiten Veilig Thuis werken en die opdrachten hebben rond andere levensdomeinen. We stellen vast dat dit werkt. Je kan nooit alle diensten huisvesten in één megagebouw. Dan krijg je opnieuw het probleem dat cliënten hun weg niet vinden en medewerkers die elkaar anoniem passeren in brede gangen.

‘Je kan nooit alle diensten huisvesten in één megagebouw.’

Is het niet logischer om eerst een huis te bouwen en pas dan netwerken te ontwikkelen?

Het is begrijpelijk dat eerst samenwerking en overleg geïnstalleerd werden. Diensten vonden elkaar op basis van heel complexe dossiers. De noodzaak om samen te werken was heel groot. De realiteit is dat diensten pas hecht beginnen samenwerken bij geëscaleerde problemen.

Dus moet je meer preventief werken?

Vandaar Veilig Thuis. Vanuit de gemeenschappelijke aanpak van complexe dossiers, groeide het besef dat we niet moeten wachten tot CO3 kan ingeschakeld worden. Je wil ook samenwerken rond minder geëscaleerde vormen van familiaal geweld. Veilig Thuis maakt die preventieve reflex waar.

Hoe minder dossiers bij CO3, hoe beter?

Het gaat ons niet over een indrukwekkende caseload. We vinden het vooral belangrijk dat eerst goed wordt nagedacht of CO3 nodig is. Met CO3 zet je een hele batterij in beweging. Het is niet nodig om elke ochtend met tien professionals rond de tafel te zitten en voor elk geval, eenvoudig of complex, een plan op te maken. In Nederland doet men dat vaak. Zij bespreken op hun ketenoverleg dagelijks alle politie-interventies rond familiaal geweld. Wij wegen de kosten en baten anders af.

‘Sensibilisering blijft cruciaal.’

Escaleert geweld niet omdat gezinnen hun problemen niet kenbaar maken?

Al moeten de voelsprieten van alle hulpverleners heel scherp staan, brede sensibiliseringsacties onder de bevolking blijven cruciaal. We komen heel wat ernstige vormen van familiaal geweld tegen waarbij nooit een proces-verbaal werd opgemaakt. Eigen aan familiaal geweld is dat slachtoffers soms schrik hebben om die stap te zetten. Dan zit je in een moeilijk verhaal. Terecht werden heel wat buffers ingebouwd vooraleer je via justitiële weg een interventie kan afdwingen. Is het gezin onvoldoende bereid om samen te werken, dan moet een dossier juridisch voldoende zwaar wegen om een tussenkomst op te leggen.

Geef eens een voorbeeld.

Buren stappen naar de politie met vermoedens van familiaal geweld. De politie gaat bij het gezin langs en stelt een proces-verbaal op. Geen enkel gezinslid stelt een hulpvraag of legt bezwarende informatie op tafel. Het Openbaar Ministerie stelt dat dit dossier te licht weegt om via een rechter een interventie af te dwingen. En zo gebeurt het dat, ondanks ernstig gezinsgeweld, we weinig oplossingen kunnen aanreiken omdat ouders onvoldoende meewerken. Of ze geven te kennen dat ze willen meewerken, maar zetten vervolgens geen stap verder. Onderzoek wijst uit dat sommige gezinsdrama’s zo ontstaan.

Een gezin bestaat uit verschillende partijen. Moeilijk om op al die fronten de nodige medewerking te krijgen.

Dat is een onderdeel van de complexiteit. Deontologisch zou het het beste zijn om iedereen te bevragen rond hun bereidheid tot samenwerking aan een plan van aanpak. Maar dat is vaak niet werkbaar. Denk maar aan een gezin van tien mensen. Je bent maanden bezig om dat te bevragen. Intussen blijft de geweldsproblematiek onaangeroerd. Wat moeten wij eerst doen: iedereen bevragen of het geweld aanpakken?

‘CO3 groeide vanuit veel gezond verstand.’

Helpen juridische regels niet om de juiste keuze te maken?

De ketenaanpak CO3 groeide vanuit veel gezond verstand en buikgevoel. We gingen samen met alle partners op zoek naar afspraken en grenzen. We stellen vandaag vast dat het delen van informatie nog weinig problemen oplevert. Dat is een pragmatische insteek. Juridische principes geven niet altijd een sluitend antwoord. Een beslissing rond welke informatie je bij gezinsgeweld wel of niet deelt, is immers ook een morele kwestie.

Een open en veilig team is belangrijker dan heldere juridische principes?

Bij de ontwikkeling van CO3 en het family justice center besteedden we inderdaad veel aandacht aan de organisatiecultuur. Sociale professionals moeten veiligheid en vertrouwen delen om de morele knopen die ze tegenkomen te kunnen ontwarren. De meerwaarde voel je in discussies waar meer nodig is dan een protocol of afsprakennota. We werkten een eigen deontologische code uit. Daarin staan geen juridische principes centraal, wel gedeelde waarden: samenwerken, integriteit, cliëntgericht, veiligheid en transparantie. Die helpen ons om bijvoorbeeld te bepalen of een cliënt al dan niet mee rond de tafel moet.

Informatiedeling is een overschat probleem?

Ik begrijp dat hulpverleners terughoudend zijn bij het delen van informatie die hen in vertrouwen is bezorgd. Want wat gebeurt er met de informatie die ze aanreiken? Door in CO3 samen te zitten, groeide het vertrouwen dat de informatie die je aanreikt op een correcte manier gehanteerd wordt. We dragen op dit vlak zorg voor elkaar, bijvoorbeeld door vooraf iets te toetsen, zonder daarbij de concrete casus te noemen: “Ik zit ergens mee. Als ik het zou melden, wat gebeurt er dan?”

‘Iedereen moet goed de eigen rol kennen.’

Maar elke dienst moet wel zijn opdracht blijven vervullen?

Wil je goed samenwerken, dan moet iedereen goed de eigen rol blijven kennen. Parket en rechtbank roepen een pleger of verdachte ter verantwoording. Hulpverleners werken rond integratie en herstel. De justitie-assistent houdt zich bezig met probatiemaatregelen van de pleger en het centrum voor leerlingbegeleiding werkt rond de schoolsituatie. CO3 beslist niet of een kind geplaatst zal worden. Dat doet een rechter, eventueel rekening houdend met de informatie die wij verzamelen. Toch maakt CO3 het verschil door vanuit een team die verschillende rollen meer helder te krijgen. Dat team mag je niet uit elkaar spelen door het op te splitsen vanuit uiteenlopende opdrachten. We delen hetzelfde doel: familiaal geweld stoppen.